Morgunblaðið - 30.10.2003, Blaðsíða 32

UMRÆÐAN
32 FIMMTUDAGUR 30. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
I.
Það var í október 1965 að við
hjónin héldum frá Schipholflugvelli
við Amsterdam áleiðis til Kastrup-
flugvallar við Kaup-
mannahöfn. Ætl-
uðum að heimsækja
Júlíönu, föðursystur
mína, í Nyhavn 20
þar í borg en hún
var þá orðin mjög
heilsulítil og dó árið
eftir í apríl 1966.
Júlla tók okkar ágætavel og bauð
okkur til kvöldverðar. Að máltíð
lokinni segi ég við hana: „Það hef-
ur víst farið fram hjá þér, að við
Halldóra gengum í hjónaband í
fyrra, en okkur hefur ekki borist
nein brúðkaupsgjöf frá þér ennþá.
Þarna í horninu hjá þér er falleg
mynd af þér eftir Jón Stefánsson.
Væri það ekki tilvalin brúðkaups-
gjöf?“ „Þetta er ekki ég,“ svarar
Júlla og ef ég gef ykkur hana, þá
megið þið ekki hengja hana upp á
vegg, fyrr en ég er dauð.“ Ég lofa
öllu fögru að uppfylla þetta skil-
yrði og leggjum við á stað með
myndina óinnpakkaða áleiðis til
Pension Askestad í Store Kong-
ensgade 21, sem er stutt frá Ny-
havn. Styttum okkur leið yfir
brúna yfir á „den uartige side“ af
Nyhavn, þar sem allar knæpurnar
voru með misjafnt orð á sér, þótt
rólegt væri þar upp úr hádegi og
fram undir kvöld. Fyrir framan
eina knæpuna ávarpaði einn róninn
mig og spurði: „Þorið þið að ganga
með Renoir í gegnum Nyhavn um
hábjartan daginn?“ Ég taldi það
allt í lagi, því fjörið byrjaði ekki
hér fyrr en dimma tæki. Komumst
við klakklaust með myndina á
Pensionat okkar.
II.
Á árunum 1947–8 dvaldi ég
meira og minna hjá Júllu frænku,
ýmist í Nyhavn 20 eða úti á Sjá-
landi, þar sem hún átti sumarhús í
Horneby 65. Sumarið 1947 var
annað heitasta sumar er komið
hafði á 20. öldinni, aðeins 1911 var
heitara. Að læknisráði stundaði ég
daglega sund í Eyrarsundi, en sól-
böð á milli. Hafði lagaskruddur
mínar með niður á strönd og las
ákaft milli sundspretta. Heitasta
daginn komst hitinn upp í 35,9°, en
það var 29. júní 1947. Voru þá
fluttir 100 menn með „hedeslag“ á
Ríkisspítalann. Sænskur maður
hafði brugðið sér með ferjunni frá
Malmö yfir til Khafnar og gekk
þegar inn á rakarastofu og bað um
rakstur. Sápar nú rakari andlit
Svíans vel og lengi, er búinn að
raka annan kjammann, þegar hann
fellur niður örendur af hitaslagi.
Varð Svíanum svo mikið um þetta,
að hann hljóp út á götu skildi
jakkann með öllum skilríkjum eftir
og hefir ekki vitjað þeirra enn. Ég
var orðinn svo sólbrunninn, að mig
sakaði ekki. Svo brúnn var ég orð-
inn eftir þetta sumar, að þegar við
félagi minn úr lagadeildinni, Kjart-
an Jónsson (1925–1990), létum
mynda okkur við Gefiongosbrunn-
inn og hann fer síðan til Stokk-
hólms á vit unnustu sinnar, Þor-
bjargar Pétursdóttur, f. 1928, sem
bjó þar hjá systur sinni, Sigríði
(1919–1994), er gift var Lars Faa-
berg, yfirsiglingafræðingi hjá SAS,
þá spyr Lars: „Hvaða þelþökki
maður er með þér á myndinni?“ og
Kjartan svarar: „Þetta er Prinsinn
af Puerto Rico.“
III.
En hvernig manneskja var Júl-
íana Sveinsdóttir? Hún átti allan
skalann, frá mestu blíðu til skap-
ofsa, sem aðeins mátti líkja við
brimið, þegar það lemur Heima-
klett hvað harðast. Skilnaður for-
eldra hennar, þegar hún var aðeins
tíu ára gömul, særði hana sári,
sem aldrei greri. Hún var því alltaf
einhleyp, hjónaband var henni
fjarlægt, ekki hættandi á það.
Fljótlega fór henni að ganga vel á
listabrautinni, sérstaklega eftir að
listheimur Ítalíu opnaðist henni ár-
ið 1926. En velgengni fylgir ætíð
öfund og í baksölum Charlotten-
borgar mátti stundum heyra: „Den
fattige fiskepige fra Vest-
mannaöerne på æresvæggen.“ –
Það þótti þeim hneyksli flestum
hinna dönsku listamanna, þó átti
hún fjölda vina úr þeim hóp, t.d.
Elof Risebye og Ebbu Carstensen.
IV.
En nú fór Elli kerling að herja á
hana, sjúkdómar, svefnleysi, ein-
manaleiki, en aldrei fataðist henni
á listabrautinni, á öllum sýningum
fékk hún hina bestu dóma. En að
halda sér á toppnum til síðustu
stundar var ekki átakalaust. Að
lokum þraut heilsuna alveg. Eilífar
spítalalegur. Loks reyndi hún að
flytjast til Íslands, keypti íbúð í
Sporðagrunni 11, en allt kom fyrir
ekki. Allt of seint að snúa heim.
Hún sneri aftur og dó í Kaup-
mannahöfn 17. apríl 1966.
V.
En hvaða mynd lýsir Júlíönu
Sveinsdóttur best?
A) Sjálfsmyndir hennar?
b) Mynd Jóns Stefánssonar?
C) Ljósmyndir?
Persónulega þykir mér vænst
um mynd Jóns Stefánssonar, nema
vera skyldi minningin um ljúfa,
hjálpsama, starfsama frænku, sem
ætíð mun eiga sinn vissa stað í
heimi minninganna. Blessuð sé
minning hennar.
VI.
Sýningunni í Listasafni Íslands,
sem nú stendur yfir, lýkur sunnu-
daginn 2. nóvember nk. Skora ég
enn á alla listunnendur að láta
þessa sýningu ekki framhjá sér
fara. Það getur verið erfitt að ná
saman myndum á slíka sýningu
síðar á öldinni.
Þetta er ekki ég
Eftir Leif Sveinsson
Höfundur er lögfræðingur í Reykjavík.
Mynd Jóns Stefánssonar af Júlíönu
Sveinsdóttur.
Í
Morgunblaðinu 19. októ-
ber sl. birtist aldeilis ágæt
samantekt Árna Snæv-
arrs, verðandi friðar-
gæsluliða, á aðstæðum
verkamanna við Kárahnjúkavirkj-
un. Þar kemur m.a. fram að um
þessar mundir vinna nú sex hundr-
uð manns frá 27 þjóðlöndum við
þessar dýrustu framkvæmdir Ís-
landssögunnar. Mun þeim senn
fjölga í allt að tólf hundruð.
Árni ræddi m.a. við einn af
æðstu yfirmönnum ítalska verk-
takafyrirtækisins Impregilo, Ítal-
ann Roberto Velo. Kemur fram að
Velo hefur unnið hjá Impregilo síð-
an 1975 en aldrei á Ítalíu.
Fram kom einnig að Velo er
fimmtugur að aldri og kvæntur
konu frá Panama. „Laukrétt, ég
kynntist
henni í gegn-
um störf
Impregilo í
hennar
landi,“ segir
Velo í viðtali
við Árna. Bætir Árni því við að ef
marka megi fyrri reynslu Ítalanna
megi búast við því að þeir nemi
einhverja austfirska mey á brott.
„80% Impregilo-mannanna eru
kvæntir konum sem þeir hafa
kynnst erlendis,“ segir Velo síðan.
Þessar upplýsingar vöktu at-
hygli mína. Og ýmsar spurningar
vöknuðu í kjölfarið: skyldu íbúar á
Austurlandi líka hafa rekið augun í
þetta? Verður eitthvert „ástand“ í
tengslum við framkvæmdirnar?!
Það gefur auga leið að þegar sex
hundruð (senn tólf hundruð) er-
lendir karlar flytja til svæðis eins
og Austurlands (á Egilsstöðum og
nærliggjandi dreifbýli búa skv.
íbúaskrá Hagstofunnar nú um
2.800 manns) má vænta einhverra
félagslegra árekstra, árekstra er
snúa að samskiptum erlendu
verkamannanna uppi í fjalli og
fólksins niðri á Héraði. Útlending-
anna og Íslendinganna. Á milli
„okkar“ og „þeirra“.
Þar þarf ekki endilega að koma
til neitt „ástand“ eins og við á Ís-
landi skiljum það orð í sögulegu
samhengi.
Einhverjar vísbendingar eru um
að til slíkra árekstra sé þegar farið
að koma. Í frétt Morgunblaðsins
15. september er t.d. sagt frá því
að til mikilla slagsmála og óláta
hafi komið við Hótel Valaskjálf á
Egilsstöðum aðfaranótt sunnu-
dagsins 14. september, þar sem
haldið hafði verið diskótek. Í frétt
blaðsins segir síðan: „Eitt skiptið
kom hún að þar sem hópur manna
lét höggin dynja á Ítala sem þar
var og var veist að lögreglu er hún
kom honum undan. Var Ítalanum
forðað af vettvangi í lögreglubíl.“
Nú getur undirritaður að vísu
ekki fullyrt hvort fórnarlamb bar-
smíðanna, umræddur Ítali, er
starfsmaður ofan úr Kára-
hnjúkavirkjun. Ekki er þó óeðli-
legt að álykta sem svo. Eru slags-
mál sem þessi víst ekki einsdæmi.
Heimildarmenn fyrir austan
segja mér að hópur starfsmanna
Impregilo komi jafnan niður af há-
lendinu á laugardagskvöldum til að
gera sér glaðan dag á Egilsstöðum
– og/eða á sunnudagseftir-
miðdögum en þá sitja þeir gjarnan
drykklanga stund á Cafe Nielsen.
Eru yfirmenn Impregilo að vísu
sagðir gera sitt besta til að koma í
veg fyrir að of margir haldi niður
til byggða. Þeir vilja fyrirbyggja
öll vandræði.
Ekki er um marga kosti að velja
á laugardagskvöldunum: menn
geta brugðið sér á ball á Hótel
Valaskjálf eða heimsótt krárnar
tvær, Nielsen og KHB. Óhjá-
kvæmilega eiga þessir menn þar
samskipti við heimafólk.
Eftir því sem næst verður kom-
ist eru engin dæmi um að þessir
menn hafi hagað sér illa í þessum
bæjarferðum, a.m.k. ekki þannig
að til sérstakra tíðinda geti talist.
Þessir menn vinna erfiðisvinnu,
þeir eru lúnir og vilja gjarnan fá
sér einn öl eða svo. Kannski spjalla
við kvenfólkið. Stundum verða þeir
fullir. Þetta er ekki í frásögur fær-
andi. Það er ekki nema lógískt að
mennirnir uppi á fjalli vilji komast
úr einangruninni, þegar til þess
gefst tækifæri.
En þrátt fyrir að ekki hafi komið
til alvarlegra árekstra má greina
að undir niðri hafa þrátt fyrir allt
sumir áhyggjur af þessum fé-
lagslega þætti: þessum vinkli sem
snýr að samskiptum útlending-
anna og heimamannanna. Sum-
partinn er sjálfsagt um fordóma að
ræða – en sumpartinn er sjálfsagt
eðlilegt að menn vaki yfir stöðu
mála.
Augljóst er að sumar mæður (og
feður) ungra stúlkna hafa sér-
stakar áhyggjur. Þetta staðfestir
sagan af balli sem haldið var á Hót-
eli Valaskjálf 3. október sl. Þetta
föstudagskvöld var haldið ung-
lingaball en á laugardagskvöldinu
var ball fyrir fullorðna, átján ára
og eldri.
Auglýsing sem birtist í tengslum
við ballið greindi ekki sérstaklega
á milli unglingaballsins og ballsins
sem haldið var á laugardeginum.
Voru í auglýsingunni kynntir til
sögu reykvísku diskótekararnir,
sem héldu ballið. Undir nöfnum
þeirra stóð: „Sveittar og sexý
gógó-gellur (erótísk leikföng).
Djöfullegur fordrykkur í boði
klukkan eitt.“
Aðgreiningin á milli atburðanna
tveggja var óskýr á auglýsingunni,
þ.e. álykta mátti að „skemmti-
atriðin“ sem boðuð voru á auglýs-
ingunni myndu einnig vera í boði á
föstudeginum. „Það táknaði það
bara að það fór allt á annan end-
ann,“ segir heimildarmaður minn.
Þarna væri augsýnilega verið að
stuðla að vændi. Aðrir lásu út úr
auglýsingunni að þarna væri verið
að falbjóða ungar austfirskar
stúlkur „þessum kynhungruðu
karlmönnum uppi í fjalli“, eins og
einhver áhyggjufull móðir mun
hafa tekið til orða. Málið olli mikl-
um úlfaþyt og var ákveðið að senda
félagsmálafulltrúa bæjaryfirlda á
staðinn á föstudeginum til að fylgj-
ast með því að allt færi vel fram.
Lögreglan var jafnframt með við-
búnað.
Auðvitað var um hysteríu að
ræða og ekki kom til neinna vand-
ræða: verkamennirnir koma nefni-
lega ekki niður af hálendi á föstu-
dagskvöldum, eins og áður kom
fram. Þessi uppákoma staðfestir
hins vegar að í félagsfræðilegum
skilningi verður afar áhugavert að
fylgjast með framgangi mála.
Ástand á
Austurlandi?
Það gefur auga leið að þegar sex
hundruð (senn tólf hundruð) erlendir
karlar flytja til svæðis eins og Austur-
lands […] má vænta einhverra
félagslegra árekstra […]
VIÐHORF
Eftir Davíð Loga
Sigurðsson
david@mbl.is
SÚ ákvörðun fráfarandi stjórn-
ar Heimdallar, undir forystu
Magnúsar Þórs Gylfasonar, að
fresta afgreiðslu
nýskráninga fyrir
aðalfund félagsins,
sem haldinn var
hinn 1. október síð-
astliðinn, hefur
vakið þónokkra um-
ræðu undanfarið.
Mest hefur þar borið á stóryrtum
yfirlýsingum framboðs Bolla Thor-
oddsen og hans stuðningsmanna.
Gífuryrðin hafa ekki verið spöruð,
en minna hefur borið á málefna-
legum málflutningi. Það verður að
segjast eins og er að árásirnar
gegn félaginu, og Magnúsi Þór
persónulega, hafa verið einkar
ómaklegar. Laugardaginn 25.
október birti Magnús Þór ítarlega
grein í Morgunblaðinu um málið,
þar sem farið er á skilmerkilegan
hátt yfir aðdraganda og nið-
urstöðu málsins. Þessi grein er
holl lesning öllum þeim sem vilja
kynna sér staðreyndir málsins,
sem því miður hafa verið lítt áber-
andi í málflutningi þeirra sem
hafa gagnrýnt Magnús Þór og
hans stjórn hvað mest að und-
anförnu.
Ekki hefur staðið á viðbrögðum
stuðningsmanna Bolla Thoroddsen
við grein Magnúsar Þórs, en strax
á laugardeginum birtist hörð
gagnrýni á greinina á vefritinu
deiglan.com, sem hefur jafnan ver-
ið fyrst til að birta allar þær ótrú-
legu ásakanir sem bornar hafa
verið á Magnús Þór og fleiri. Í
þetta skiptið hefjast ásakanirnar á
útúrsnúningi úr grein Magnúsar:
„Hver hefði viljað bera ábyrgð á
því að hafa hleypt hundruðum
manna inn í félagið daginn fyrir
aðalfund.“ Þessi stórmerkilegu
ummæli Magnúsar Þórs Gylfason-
ar, fyrrverandi formanns Heim-
dallar, var að finna í Morg-
unblaðinu þann 25. október 2003.“
Þeir sem hafa lesið grein Magn-
úsar Þórs vita hins vegar mætavel
að setningin í fullri lengd hljóðar
svo:
„Hver hefði viljað bera ábyrgð á
því að hafa hleypt hundruðum
manna inn í félagið daginn fyrir
aðalfund, sem vildu ekki vera þar,
þar á meðal trúnaðarmenn í ung-
liðahreyfingum Samfylking-
arinnar, Framsóknarflokksins og
VG, en hefðu engu að síður mætt
til að velja forystu í félaginu og
líklega haft veruleg áhrif á at-
kvæðamagn annars frambjóðand-
ans?“
En Deiglan var ekki hætt að
hagræða sannleikanum. Annarri
tilvitnun var skellt fram og
hneykslan pistlahöfundar Deigl-
unnar er augljós:
„Ljóst er að ungt fólk var með
skipulegum hætti hvatt til að skrá
sig í félagið, taka þátt í kosning-
unni á aðalfundinum.“, segir fyrr-
verandi formaður félagsins jafn-
framt eins og um stóralvarlegt
mál sé að ræða.“
Setningin í grein Magnúsar var
hins vegar:
„Ljóst er að ungt fólk var með
skipulegum hætti hvatt til að skrá
sig í félagið, taka þátt í kosning-
unni á aðalfundinum og yrði svo
skráð úr félaginu aftur um leið og
aðalfundi lyki.“
Maður hlýtur að spyrja sig;
hversu langt er fólk eiginlega
tilbúið að teygja sig til að koma
höggi á Magnús Þór? Það er at-
hyglisvert að ekki er minnst einu
orði á allar þær staðreyndir sem
Magnús Þór tiltekur í grein sinni,
svo sem eins og hvernig smala átti
hundruðum fólks á ólöglegan hátt
inn í félagið, og að meðal þeirra
sem smalað var hafi verið for-
ystumenn í ungliðahreyfingum
allra hinna stóru flokkanna! Er
virkilega ekkert athugavert við
það að fólk sem ekki styður Sjálf-
stæðisflokkinn, þar á meðal
stjórnarmenn og aðrir trún-
aðarmenn í ungliðahreyfingum
Samfylkingar, Framsóknar og
Vinstri-Grænna mæti á aðalfund
Heimdallar og taki þátt í að kjósa
þar stjórn félagsins? Er ekkert at-
hugavert við það að fólk sem er
beinlínis að vinna gegn hags-
munum Sjálfstæðisflokksins og
Heimdallar kjósi þar fólk til for-
ystu? Þetta er ekki bara al-
gjörlega siðlaust heldur er hér um
gróf brot á lögum og reglum
Heimdallar að ræða.
Maður hlýtur að spyrja sig
hversu góðan málstað þeir hafa að
verja, sem grípa ávallt til órök-
studdra gífuryrða og útúrsnún-
inga, en forðast allar staðreyndir
sem heitan eldinn? Allavega ekki
nógu góðan til þess að þeir treysti
sér til að verja sinn málstað á
málefnalegan hátt.
Óboðlegur málflutningur
Deiglunnar
Eftir Hjörleif Pálsson
Höfundur situr í stjórn Sambands ungra
sjálfstæðismanna og í stjórn Félags
ungra sjálfstæðismanna í Garðabæ.