Morgunblaðið - 30.10.2003, Blaðsíða 26

Halldór Magnússon í hlutverki sínu.
ÞAÐ er engin tilviljun að
Kontrabassinn nýtur jafn mikilla
vinsælda meðal leikhúsfólks og
raun ber vitni. Þetta er einstaklega
vel skrifaður einleikur og gefur lið-
tækum leikurum gott tækifæri til
að sýna hvað í þeim býr. Höfund-
urinn, Patrick Süskind, er þekkt-
astur fyrir skáldsöguna Ilminn er
kom fyrst fyrir sjónir almennings í
heimalandinu 1985, sló í gegn hér
sem annars staðar er hún var gefin
út á íslensku 1987 og hefur verið
endurprentuð nokkrum sinnum.
Einnig hafa komið út eftir hann í
íslenskri þýðingu skáldsögurnar
Dúfan (1989) og Sagan af herra
Sommer (1998).
Kontrabassinn hefur verið leik-
inn tvisvar af atvinnuleikurum hér
á landi – 1988 af Árna Pétri Guð-
jónssyni á vegum Frú Emilíu í
leikstjórn Guðjóns Pedersen og
2001 af Ellerti Ingimundarsyni á
vegum Leikfélags Reykjavíkur í
Borgarleikhúsinu í leikstjórn
Kjartans Ragnarssonar. Annars
kom einleikurinn fyrst fram á sjón-
arsviðið í München 1981 og hefur
síðan verið sýndur vítt og breitt
um heiminn.
Verkið er klukkustundarlangur
einþáttungur og eintal flutt af
kontrabassaleikara í íbúð sinni
meðan hann drepur tímann þar til
hann þarf að spila á tónleikum
kvöldsins. Süskind semur verk sín
gjarnan um einfara og er kontra-
bassaleikarinn í vissum skilningi
frummynd annarra slíkra persóna
hans. Vandamál þessa tónlistar-
manns er í því fólgið að hann er
óánægður með stöðu sína í lífinu,
þau þröngu mörk og takmörkuðu
tækifæri sem hljóðfæri hans gefur
honum til að sýna hæfileika sína
sem tónlistarmaður og nær algjör-
lega félagslega einangrun sína.
Samt kemur berlega í ljós í text-
anum að ákveðnir þættir í per-
sónuleika hans – takmörkuð fé-
lagsleg greind, vöntun á
sjálfstrausti, lítill sjálfsagi og nei-
kvæðni – koma í veg fyrir að hann
geti notið eðlilegra samskipta við
annað fólk. Það kemur skýrast
fram í frásögninni af ástinni sem
hann ber til Söru hvað lítið hann
hefur að gefa. Draumórar hans ná
aðeins til þess möguleika að fá að
njóta ásta með henni en honum
dettur aldrei í hug að ef svo ólík-
lega vildi til að hann hreppti
prímadonnuna þyrfti hann að
leggja eitthvað á sig til að halda
henni.
Merkilegasti þáttur þessarar
uppfærslu Leikfélags Hafnarfjarð-
ar á leikritinu er hve þessi þáttur
er skýr. Leikstjórn Gunnars B.
Guðmundssonar og leikur Halldórs
Magnússonar virðist ganga út frá
því að bregða upp mynd af manni
sem er ekki mjög aðlaðandi í hátt-
um. Í niðurnjörvuðu lífi hans er
ekki pláss fyrir neinn sálufélaga,
nema ef vera skyldi hljóðfærið sem
tekur svo mikið rými í íbúðinni og
lífi hans. Stanslaust bjórþamb hans
er góð aðferð til að skýra óraunsæ-
ið sem einkennir hve hann er hug-
fanginn af söngkonunni Söru og
neikvæðni hans í hvívetna. Lausnin
er því að kontrabassaleikarinn
drekki til að fylla upp í tómið í lífi
sínu og afbera einmanaleikann.
Leikmyndin er mjög skemmti-
lega samansett enda áhorfendum
algerlega komið inn á persónuna
svo þeir geti upplifað þrengslin í
íbúðinni af eigin raun. Nálægðin
verður mikil; gott dæmi er að þeg-
ar leikarinn setur á sig rakspíra
yfirgnæfir lyktin allt annað áreiti á
skilningarvit áhorfandans um
stund. Í þessari uppsetningu kjósa
aðstandendurnir að láta leikarann
beina orðum sínum mest beint til
áhorfenda, stundum til hljóðfær-
isins en oft snýr hann sér að gull-
fiski í íláti á ískápnum. Gullfisk-
urinn, sem í verkinu er látinn heita
Sara eftir sópransöngkonunni, er
leikinn af Depli sem stendur sig
frábærlega. Samskipti leikarans
við hann er ágætis uppbrot á ein-
hæfninni sem iðulega fylgir formi
einleiksins, en eru samt svolítið á
skjön við persónu sem hefur svo
lítið að gefa af sér.
Halldór Magnússon stendur sig
mjög vel í erfiðu hlutverki. Hann
hefur textann á hreinu og vinnur
trúnað áhorfenda algjörlega. Það
er kannski þeim mun meira afrek
þegar tekið er tillit til þess hve fá
okkar myndu nenna að gefa sig að
svona persónu ef við fyrirhittum
hana í raun og veru.
Síðasta sýningin er í kvöld,
fimmtudagskvöld, svo hvetja verð-
ur þá sem vilja kynnast þessum
einmana hljóðfæraleikara til að
bregðast skjótt við og heimsækja
hann í Hafnarfjörðinn.
LEIKLIST
Leikfélag Hafnarfjarðar
Höfundur: Patrick Süskind. Þýðing: Haf-
liði Arngrímsson og Kjartan Óskarsson.
Leikstjóri: Gunnar B. Guðmundsson.
Leikmynd og ljós: Gunnar B. Guðmunds-
son og Hilmar Karl Arnarson. Leikarar:
Halldór Magnússon og Depill.
Fimmtudagur 23. október.
KONTRABASSALEIKARINN
Sveinn Haraldsson
Einn
UMRÆÐAN
26 FIMMTUDAGUR 30. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Í ÞINGBYRJUN lagði Kolbrún
Halldórsdóttir alþm. ásamt 13 öðrum
kynsystrum sínum úr öllum flokkum,
utan Sjálfstæðis-
flokks, fram frv. til
laga um vændi. Ný-
mælið í lögunum er
sótt í smiðju sænskra
femínista og gerir
ráð fyrir því að refsa
körlum fyrir að
kaupa blíðu kvenna, vegna þess að
konur eru í þessu samhengi fórn-
arlömb í hinum femíníska skilningi.
Refsiþröskuldurinn er að vísu lægri í
sænsku lögunum, en ráð er fyrir gert
í íslenska frumvarpinu. Morgun-
blaðið, sem alla tuttugustu öldina
stóð í framvarðasveit þeirra sem
háðu harða baráttu fyrir frjálsu og
opnu þjóðfélagi, hefur nú valið sér
það hlutskipti að ganga í björg með
þeim sem vilja leggja fjötra á, og
refsa fyrir mannlega háttsemi og val,
sem á engan hátt getur skaðað sam-
félagið sem heild. Þessi afstaða
blaðsins er söguleg, vegna þess að í
fyrsta skipti lýsir það yfir stuðningi
við frumvarp, sem enginn sjálfstæð-
ismaður treystir sér til að styðja.
Mansal er fyrirlitlegt fyrirbæri og
í hugtakinu felst nauðung, sem varð-
ar við lög í öllum vestrænum löndum.
En á milli mansals og vændis er ekk-
ert samasemmerki. Sá sem hefur
verið seldur mansali þarf alls ekki
endilega að stunda vændi. Fórn-
arlamb mansals gæti þess vegna
unnið láglaunastörf á Vesturlöndum,
eða í námu í þriðjaheimslandi. En
mansalshugtakið kann að vera flókn-
ara en lögfræðin gerir ráð fyrir og
ekki er rúm til að ræða hér.
II.
Femínisminn hefur, ekki ólíkt hin-
um vísindalega sósíalisma, ríka til-
hneigingu til að sveipa sig ljóma aka-
demíu og fræða, en í fræðunum
stendur ekki steinn yfir steini og
Mogginn fellur í þá gryfju að éta upp
alla þvæluna, ekki ósvipað og margur
ágætur menntamaðurinn gerði með
sósíalismann á tuttugustu öldinni.
Athyglisverð er til dæmis eftirfar-
andi fullyrðing í forustugrein blaðs-
ins 14. okt. sl., sem bar yfirskriftina
„Gegn vændi“: „Þær [vændiskon-
urnar] koma yfirleitt úr sárri fátækt,
iðulega frá ríkjum Austur-Evrópu.
Flestar koma frá Moldóvu.“ Mér er
það hulin ráðgáta hvaðan þessi speki
Mbl. er komin, nema þá að hún sé úr
femínískum rannsóknarfræðum.
Hvaðan skyldu vændiskonur Vestur-
Evrópu hafa komið áður en járn-
tjaldið féll? Í öllu falli komu þær ekki
frá fátæktarbælum Austur-Evrópu
eða Moldóvu og það veit Mogginn
blaða best.
III.
Það er rétt hjá Mbl. að vændi verð-
ur ekki upprætt í einni svipan, en sú
nálgun blaðsins að líkja því við
þrælahald nútímans er vafasöm, ef
ekki beinlínis röng (þessi vitleysa er
að vísu fengin úr greinargerð frum-
varpsins). Vændið á sér langa sögu í
mannheimum og víst er að sitthvað
er vændi og vændi. Ritstjóra Mbl.
væri fróðlegt að kynna sér fyrir-
bærið í samhengi sögunnar. Til
dæmis er athyglisverð lýsing á hlut-
verki vændiskonunnar í bók hins
kunna austurríska skálds Stefans
Zweig (1881–1942) Veröld sem var.
(Mér skilst að þetta sé ein af uppá-
haldsbókum Ingibjargar Sólrúnar
fyrrum borgarstjóra og víst er bókin
góð.)
Hinn rauði þráður í röksemda-
færslu hinna femínísku grillufangara
er sá, að vændiskonur séu neyddar til
starfans; þær séu fórnarlömb mellu-
dólga og því sé rétt að refsa þeim
sem vill greiða fyrir blíðu kvenna og
draga þannig úr eftirspurninni, jafn-
vel þótt sá karl sem í hlut á eigi eng-
an annan kost til að njóta kynferð-
islegra blíðuhóta, en að greiða fyrir.
Vilji samfélagið í alvöru koma
böndum yfir hinn viðurstyggilega
mansalsþátt vændisins virðist skyn-
samlegast að lögleiða vændið, líkt og
mörg ríki hafa gert. Þannig er hægt
að koma við virku eftirliti með starf-
seminni og leggja til atlögu við þá
sem ekki starfa eftir réttri leikreglu.
Boð og bönn samfélagsins um val
fólks, smekk þess, lifnaðarhætti og
neysluvenjur verða jafnan að teljast
varasöm og um þetta atriði höfum við
þekkt dæmi úr sögunni, sem eru
bannlögin svokölluðu, þar sem fólki
var með lögum meinað að neyta
áfengis árum saman, en hafði á sama
tíma alla anga úti til að njóta veig-
anna og afleiðingin varð stórkostlega
skipulögð glæpa- og undirheima-
starfsemi (þetta er leiðin sem Svíar
hafa valið varðandi vændið og vilja
troða upp á aðrar þjóðir). Sú tilhneig-
ing stjórnmálamanna að gera mann-
lega háttsemi refsiverða, sem þeim
er ekki þóknanleg er hættuleg og
tekur frá fólki þá áreynslu að taka
sjálft siðferðislega afstöðu. Ég vil
ekki búa í þjóðfélagi, þar sem stjórn-
málamenn hafa tekið allar ákvarð-
anir fyrir mig að viðlagðri refsingu ef
út af er brugðið um neysluvenjur
mínar. Það er augljóst að ekki er
hægt að lögfesta bindindi, skírlífi eða
megrun.
IV.
Í svokallaðri vændisskýrslu, sem
nokkuð hefur verið hampað, er því
haldið fram að skipulegt vændi teng-
ist nektardansstöðum. Skýrslan var
unnin af tveimur femínistum, sem
nálguðust „rannsóknarverkefnið
ekki ósvipað og andskotinn túlkar
biblíuna. Ósannaðar fullyrðingar af
þessu tagi gagnvart frjálsri atvinnu-
starfsemi eru fráleitar og til þess
fallnar að skaða og koma óorði á
starfsemina, enda hafa fjölmiðlar
orðið til þess að smjatta á „rannsókn-
arniðurstöðunum. Ég man ekki bet-
ur en að farið hefði fram vönduð og
nákvæm lögreglurannsókn vegna
meints vændis í tengslum við nekt-
ardansstaði fyrir fáum árum og nið-
urstöður þeirrar rannsóknar orðið
tilefni til niðurfellingar málsins. En í
þessu efni, sem mörgum öðrum,
helgar tilgangurinn meðalið. Fræði-
mennirnir (les femínistarnir) nota þá
gamalkunnu aðferð að klína sökum á
menn í þeim tilgangi að láta þá bera
þær af sér. Vinnubrögðum af þessu
tagi verður að linna, en taka þess í
stað upp málefnalega umræðu um
flókið álitamál í samtíð okkar.
Mogginn gengur í björg
ráðstjórnarhugarfarsins
Eftir Gústaf Níelsson
Höfundur annast sérverkefni fyrir
skemmtistaðinn Bohem.
Í KJÖLFAR undangenginnar um-
ræðu um læknamistök og þraut-
argöngu þeirra er verða fyrir mistök-
um heilbrigðisstarfsmanna rita ég
þessa grein. Ég vil til að byrja með
koma þeirri ósk minni opinberlega á
framfæri við heilbrigðisráðherra og
forsætisráðherra að þeir verði undir
engum kringumstæðum við ósk land-
læknis um fjárveitingu til þess að
koma á laggirnar nefnd til þess að
rannsaka meint mistök heilbrigð-
isstarfsmanna. Það má a.m.k. ekki
verða í líkingu við það sem land-
læknir hefur upplýst við fjölmiðla að
hans hugmynd um skipun nefnd-
arinnar sé. Hans hugmynd hljómar
nefnilega ótrúlega líkt því ástandi
sem nú er, þ.e. engin rannsókn er
framkvæmd á því sem aflaga fer, að-
eins látið í það skína að landlæknir
eða samstarfsmenn hans séu að rann-
saka meint mistök sem hugsanlega
vinir, vandamenn, skólafélagar eða
a.m.k. starfsfélagar þeirra hafi orðið
uppvísir að.
Það er látið í það skína að verið sé
að rannsaka mál með það að leið-
arljósi að upplýsa og komast að nið-
urstöðu um það hvort mistök hafi ver-
ið gerð, til dæmis þegar læknar eru
kærðir vegna mistaka og jafnvel hafa
leitt fólk til dauða. Það sem í raun
gerist er fyrst og fremst það að land-
læknir kallar eftir greinargerð, ann-
ars vegar frá þeim er kærir og hins
vegar frá þeim er gerði mistökin eða
yfirmanni hans. Síðan horfir emb-
ættið á tvær greinargerðir, sem tekur
alllangan tíma og gefur svo út álit sitt
sem að venju er byggt á greinargerð
starfsbróður þeirra og venjulega
hljóðar upp á það að farið hafi verið
eftir öllum settum reglum, hugs-
anlega megi eitthvað bæta í framtíð-
inni.
Jafnvel þótt aumur kærandinn geri
athugasemd við greinargerð lækn-
isins og bendi landlækni á heilbrigð-
isstarfsmann sem geti staðfest að
læknirinn sé að greina rangt frá, þá
reynir landlæknir ekki svo mikið sem
að eyða símtali á viðkomandi eða óska
eftir staðfestingu á því sem haldið er
fram um rangfærslu.
Landlæknir sendir gjarnan gögnin
til umsagnar þriðja aðila, t.d. íslensks
læknis er starfar á Norðurlöndunum.
Viðkomandi læknir fær greinargerð
kærandans og greinargerð læknis
eða enn betur prófessors sem er yf-
irmaður læknisins er var valdur að
dauðsfalli. Landlæknir byggir síðan
álit sitt á umsögn þessa erlendis
starfandi læknis, sem kærandinn fær
ekki einu sinni að vita hver er, t.d.
hvort hann sé lærlingur prófessorins,
sonur hans eða samstarfsmaður, nú
eða tengdur lækninum sem valdur er
að dauðsfalli. Er þetta nú líklegt til að
virka eða vekja traust eða er bara
verið að draga auman almúgann á
asnaeyrunum til að hann sætti sig
betur við sinn hörmulega missi?
Læknar brjóta lög
Þegar dauðsfall verður á heilbrigð-
isstofnun sem hugsanlega má rekja
til óhappatilviks, slyss eða mistaka
ber læknum að tilkynna það strax til
lögreglu sem væntanlega myndi þá
kanna hvort ástæða væri til skýrslu-
töku af þeim er að málinu koma.
Þetta kemur skýrt fram í læknalög-
um, (18 gr. laga nr. 53/1988), og lög-
um um dánarvottorð, (3. gr. laga nr.
61/1998). Ef farið væri eftir þessum
lögum sem eiga sérstaklega við um
tilfelli sem þessi þá væri öllu haldið til
haga, strax eftir að atburðir gerast.
Þá myndu málin ganga fljótt fyrir sig
og strax yrðu til greinargóðar
skýrslur frá þeim sem best geta lýst
hvað gerðist. En þarna kjósa læknar
og m.a. yfirmenn LSH að brjóta lög
með sína eigin hagsmuni að leið-
arljósi en á kostnað þess er verður
fyrir mistökum læknis. Þetta virðist
vera gert með velþóknun og vitund
landlæknis.
Nei, við þurfum ekki á að halda
nefnd sem yrði skipuð læknum sem
ættu að skoða mistök ættingja sinna,
vina og/eða starfsfélaga. Læknar
þurfa bara að hætta að brjóta lög,
láta lögreglu um að rannsaka alvar-
legri málin, s.s. dauðsföll en umboðs-
maður sjúklinga getur með örlítilli
hjálp annast kvartanir og leiðbein-
ingar. Þá þyrfti landlæknir að fá eitt
stöðugildi góðs lögfræðings sem tæki
faglega á kvörtunum sjúklinga sem
hugsanlega hefur verið brotið á en
hafa lifað það af.
Það sjá það allir, nema kannski
læknar, að það gengur ekki að láta
lækna rannsaka sjálfa sig.
Það væri áhugavert að fá svar við
eftirfarandi spurningum:
Hvað eru mörg dauðsföll sem
verða á LSH tilkynnt til lögreglu?
Hvað hafa margir læknar misst
starf sitt sem hafa oftar en einu sinni
verið kærðir til landlæknis?
Hljóta kærur til landlæknis vegna
dauðsfalla ekki forgang?
Ef læknir fær á sig meira en eina
kæru til landlæknis, er ekki vert að
grandskoða slík tilfelli hvort lækn-
irinn er starfi sínu vaxinn?
Ég hef sjálfur kært lækni sem varð
valdur að dauða sonar míns. Læknir
þessi hefur margsinnis verið kærður
til landlæknis vegna mistaka sinna en
ekki virðast samstarfsmenn lækn-
isins né landlæknir sjá ástæðu til að
gera neitt í máli hans.
Læknar rannsaki ekki
meint læknamistök
Eftir Helga Magnús Hermannsson
Höfundur er framkvæmdastjóri.
LISTIR
Opið mán.-fim. frá kl. 9–18, fös. frá kl. 9-17
Ármúla 1, sími 588 2030 – fax 588 2033
Íbúðin er 6 herbergja 191 fm auk þess gott stæði í lokuðu bílskýli.
Fjögur góð svefnherbergi, tvær stofur, eldhús með sérsmíðaðri
innréttingu og vönduðum tækjum, þvottahús í íbúðinni og tvennar
svalir. Góð staðsetning. Verð aðeins kr. 20,5 milljónir.
GLÆSIÍBÚÐ I BRYGGJUHVERFINU