Morgunblaðið - 31.08.2003, Síða 30

Morgunblaðið - 31.08.2003, Síða 30
30 SUNNUDAGUR 31. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ 29. ágúst 1993: „Staða þorsk- stofnanna við norðanvert Atl- antshafið er mjög alvarleg. Þeir eru víðast hvar í lág- marki eða slakir og veiðibann er í gildi á Miklabanka við Nýfundnaland, sem til langs tíma hafa verið einhver gjöf- ulustu þorskmið veraldar. Alls staðar virðist hið sama eiga við. Veðurfar hefur kóln- að og þess ekki verið gætt að draga úr veiðum í samræmi við það. . . . . . . . . . . 31. ágúst 1983: „Eins og menn muna stjórnaði Ragnar Arnalds, fjármálaráðherra Alþýðubandalagsins, ríkis- sjóði eins og stórskuldugur maður sem telur fjárhag sín- um borgið svo framarlega sem ávísanareikningur hans er ekki innistæðulaus í árs- lok. Fjárlagagerðinni var einnig þannig hagað undir stjórn Ragnars Arnalds að hún miðaðist við tilbúna reiknitölu þegar teknar voru ákvarðanir um hækkanir milli ára vegna verðbólg- unnar. Af þessu hefur til dæmis leitt í ár, þegar verð- bólguvöxturinn hefur náð mestum hraða, að hver rík- isstofnun eftir aðra kemst í greiðsluþrot.“ . . . . . . . . . . 30. ágúst 1973: „Nú þegar senn er ár liðið frá útfærslu fiskveiðitakmarkanna, verð- um við að horfast í augu við þá ömurlegu staðreynd, að þau markmið sem að var stefnt, hafa ekki náðst. Til- gangurinn með útfærslunni var tvíþættur, annars vegar að auka friðunarráðstafanir og hins vegar að auka hlut- deild okkar í heildaraflanum á Íslandsmiðum. Um fyrra atriðið er það að segja að gegndarlaus rányrkja er stunduð bæði af hálfu Breta og Þjóðverja. Þeir veiða nú eftirlitslaust á miðunum og eiga ekki á hættu að varð- skipin athugi veiðarfærin.“ Fory s tugre inar Morgunb laðs ins Hallgrímur B. Geirsson. Styrmir Gunnarsson. Framkvæmdastjóri: Ritstjóri: STOFNAÐ 1913 Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík. Aðstoðarritstjórar: Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen. Fréttaritstjóri: Björn Vignir Sigurpálsson. M YNDLIST hefur um langan aldur haft veiga- miklu félagslegu hlut- verki að gegna í sam- félaginu, enda er hún um margt einstaklega vel til þess fallin að koma skilaboðum á framfæri auk þess að vera eitt helsta bakbein menningarinnar. Sem slík hefur myndlist því átt drjúgan þátt í að mennta þær kynslóðir sem kom- ust í tæri við hana í gegnum tíðina, sama hvaða stétt þeir tilheyrðu, því það sjónræna myndmál er henni fylgir hefur þann ótvíræða kost að má út mörk tungumála, þjóðernis og jafnvel tímaskeiða. Tungutak myndlistarinnar, ef svo má að orði komast, hefur því ákaflega víða alþjóðlega skír- skotun. Ef til vill er það einnig þess vegna sem svo mikil verðmæti hafa skapast á þessu tiltekna sviði menningar heimsins – myndlist hefur ekki einungis þýðingu fyrir þau menningarsvæði sem hún sprettur úr heldur getur hún, líkt og t.d. tón- list, verið merkingarbær og aðgengileg fyrir heiminn allan, án þess að hana þurfi að þýða eða staðfæra með nokkrum hætti. Framsýnir vel- unnarar lista Það er því ekki að undra að framfara- sinnaðir áhrifamenn, allt aftur til tíma end- urreisnarinnar, hafi gert sér grein fyrir því hversu mikilvægt afl myndlist var í félagslegum skilningi. Margir nýttu völd sín og fjármuni til þess að taka ákveðna listamenn eða jafnvel list- greinar upp á sína arma og hlutu í skiptum virð- ingu samtíma síns og jafnvel varanlegan sess á spjöldum sögunnar. Augljósustu dæmin um myndlistarmenn sem nutu slíkra velunnara frá endurreisnartímanum eru auðvitað þeir Leon- ardo da Vinci og Michelangelo, en ævistarf þeirra hefur enn þann dag í dag djúpstæð áhrif á Ítalíu og þau áhrif eru vitaskuld efnahagsleg ekki síður en menningarleg, og nægir að vísa til ferða- mannaiðnaðarins í því sambandi. Líklega er óþarft að tíunda þýðingu verka slíkra meistara fyrir heiminn allan en þau eru að sjálfsögðu um- talsverð. Með iðnbyltingunni og uppgangi borgarastétt- arinnar í kjölfarið, komu nýir verndarar lista til sögunnar, og tóku að mestu við því hlutverki er fyrri valdastéttir; aðalsmenn, klerkastétt og emb- ættismenn höfðu sinnt. Borgarastéttin reyndist engu slakari bakhjarl en hinir fyrri svo tengslin á milli fjársterkra aðila og þeirra sem vinna á sviði lista eru í raun órofin fram á okkar daga – í það minnsta í flestum ríkjum Vesturlanda. Safnarar í borgarastétt urðu t.d. einhverjir mestu áhrifa- valdar myndlistarlífsins, því jafnvel þó að þeir hefðu ekki einstaka listamenn á sínum snærum, líkt og verndarar menningar endurreisnarinnar, þá varð það fjármagn sem þeir veittu inn í lista- lífið með kaupum sínum á listaverkum ómetanleg forsenda þess markaðar er listamenn áttu lífsvið- urværi sitt undir. Þversögnin í sambandi safn- ara og lista- manna Bandaríski ritstjórinn og listgagnrýnandinn Richard Vine, sem vinnur hjá tímaritinu „Art in America“, hef- ur kannað hvernig sambandið á milli safnara og listamanna hefur þróast í gegnum tíð- ina og m.a. flutt um það fyrirlestra hér á landi. Í viðtali sem birtist við hann í Morgunblaðinu í júlí- mánuði árið 2000, segir hann hlutverk myndlistar í þjóðfélaginu hafa breyst mjög ört undanfarna áratugi og er þá að vísa til þess að listin sé ekki lengur sniðin að smekk ákveðinnar valdastéttar. „Í gegnum aldirnar var list alltaf búin til fyrir að- ila úr „æðri“ stéttum. Sá sem keypti listaverk var ýmist úr aðalsstétt, klerkastétt eða embættis- mannastétt. Þá var gerður samningur við lista- manninn og það var í raun sama hversu mikið listamaðurinn hafði út á yfirvaldið eða hlutskipti sitt í lífinu að setja, það fólst alltaf ákveðin frið- þæging í því að skapa eitthvað fyrir þetta „æðra“ vald – fyrir þetta mótandi afl sem stjórnaði þjóð- félaginu,“ segir Vine. Orsökina fyrir þessum breytingum rekur hann til uppgangs borgarastéttarinnar. „Þá tekur við- skiptajöfurinn við hlutverki verndara listanna og staða listamannsins verður allt önnur. Listamað- urinn fer að vinna fyrir aðila sem í hans augum er jafningi hans í félagslegum skilningi – og jafnvel einhver sem hann innst inni álítur standa sér langt að baki vitsmunalega. Í hagsmunasambandi af þessu tagi eru samskiptin af allt öðrum toga og mun skilyrtari. Oft er um ákveðna vanþóknun að ræða frá hendi listamannsins og löngun til að hneyksla. Svo má auðvitað velta því fyrir sér, sem ekki er síður merkilegt, af hverju þetta fólk úr borgarastétt kaus – og kýs enn í dag – að styðja við list sem hafnar öllum þeim gildum sem borg- arastéttin byggir sitt daglega líf á“. Richard Vine hefur einmitt sérstakan áhuga á þessu sérstaka sambandi á milli safnarans og listamannsins. Hann segir þessi tengsl ekki jafn- augljós á Norðurlöndum þar sem ríkisvaldið styð- ur kerfisbundið við listir. „En í Bandaríkjunum stendur listin og fellur með safnaranum, safn- arinn er það afl sem knýr listheiminn áfram. Þessir safnarar eru yfirleitt auðkýfingar og áhrifamenn sem beinlínis styðja list sem er gagn- rýnin á það kapítalistíska kerfi sem auður þeirra grundvallast á,“ segir hann og jafnframt að hann sé hugfanginn af þessu tvíræða sambandi, „af þessari siðferðislegu togstreitu sem heldur list- sköpuninni gangandi“. Ef til vill þarf þó engar fræðilegar bollalegg- ingar til að skýra það sem Vine nefnir „siðferð- islega þversögn“, því þó að vissulega sé til mikið af góðri myndlist sem ekki hefur gagnrýninn eða pólitískan boðskap til að bera, þá er jafnvíst að sú ádeila sem list getur falið í sér er einmitt einn helsti styrkur hennar í samfélagslegu tilliti – og styrkur er einmitt það sem sem fjárfestar sækj- ast eftir á þessu sviði sem öðrum. Pólitísk list og list með félagslega vísun vekur oft mikla athygli og nýtur vinsælda í samræmi við það – rétt eins og ýmis önnur markaðsvara. Félagslegur eða pólitískur boð- skapur Félagslegur eða póli- tískur boðskapur hef- ur að öllum líkindum ætíð verið fylgifiskur lista, þótt hann hafi vitaskuld ekki alltaf legið í augum uppi nema fyrir þá sem rýndu vel, sérstaklega þar sem skoðana- og tjáningarfrelsi var lítils virt. Í samtímanum er augljósustu skilin hvað slíkan boðskap varðar að finna í lok sjötta áratugarins og byrjun þess sjöunda. Áhrif kalda stríðsins og óttinn við gjöreyðingarvopn kjarn- orkualdar voru þá farin að setja mark sitt á þjóð- félagsumræðu sem átti sér vísan farveg í listum. Sú pólitíska list er þá kom fram var oft á tíðum lit- uð af andstæðum austurs og vesturs; kommún- isma og kapítalisma, enda efnahagsundur eftir- stríðsáranna í algleymingi á tímabili þar sem vestrænt samfélag var gagnrýnt hvað harðast fyrir að týna sér í efnahagslegum gæðum á kostn- að samhygðar. Listin sjálf var auðvitað ekki undanskilin slíkri gagnrýni; einn frægasti popptónlistarmaður þessa tíma, Frank Zappa, sagði t.d. að „list væri það að búa eitthvað til úr engu og selja síðan“, og vísaði þar til tvískinnungs listrænna gilda er beindust gegn vestrænum markaðslögmálum sem þau urðu síðan sjálf að bráð. En þrátt fyrir þetta uppgjör umrótatímabils tuttugustu aldar og það fráhvarf sem fylgdi síðan í kjölfarið á mörgum sviðum lista, hefur list með félagslegum undirtóni ætíð þjónað áhrifaríku hlutverki. Á yfirstandandi Feneyjatvíæringi mátti t.d. glöggt sjá hvernig félagslegar áherslur í listum eru að ryðja sér til rúms enn og aftur og áherslurnar eru að sjálfsögðu í takti við ástand heimsmála. Á aðalsýningarsvæðinu í görðunum á Giardini mátti víðs vegar finna vegabréf í yfir- stærðum, eftir listamennina Sandi Hilal og All- essandro Petti, eftirlíkingar af raunverulegum vegabréfum sem gefin eru út af ýmsum valdhöf- um. Við nánari athugun kom í ljós að þau sögðu mikla sögu. Vegabréfin voru eins konar portrett- myndir þeirra einstaklinga sem voru skráðir eig- endur þeirra. Allir tilheyra þeir Palestínu en skil- ríkin eru af ýmsu tagi. Nefna má líbanskt ferðaleyfi, nafnskírteini gefið út af borgaryfir- völdum í Jersúsalem, ferðaleyfi frá Egyptalandi, jórdanskt ferðaleyfi fyrir Palestínumenn og vega- bréf frá Evrópu og Bandaríkjunum. Fjölbreyti- leikinn afhjúpar auðvitað þær aðstæður sem Pal- estínumenn búa við sem tvístruð þjóð er ekki á sér formlegt ríkisfang, enda heitir verkið „þjóð án ríkisfangs“. Skilríkin voru auk þess um margt upplýsandi um félagsleg og menningarleg gildi þeirra samfélaga er gefa þau út og sem dæmi má nefna vegabréf karlmanns sem útbúið er með sér- stökum reit fyrir eiginkonu. Slíkt vegabréf hefur auðvitað sterk áhrif á þær konur í nútímanum er fara allra sinna ferða með eigið vegabréf og líta á það sem sjálfsagt tákn sjálfstæðis þeirra sem ein- staklinga. Gestir tvíæringsins stöldruðu lengi við þessi opinberu plögg sem voru einstaklega vel til þess fallin að afhjúpa ólíka menningu og áherslur mis- munandi þjóðríkja, í gegnum hlut sem hefur mjög staðlað form og á að hafa sama notagildi um heim allan – sem lykill til að hleypa heimdraganum. Veruleikinn er þó auðvitað allt annar því eins og UPPLAUSN Í ÍRAK ÁSTANDIÐ í Írak er aðmörgu leyti skuggalegt.Nær daglega berast fregnir af því að ráðist hafi verið á bandaríska og breska hermenn. Með reglulegu millibili eru fram- in hrikaleg hermdarverk er bitna á írösku þjóðinni ekki síður en hernámsliðinu. Á föstudag var einn helsti leiðtogi sjíamúslima felldur í sprengjutilræði fyrir ut- an mosku í borginni Najaf. Að minnsta kosti áttatíu til viðbótar létust í tilræðinu. Enn hefur ekki tekist að handsama Saddam Hussein þrátt fyrir að Banda- ríkjaher hafi gert allt sem í valdi hans stendur til að hafa hendur í hári hans frá því átökum lauk fyrir fjórum mánuðum. Þrátt fyr- ir að Bandaríkin hafi hernumið Írak er landið ekki á þeirra valdi nema að takmörkuðu leyti. Hálf- gert upplausnarástand virðist ríkja í Írak. Eftir því sem lengri tími líður án þess að takist að koma á stöð- ugleika í landinu einkennist framtíð Íraks af meiri óvissu og líkurnar aukast á algjöru öng- þveiti. Bandaríkin hafa nú í fyrsta skipti gefið í skyn að þau séu reiðubúin að samþykkja aukið hlutverk Sameinuðu þjóðanna í Írak. Richard L. Armitage, að- stoðarutanríkisráðherra Banda- ríkjanna, sagði síðastliðinn þriðjudag að til greina kæmi að Bandaríkin gætu fallist á að fjöl- þjóðaher á vegum Sameinuðu þjóðanna yrði sendur til Íraks að því gefnu að yfirmaður liðsins væri bandarískur. Að undanförnu hafa átt sér stað þreifingar millli Bandaríkjamanna, Breta og Frakka um nýja ályktun örygg- isráðs Sameinuðu þjóðanna um Írak. Dominique de Villepin, ut- anríkisráðherra Frakklands, sagði í ræðu síðastliðinn fimmtu- dag, að Frakkar væru reiðubúnir að styðja myndun fjölþjóðlegs liðs undir stjórn Sameinuðu þjóð- anna er myndi starfa við hlið íraskrar bráðabirgðastjórnar. Mörg önnur ríki hafa lýst því yfir að þau séu reiðubúin að senda herlið til Íraks að því tilskildu að það lið starfi í umboði Sameinuðu þjóðanna. Indland, Pakistan, Japan og Tyrkland eru meðal þeirra ríkja sem kynnu að koma að friðar- gæslu í Írak. Þá hefur þeirri hugmynd verið hreyft að NATO kynni að koma að málinu með formlegum hætti líkt og gerst hefur í Afganistan. Þótt fjöl- þjóðalið myndi starfa í umboði Sameinuðu þjóðanna gæti Atl- antshafsbandalagið tekið að sér sjálfa framkvæmdina. Eigi hug- myndir af því tagi að verða að veruleika verður hins vegar að nást pólitísk samstaða um hvern- ig best sé að haga málum í Írak. Harðar pólitískar deilur áttu sér stað síðastliðinn vetur í að- draganda innrásarinnar. Frakkar voru í forystu þeirra ríkja sem lögðust gegn því að ráðist yrði inn í Írak og Frakka og Banda- ríkjamenn greinir enn á um hvernig haga beri málum í Írak. Frakkar leggja áherslu á mik- ilvægi þess að Írökum sjálfum verði falin stjórn landsins. Bandaríkjamenn eru hins vegar þeirrar skoðunar að fyrst verði að koma á stöðugleika í landinu. Tíminn er smám saman að renna út í Írak. Það væri stór- kostlegur harmleikur ef ekki tækist að ná því markmiði að koma á lýðræði og friði í Írak og myndi grafa undan öllum til- raunum til að stilla til friðar í Mið-Austurlöndum. Það mikið er í húfi að gamlir bandamenn á borð við Bandaríkjamenn og Frakka verða að leggja fyrri deilur sínar til hliðar og finna lausn sem líkleg er til að þoka málum í rétta átt með samstilltu átaki. Þar hljóta Sameinuðu þjóðirnar að gegna mikilvægu hlutverki.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.