Morgunblaðið - 05.03.2003, Qupperneq 32

UMRÆÐAN
32 MIÐVIKUDAGUR 5. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
É
g hef oft staðið sjálfa
mig að því að bera
mig saman við
grindhoraðar fyr-
irsætur, sem prýða
tískuritin, ofurmjóar leikkonur
sem fara með aðalhlutverkin í
kvikmyndunum eða tággrannar
sílikonsöngkonur sem dansa undir
söng sínum á tónlistarmyndbönd-
unum.
Meðan samanburðurinn stend-
ur yfir strengi ég þess heit í hug-
anum að fara í megrun enda er ég
sennilega helmingi þyngri en þær.
Sú megrun stendur þó sjaldnast
lengur yfir en nokkra klukkutíma
enda er ég af-
ar breysk
kona, ekki síst
þegar ljúf-
fengur matur
er annars veg-
ar. Svo er ég
vonandi komin á þann aldur að ég
er hætt að láta þá kvenímynd sem
við sjáum sífellt í fjölmiðlum ná
tökum á mér og stjórna því hvaða
hug ég ber til sjálfrar mín. Ég fæ
semsé kannski smá „móral“ yfir
„aukakílóunum“ (en aukakíló eru
náttúrulega afstæð eins og svo
margt annað) á meðan ég horfi á
„gyðjuna grönnu“ en áður en ég
veit af fell ég fyrir lífsins lysti-
semdum og borða það sem mér
sýnist. Grindhoraða „fyrirmyndin“
er gleymd og grafin. Eða þangað
til ég rekst á hana næst. Og þá fæ
ég náttúrulega „móral“ yfir allri
þeirri óhollustu sem ég lét ofan í
mig fyrr um daginn. Eða þangað
til ég „dett inn“ á næsta kaffihús
og fæ mér stærstu kökusneiðina.
Já það getur verið vandi að vera
kona nú á tímum; ekki síst þegar
skilaboðin eru ætíð þau að konur
eigi að vera: ekki bara grannar
heldur beinlínis horaðar. Leik-
konur fá ekki hlutverk nema þær
séu horaðar, söngkonur verða ekki
vinsælar nema þær séu horaðar og
fyrirsætur fá ekki verkefni nema
þær séu horaðar. Og þegar slíkar
„fyrirmyndir“ eru fyrir augunum
alla daga er ekki nema von að al-
menningur fari að líta á þær sem
„normið“ og það þrátt fyrir að
fæstar nái þær varla takmarki
sínu nema með „óeðlilegum
hætti“, þ.e. með því að svelta sig.
Við hinar, sem undir eðlilegum
kringumstæðum ættum að vera
„normið“, verðum „of þungar“.
Þannig verða þessar „ofurgrönnu
fyrirmyndir“ til þess að brengla
ímynd okkar um konuna; það
óeðlilega verður eðlilegt og svo öf-
ugt.
Og til að kóróna allt saman sitj-
um við undir sífelldum áróðri frá
snyrtivörufyrirtækjum og öðrum
sem sjá sér leik á borði að græða á
grönnu ímyndinni. Alls kyns
megrunarduft og -pillur eru til,
sem og megrunarkrem, t.d. krem
til að ná af sér svokallaðri appels-
ínuhúð, sem er víst eitthvert fyr-
irbæri sem „snyrtivörubransinn“
fann upp að væri til á konum, ekki
alls fyrir löngu.
Þá hefur þetta megrunartal sí-
ast inn í umræðu um almenna holl-
ustu og hreyfingu með þeim afleið-
ingum m.a. að líkamsrækt hefur
þann tilgang einan hjá sumum að
grennast óhóflega. Og því miður
hefur maður séð kvennaþætti hér
á landi sem ganga út á það eitt, að
því er virðist, að boða það að konur
séu ekki fallegar nema þær séu
þvengmjóar.
Kveikjan að þessum vangavelt-
um mínum er reyndar umfjöllun
um átröskunarsjúkdóma í nýút-
komnu tímariti Nýs lífs. Þar er
rætt á opinskáan hátt við aðstand-
endur ungrar og fallegrar konu
sem barðist í mörg ár við anorexíu
og búlimíu. Átröskunarsjúkdóm-
urinn leiddi að lokum konuna ungu
til dauða.
Ekki er annað hægt en að taka
ofan fyrir aðstandendunum fyrir
að segja sögu hennar en þau hafa
ásamt ættingjum annarra átrösk-
unarsjúklinga stofnað fé-
lagasamtökin Spegilinn sem er
ætlað að styðja átröskunar-
sjúklinga og aðstandendur þeirra.
Ekki eru til nákvæmar upplýs-
ingar um það í heilbrigðiskerfinu
hve margir greinast með átrösk-
unarsjúkdóm á ári hverju en að-
standendur ungu konunnar áætla
að nú séu um 300 manns alvarlega
veikir vegna átröskunar hér á
landi.
Það sem vakti ekki síst athygli
mína í umræddu viðtali var frá-
sögnin af því að tískuljósmyndarar
fóru að verða mjög áhugasamir
um að taka myndir af stúlkunni
þegar hún var einungis um 38 kíló,
en hæð hennar var 1,69 cm. Greint
er frá því í viðtalinu að einn ljós-
myndari hafi meira að segja tekið
tískuljósmyndir af henni sem áttu
að birtast í ákveðnu tímariti. Það
fór hins vegar svo að stúlkan hafði
sjálf vit fyrir ljósmyndurunum,
eins og segir í viðtalinu, og neitaði
að láta birta myndirnar. Hún vildi
ekki verða fyrirmynd ungra
stúlkna „svona á sig komin“.
Þessi stutta frásögn um áhuga
ljósmyndaranna segir meira en
mörg orð um hinn afbakaða veru-
leika tískuheimsins.
Því miður líta margar konur,
ekki síst ungar stúlkur, upp til
tískuheimsins, kvikmyndaheims-
ins og tónlistarheimsins. Ég segi
því miður vegna þess að þar ríkja
greinilega ýktir fegurðarstaðlar
sem hafa neikvæð áhrif á sjálfs-
mynd ungra kvenna. Vegna þeirra
staðla fara margar konur í óþarfa
megrun sem í mörgum tilvikum
hefur vafalaust skaðleg áhrif á
heilsufar þeirra. Eða hvað skyldi
t.d. reka nær aðra hverja ung-
lingsstúlku hér á landi til að fara í
megrun? Í nýlegum könnunum
sem gerðar hafa verið hér á landi
er greint frá því að um helmingur
unglingsstúlkna hafi farið einu
sinni eða oftar í megrun.
Ekki veit ég svo sem af hverju
það þykir endilega fallegt að vera
ofurgrannur. Kannski það sé eitt-
hvað sem er búið til í tískuheim-
inum. Hver veit? En hvað sem því
líður tel ég að það myndi verða til
bóta fyrir tískuheiminn og okkur
öll ef við sæjum af og til holdmikl-
ar fyrirsætur, leikkonur eða söng-
konur. Hér með óska ég því eftir
að fá að sjá holdugar fyrirsætur í
tískuritunum!
Holdugar
fyrirsætur
óskast
„Já það getur verið vandi að vera kona
nú á tímum; ekki síst þegar skilaboðin
eru ætíð þau að konur eigi að vera: ekki
bara grannar heldur beinlínis horaðar.“
VIÐHORF
Eftir Örnu
Schram
arna@mbl.is
Í UMRÆÐUM um Evrópumálin
hefur mikið verið fjallað um kostnað
ríkissjóðs af ESB-aðild og ávinning-
inn af því að halda í krónuna sem
grundvöll sjálfstæðrar efnahags-
stjórnar. Minna hefur hins vegar
farið fyrir umræðu um hvað þegar
hefur tapast og hver kostnaður fyr-
irtækja og einstaklinga er orðinn
vegna óstöðugleika og mikils vaxta-
kostnaðar sem tengdur er krónunni.
Margir sem um þessi mál hafa
fjallað hafa oft takmarkaða yfirsýn
og mynda sér skoðanir út frá af-
mörkuðum þáttum málsins. Með
kostgæfnisgreiningum stofnana og
ráðgjafafyrirtækja hefur að vísu
verið reynt að nálgast svör við hag-
rænum þáttum, en lítið hefur verið
lagt upp úr stefnumótun í kjölfarið.
Málið er flókið og því tæpast á færi
allra stjórnmálamanna að setja sig
inn í það, enda fær almenningur mis-
vísandi skilaboð frá þeim.
Samtök iðnaðarins hafa oft viðrað
skoðanir sínar á Evrópumálum og
þá einkum í tengslum við umræðuna
um upptöku evrunnar og sú umræða
er ekki ástæðulaus. Miklar sveiflur á
gengi krónunnar og háir vextir eru
það efnahagsumhverfi sem íslenskt
atvinnulíf hefur lengi mátt búa við.
Gengissveiflur hafa tekið við af verð-
bólgu sem helsta stjórnunarlega
vandamál atvinnulífsins. Mælistikur
eins og raungengi eru oft nefndar
varðandi stöðu útflutningsgreina en
það á ekki síður við um samkeppn-
isstöðu iðnaðar á innanlandsmark-
aði. Ísland er orðið hluti af sameig-
inlegum markaði Evrópu og innlend
fyrirtæki eru í óheftri samkeppni við
erlend á heimamarkaði. En sam-
keppnisstaða þeirra er ekki jöfn.
Hátt gengi krónunnar er farið að
setja innlendum fyrirtækjum stólinn
fyrir dyrnar í samkeppni við erlend
á heimamarkaði.
Tapað verkefni
Í nýlegu útboði sem fyrirtæki
okkar tók þátt í reyndi á það um-
hverfi sem við búum við. Um var að
ræða tilboð í framleiðslu á pípuefni í
stofnæð hitaveitu á Norðurlandi,
efni fyrir tæpar hundrað milljónir
króna. Sex evrópskir framleiðendur
buðu í verkið auk okkar fyrirtækis.
Bjóðendur buðu allir í evrum og
reyndist tilboð okkar næstlægst við
samanburð. Aðföng okkar til fram-
Staða iðnaðar og krónan
Eftir Bergstein
Einarsson
„Samkeppn-
isstaða
iðnaðar á
innanlands-
markaði get-
ur orðið erfið vegna
óstöðugrar myntar.“
UMRÆÐAN að undanförnu um
málefni almannavarna á Íslandi hef-
ur verið í þeim farvegi að ekki er ein-
falt fyrir almenning að gera sér
grein fyrir stöðu mála. Þetta eykur á
óöryggi fólks, sem er mjög slæmt
þegar um er að ræða svo mikilvægt
öryggismál. Almannavarnakerfi
landsins er jafnvirkt nú og það hefur
verið og fylgt er ákveðnu skipulagi,
eins og sýnt hefur sig síðustu daga.
Staða málsins um þessar mundir
er aðallega til komin vegna þess að
byrjað var á öfugum enda. Þeir að-
ilar sem á sínum tíma tóku til við að
undirbúa flutning skrifstofu og sam-
ræmingarstjórnstöðvar Almanna-
varna ríkisins í Skógarhlíð hófu starf
sitt án samráðs viðbragðsaðila. Eðli-
legra hefði verið að hefja vinnu við
endurskipulagningu þessa mála-
flokks og taka síðan ákvörðun um
staðsetningu og skipulag húsnæðis
fyrir starfsemina. Það var tillaga
Slysavarnafélagsins Landsbjargar á
sínum tíma.
Á hinn bóginn er það mjög eðlilegt
að færa málefni Almannavarna til
Ríkislögreglustjóra, sé tekið mið af
þróun mála og stöðu þeirra í dag.
Það er rökrétt að sá aðili sem al-
mennt ber ábyrgð á leitar- og björg-
unaraðgerðum hafi einnig þá ábyrgð
með höndum á öðrum tímum, þegar
kemur til kasta almannavarna, þar
sem áherslan liggur á áætlanagerð,
viðbúnaði og eftirliti.
Sú sameiginlega stjórnstöð við-
bragðsaðila, sem verið er að koma á
laggirnar og staðsett verður í Skóg-
arhlíð, er eitt þýðingarmesta skref
til bóta sem stigið hefur verið í
skipulagi björgunarmála á Íslandi.
Þeir aðilar sem koma munu að þess-
ari stjórnstöð eru Flugmálastjórn,
Neyðarlínan, Ríkislögreglustjóri
(með Almannavarnir og fjarskipta-
miðstöð) og Slysavarnafélagið
Landsbjörg. Við þessa breytingu er
verið að færa viðbrögð við vá í eina
stjórnstöð, sem er að störfum allan
sólarhringinn, og þar verða til staðar
fulltrúar allra þeirra aðila sem við
þurfa að bregðast, eftir því hver
verkefnin eru. Þannig erum við að
tryggja kerfi þar sem vel þjálfuð
starfsemi fer stöðugt fram, tilbúin að
taka við auknu álagi, en ekki verið að
gangsetja annað kerfi, þegar vá ber
að dyrum, sem alls ekki býr að sömu
þjálfun.
Aðgerðir síðustu daga eru í fersku
minni. Ung kona í alvarlegri nauð
inni á hálendinu. Öll tiltæk bjargráð
eru sett í gang. Veður- og ferðaskil-
yrði eru mjög slæm og útlitið því
mjög alvarlegt. Við stjórnun á þess-
um aðgerðum voru 3–4 stjórnstöðv-
ar að vinna. Í stjórnstöð björgunar-
sveitanna unnu menn að því að koma
tækjum og mannafla á vettvang.
Stöðugt var verið að spyrja hvað
þyrlunni liði. Svörin voru óljós þar til
tilkynning kom um að stúlkan væri
komin um borð.
Eflaust hefur það sama verið uppi
á teningnum í stjórnstöð Landhelg-
isgæslunnar sem var í sambandi við
þyrluna. Þar á bæ hafa menn ekki
yfirsýn yfir hvað er að gerast á
hverjum tíma hjá björgunarsveitun-
um. Síðan vantar lögregluna alla yf-
irsýn yfir málið, en hún fer sam-
kvæmt lögum með yfirstjórn
aðgerðarinnar.
Sýnist mönnum þetta vera í lagi?
Er einhver sem vill halda því fram,
út frá þessu litla dæmi, að ekki sé
betra að þessir samstarfsaðilar séu
allir á sama stað þegar aðgerðir eru í
gangi? Það gildir einu hvort um er
að ræða land, sjó eða loft, við eigum
öll samleið. Ég get nefnt fjölda ann-
arra dæma ef á þarf að halda.
Hlutur Landhelgisgæslunnar
Það er þó einn ljóður á því að þetta
geti talist fullkomin lausn. Í þessa
fyrirhuguðu stjórnstöð vantar ennþá
Landhelgisgæslu Íslands. Mitt mat
er að á meðan stjórnstöð Landhelg-
isgæslu er ekki hluti af þessari sam-
Að byrja á réttum enda
Eftir Jón
Gunnarsson
„Það er þó
einn ljóður á
því að þetta
geti talist
fullkomin
lausn. Í þessa fyrirhug-
uðu stjórnstöð vantar
ennþá Landhelgisgæslu
Íslands.“
Á UNDANFÖRNUM árum hefur
nokkuð verið rætt og ritað um lestr-
arerfiðleika eða dyslexíu. Einnig er
talsvert rætt um að grunnskólinn
sinni ekki nemendum í þessum
vanda og undrast menn það, að von-
um, mjög.
Dyslexía er vandi sem er í því fólg-
inn fyrst og fremst að eiga í erfiðleik-
um með að greina hljóð bókstafanna
og að raða þeim saman í rétta röð
þannig að úr verði merkingarbært
orð. Ef lestrarferlinum er lýst aðeins
nánar er hann þannig: að sjá bókstaf
(táknið) – endurþekkja hann – að
kunna hljóð hans – að tengja hann
öðrum hljóðum (hinum bókstöfunum
í orðinu) þannig að úr verði orð.
Þessi atriði koma einnig fram í staf-
setningu í öfugri röð. Ritarinn ætlar
sér að skrifa orð, hann skynjar hljóð
stafanna með sjálfum sér – tengir
hljóðið við ákveðið tákn (bókstafinn)
og skrifar orðið þannig að úr verður
það orð sem hann í upphafi ætlaði að
koma á blaðið. Hér skal tekið fram
að erfiðleikar við að nota stafsetn-
ingarreglur þurfa ekki endilega að
tengjast dyslexíu, því ekki er t.d.
hægt að heyra hvort sérnafnið Snati
er skrifað er með litlu eða stóru essi.
Annað mál er það að oft á fólk með
dyslexíu í erfiðleikum með að kalla
fram í hugann alls konar stafsetning-
arreglur um leið og verið er að skrifa
texta, sem það á í hljóðrænu basli
með. Hér skal einnig bent á að lestr-
arvandi hjá fólki er mismunandi mik-
ill og má líkja því við að talsverður
munur er á rispu og svöðusári.
Hvernig er þessi vandi svo met-
inn? Það er gert með þar til gerðu
stöðluðu, vísindalegu prófi til þess að
forðast huglægt mat á því hver á í
erfiðleikum og hver ekki. Hér á landi
hefur Aston Index-prófið verið notað
til að mæla lestrar- og stafsetning-
arvandkvæði. Þetta próf er gefið út
1996 og mér vitanlega ennþá eina
heildstæða prófið til að meta lestr-
arvandkvæði barna á aldrinum 7–12
ára. Nú mun þó vera væntanlegt
annað próf (greinandi ritmálspróf),
sem metur 14 ára fólk.
Af þessu er augljóst að vegna þess
að Íslendingar hafa ekki haft prófið
fyrr en raun ber vitni hefur ekki ver-
ið hægt að mæla vandann og styðja
hann vísindalegum, megindlegum
rökum. Hitt er annað mál að alrangt
er að grunnskólinn hafi ekki sinnt
lestrarvandkvæðum. Það hafa a.m.k.
þeir skólar, sem ég hef kennt við (á 4.
áratug) gert og ég þori að fullyrða að
svo er einnig með aðra skóla. Á
seinni árum hefur komið út fjöldi
léttlestrarbóka, sem nemendur í
grunnskóla hafa aðgang að, en í þeim
Lestrarvandi í grunnskólum
Eftir Þórdísi
Kristjánsdóttur
„Til að
takast á við
dyslexíu
þarf fyrst
og fremst
úthald og einbeitingu.“