Morgunblaðið - 25.11.2003, Síða 26

UMRÆÐAN
26 ÞRIÐJUDAGUR 25. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
FORRÁÐAMENN Kaupþings-
Búnaðarbanka fá hundruð milljóna í
hvatningarskyni. Forsætisráð-
herrann rumskar við
vondan draum. Hann
tekur út úr Kaup-
þingi sparisjóðinn
sinn, sem hann hefur
önglað saman með
ráðdeild – og svolitlu
ráðríki. Og markaðs-
frelsið lúffar fyrir pólitíkinni, almenn-
ingsálitinu.
Ég er sammála Davíði Oddssyni
sem sagði „að örfáir menn í þessu
þjóðfélagi væru að leika sér með það
frelsi sem hefði verið skapað hér og
kæmu skömm á það og við það væri
ekki hægt að búa“.
Hitt er svo líka rétt hjá Gunnari
Smára, ritstjóra Fréttablaðsins, sem
skrifaði að þannig væri nú „komið
fyrir manninum sem vildi eigna sér
stærstu skref þjóðarinnar í frjálsræð-
isátt!“ Gunnar Smári veit sem er að
frumkvæðið áttu aðrir menn, þótt
Davíð eigi heiðurinn af því að hleypa
frelsinu svo á skeið að nú blasir mark-
aðsræðið við í sinni helköldu skugga-
mynd og veldur honum ímugust.
Þróun Íslands úr lokuðu klíkusam-
félagi til opins markaðar átti sér stað
á mettíma. Svo hratt hafa tólf ár á
valdastóli liðið að forsætisráðherrann
er rétt núna að átta sig á því hvað
hann hefur verið að bardúsa uppí
stjórnarráði. Hið kynlega við undrun
Davíðs er að hann og félagar (Hannes
Hólmsteinn, Kjartan stjórnarfor-
maður og Hreinn Loftsson – þar til
hann skipti um lið) hafa ítrekað
hreykt sér af þessari dáð.
Kaupin á Markaðseyrinni
Og hvernig gerast kaupin á hinni
markaðsvæddu eyri? Jón Ásgeir á
Fréttablaðið, DV og Stöð 2. Björg-
ólfur á Landsbankann og ræður Eim-
skip. Tilkynnt er um hundruð millj-
óna króna „verðlaun“ til forstjóra
Kaupþings-Búnaðarbanka fyrir að
vinna vinnuna sína. Og bankarnir
eiga fyrirtækin, viðskiptavini sína.
Landssíminn er síðasta hálmstrá
Sjálfstæðisflokksins. Deyr fé, deyja
frændur! Í gamla daga drottnuðu
Sjálfstæðisflokkur og Framsókn yfir
fjórtán eignafjölskyldum og útdeildu
kvóta. Nú drottna yfir stjórnmál-
unum miklu ríkari fjölskyldur sem
hægt er að telja á fingrum annarrar
handar.
Ísland býr við fámenni og óheft
markaðsfrelsi sem án leikreglna leið-
ir til eignasamþjöppunar og fákeppni.
Vissu menn þetta ekki uppí stjórn-
arráði?
Ofurvaxtarbóla síðasta áratugar
var afleiðing ofurtrúar á markaðs-
lausnum. Bólan varð til og óx vegna
skorts á leikreglum og hún sprakk
vegna vegna innbyggðra galla óheftr-
ar auðhyggju. Bólan sprakk þegar í
ljós kom að menn höfðu farið offari í
fjárfestingum og ofmetið virði fyrir-
tækja og forstjóra þeirra. Í ljós kom
að hvetjandi kaupauki ýtti undir
hvata til blekkinga. Listhneigðum
bókurum (sem ku vera til) var gefinn
laus taumurinn enda virtist frelsið
einnig ná til bókhalds. Óþægindin
voru falin utan lögsögu en stærðar
plúsum lyft á stall eins og alræð-
isherrum. Þar með hófst ferlið sem
skaut virði fyrirtækja útúr þyngd-
arafli raunveruleikans.
En þyngdaraflið er lögmál – það
sem fer upp kemur niður. Loftbólan
hvellsprakk og tætlur hennar komu
niður í formi Enron og WorldCom.
En eyjaskeggjar á Íslandi láta eins og
ekkert sé, bíða eftir næstu bólu og
storma svo áfram á braut óhefts
markaðsfrelsis með blæjuna niðri.
Davíð í stjórnarandstöðu?
Um viðbrögð Davíðs Oddssonar
má segja að betra er seint en aldrei.
Viðbrögð Gunnars Smára koma
spánskt fyrir sjónir. Gunnar Smári er
ofurkátur með núverandi stöðu mála
og talar af ástríðu um frelsi á markaði
– rjúkandi samkeppni. Það er skrýtið
að ritstjórinn, sem barðist gegn ráð-
andi öflum, er nú talsmaður ráðandi
afla, fjölskyldnanna sem á fingrum
teljast, á meðan forsætisráðherrann
er kominn í andspyrnu við afleiðingar
eigin gerða. Gunnar Smári eyddi
kröftum sínum sem blaðamaður í að
veitast að stjórnmálamönnum þegar
þeir réðu ferðinni. Nú boðar Gunnar
fagnaðarerindi oligarkanna – þeirra
sem hann skrifar fyrir. Gunnar Smári
er orðinn vörður nýrrar valdastéttar.
Málstaður Smára er vondur! Á Ís-
landi ríkir frjáls fákeppni. Sam-
þjöppun valds og eigna hefur stór-
aukist en ekki minnkað frá tímum
klíkusamfélagsins.
Markaðsöflin skapa auð en það á
ekki að selja þeim sjálfdæmi um að
hirða einokunargróða af varnar-
lausum almenningi eins og stjórnvöld
hafa leyft sér hingað til. Markaðsöflin
á að nýta sem tæki til að skapa rétt-
látara samfélag. Setja verður skýrar
leikreglur á markaði. Skortur á slík-
um leikreglum skóp loftbólu síðasta
áratugar sem sprakk svo í andlitið á
almenningi sem borga þurfti brús-
ann.
Stjórnarandstaða – um hvað?
Síðasta samdráttarskeið á Vest-
urlöndum hlýtur að hafa vakið við
vondan draum hvern þann sem sagði
að pólitík skipti ekki máli. Suma hluti
gerir markaðurinn betur og aðra
hluti gerir ríkið betur. Um það eiga
stjórnmál nútímans að snúast.
Í stað þess að vera klappstýra
einkavæðingar, gera einkarekstur
heilbrigðiskerfisins að aðalmáli og
vafstra í smáatriðum, ætti Samfylk-
ingin að nýta það tækifæri sem nú
hefur skapast til að taka af skarið í ís-
lenskum stjórnmálum og boða nýjan
kúrs – nýtt samfélag sem byggist á
velferð með markað að vopni. Meira
að segja forsætisráðherrann hefur
rumskað. En hvað með Samfylk-
inguna? Stjórnarandstöðuna?
Hún á nú að segja: Hingað – en
ekki lengra. Frelsi án ábyrgðar endar
í stjórnleysi – það var kallað arðrán
hér forðum. Þjóðfélag, sem heftir at-
hafnafrelsi, endar í stöðnun, fátækt.
Þjóðfélag, sem stjórnast af einni sam-
an gróðavoninni, breytist í ræn-
ingjabæli. Stjórnmál sem snúast um
fólk – um mannréttindi – koma lögum
yfir ræningja. Stjórnmál sem snúast
um mannréttindi tryggja rétt al-
mennings til menntunar, heilbrigð-
isþjónustu og ellilífeyris, og leggja á
þá skatta sem þarf til að tryggja jöfn
tækifæri – mannréttindi – í heimi
hinnar hörðu samkeppni.
Það þurfa fleiri en forsætisráð-
herrann að rumska.
Um ímugust og umskiptinga – For-
sætisráðherra vaknar af værum blundi
Eftir Glúm Baldvinsson
Höfundur er stjórnmálafræðingur
í Hafnarfirði.
Á ÁHUGAVERÐU málþingi
Stofnunar stjórnsýslufræða og
stjórnmála og Félags forstöðumanna
ríkisstarfsmanna,
sem haldið var á
Grand Hótel Reykja-
vík hinn 28. mars s.l.,
fjölluðu ýmsir ein-
staklingar um um-
bætur og nýskipan í
rekstri hins opinbera
á tíunda áratug nýliðinnar aldar.
Meðal þeirra sem töluðu á mál-
þinginu var ríkisendurskoðandi, Sig-
urður Þórðarson. Athygli vakti full-
yrðing hans um að opinberar
stofnanir þyrftu að hafa mun rýmri
möguleika á að „losa sig við fólk“
eins og mig minnir hann hafi orðað
það.
Þessi orð ríkisendurskoðanda eru
einkar áhugaverð í ljósi nýframkom-
ins frumvarps fjármálaráðherra um
breyting á lögum um réttindi og
skyldur starfsmanna ríkisins. Verði
frumvarpið að lögum þarf ekki leng-
ur að áminna ríkisstarfsmenn áður
en að uppsögn kemur. Þeir munu
ekki njóta andmælaréttar, reglunnar
um jafnræði né meðalhófsreglunnar.
Það verður m.ö.o. hægt að reka þá
fyrirvaralaust úr starfi líkt og tíðkast
um starfsmenn á almennum vinnu-
markaði. Virðist sem ríkisend-
urskoðanda hafi orðið að ósk sinni og
það á furðu skömmum tíma.
Á fyrrnefndu málþingi benti Gísli
Tryggvason, framkvæmdastjóri
Bandalags háskólamanna, á að op-
inberar stofnanir hefðu nú þegar
ýmsa kosti þegar kæmi að starfs-
lokum starfsmanna, ef farið væri að
lögum. Heimildir hvað þetta varðar
tengdust þó raunverulegum skipu-
lagsbreytingum, en veittu ekki rétt
til tilefnislausra uppsagna í þeim til-
gangi einum að losna við „óæskilegt
fólk“.
Í grein sem ég ritaði s.l. sumar í
BHM-tíðindi mótmælti ég sjón-
armiðum ríkisendurskoðanda, eink-
um í ljósi reynslunnar af tilefn-
islausum brottrekstrum sem tíðkast
á almennum vinnumarkaði. Ég tel
ríkja skeytingarleysi um afdrif fólks
sem missir vinnuna á almennum
vinnumarkaði og tel framkomu í
þess garð einkennast af ónærgætni
og ekki vera til eftirbreytni.
Því veldur fyrrnefnt frumvarp
fjármálaráðherra miklum von-
brigðum. Þrátt fyrir fögur fyrirheit á
aðalfundi Bandalags háskólamanna í
apríl 2000 um samráð við breytingar
á lögum um réttindi og skyldur er
farið einhliða fram með breytingar
sem ganga bara á einn veg: að
skerða einhliða réttarstöðu op-
inberra starfsmanna. Verði frum-
varpið að lögum munum við sjá mun
meira af gerræðislegum brottrekstri
starfsmanna hins opinbera en við
höfum mátt venjast. Stjórnendum
verður færður sá möguleiki að grípa
til órökstuddra brottrekstra í þeim
tilgangi einum að losna við „óheppi-
legt“ fólk. Spurningin er hvort brott-
rekstur starfsmanna verði það úr-
ræði sem menn grípa til þegar ekki
tekst að vinna úr ágreiningi á vinnu-
stað, sem viðkomandi starfsmaður
ber ekki einn ábyrgð á.
Eðlilegt er að gera þá sömu kröfu
um vandaða stjórnsýsluhætti til
stjórnenda hjá hinu opinbera þegar
þeir fjalla um starfsmannamál og
gerð er til málsmeðferðar í öðrum
málaflokkum. Við núverandi skilyrði
felur þetta í sér að þeir fari að lögum
þegar þeir vilja losna við starfsmann
sem ekki uppfyllir væntingar þeirra
um starfsframlag eða annað sem
máli kann að skipta. Ef stjórnendur í
opinberum stofnunum fylgja fyr-
irmælum laga um vandaða máls-
meðferð við nýráðningar starfs-
manna og fylgja hlutlægum
viðmiðum þegar ákvörðun um val á
nýjum starfsmanni er tekin, eru
minni líkur á því að þeir eða arftakar
þeirra þurfi síðar meir að grípa til
róttækra aðgerða til þess að „losa sig
við fólk“ sem kom inn upphaflega á
röngum eða annarlegum forsendum.
Frumvarpið er m.ö.o. óþarft ef
stjórnendur eru starfi sínu vaxnir.
Gegn frumvarpi til laga um
breytingu á lögum um réttindi og
skyldur starfsmanna ríkisins
Eftir Ólaf Grétar Kristjánsson
Höfundur er formaður Félags
háskólamenntaðra starfsmanna
Stjórnarráðsins.
Á TÍBRÁRTÓNLEIKUM í Salnum
í kvöld kl. 20 flytja Garðar Thór
Cortes tenór og Elísabet Waage
hörpuleikari tónsmíðar eftir
Benjamin Britten sem skrifaðar
voru sérstaklega fyrir lífsförunaut
tónskáldsins, Peter Pears tenór, og
góðan vin þeirra beggja, hörpuleik-
arann Osian Ellis. Á efnisskránni
eru átta þjóðlög frá Bretlandi, svíta
fyrir hörpu op. 83, Canticle V op. 89
við ljóð T.S. Eliots um dauða heilags
Narcissusar og A Birthday Hansel
op. 92 við ljóð Roberts Burns, sem
Britten samdi að beiðni Elísabetar
Bretadrottningar í tilefni af 75 ára
afmæli drottningarmóðurinnar árið
1975.
„Ég hef þekkt þessi verk mjög
lengi og flutt sum þeirra áður með
sópran. Mig hefur hins vegar lengi
dreymt um að flytja þessi verk með
tenór en var að leita að réttum
manni í verkefnið, því að mínu mati
henta ekki allar raddir fyrir þessi
verk. Viðkomandi þarf að hafa ein-
hvern sérstakan blæ á röddinni og
hafa til að bera ákveðna mýkt og
blæbrigði sem mér finnst rödd Garð-
ars búa yfir,“ segir Elísabet sem var
svo heppin að hitta Ellis sjálfan með-
an hún var enn í námi.
„Síðar tók ég þátt í masterklass-
námskeiði hjá Ellis um Britten í
Hollandi þar sem hann fór einmitt í
svítuna, sem ég ætla að spila í kvöld,
og talaði um hvað Britten var að leit-
ast við með músík sinni. Með þessu
móti komst maður óneitanlega nær
músíkinni enda voru verkin samin
sérstaklega fyrir Ellis sem var fyrst-
ur til að móta þau,“ segir Elísabet.
En hvað er það við verk Brittens
sem heillar?
„Það er bara svo gaman að syngja
Britten, kannski einmitt af því hvað
það getur oft verið erfitt. Britten er
líka afar flinkur að velja góða texta
til að semja við sem gaman er að
syngja. Oft á tíðum eru textanir
stórfurðulegir og má túlka þá á
óteljandi vegu, eins og í tilfelli
ljóðanna eftir T.S. Eliot þar sem
Britten tekst í raun afar vel að túlka
hinn dimma tón ljóðanna. Hvað t.d.
þjóðlögin og A Birthday Hansel
varðar þá spanna þau allan tilfinn-
ingaskalann og eru allt frá því að
vera býsna fjörug og glaðleg yfir í al-
varlegri og sorglegri tón,“ segir
Garðar Thór.
„Britten kann líka þá list að skrifa
mjög vel fyrir ólíka miðla og í tilfelli
hörpunnar kann hann virkilega að
nota hljóðfærið. Það þýðir samt ekki
að það sé auðvelt að spila tónsmíðar
hans, en það er vissulega mjög gef-
andi. Mér finnst líka heillandi hvað
Britten notar ólík blæbrigði í tónlist
sinni og er óhræddur við að nota
myrkari hliðar hörpunnar. Það er
nánast eitthvað við þessa tónlist sem
dregur mann til sín,“ segir Elísabet.
Eiga þessi tvö hljóðfæri, ten-
órröddin og harpan, vel saman?
„Já, ég held það. Sérstaklega ef
vel tekst til,“ segir Garðar Thór.
„Söngvarar eru náttúrlega vanir að
þurfa að keppa við píanó, sem er þó-
nokkru hávaðasamara en harpan
getur verið. Eðli tónsins hjá hörp-
unni gerir það hins vegar að verkum
að það er hægt að leika sér mun
meira með alls kyns blæbrigði og
söngvarinn þarf ekki að belgja sig
eins mikið og getur leyft sér að
syngja veikt líka. Í verkunum sem
við flytjum í kvöld er einmitt leikið á
allan styrkleikaskalann,“ segir El-
ísabet.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Garðar Thór Cortes tenór og Elísabet Waage hörpuleikari flytja tónverk
eftir Benjamin Britten á Tíbrár-tónleikum í Salnum í Kópavogi í kvöld.
Britten fyrir
tenór og hörpu
silja@mbl.is
LISTIR
VÍNARBRAUÐ í hádeg-
inu er yfirskrift hádeg-
istónleika sem verða í
Íslensku óperunni kl.
12.15 í dag. Breyting
hefur orðið á dag-
skránni frá því sem áður
var kynnt, en til stóð að
flytja atriði úr Rósaridd-
aranum eftir Richard
Strauss, undir yf-
irskriftinni Uxahali í há-
deginu.
Umsjónarmaður há-
degistónleikanna, Davíð
Ólafsson, skýrir breyt-
inguna þannig: „Vegna
veikinda í eldhúsi hefur matseðli
dagsins verið breytt. Í stað uxahal-
ans verður boðið upp á vínarbrauð í
hádeginu. Richard Strauss verður
skipt út fyrir Johann Strauss en
sögusviðið verður eftir sem áður í
Vínarborg. Magnaðir Vín-
artónleikar með skemmtilegum arí-
um og dúettum, völsum og polk-
um.“ Flytjendur á tónleikunum eru
þau Hulda Björk Garðarsdóttir,
sópran, Sesselja Kristjánsdóttir,
mezzósópran, Snorri Wium, tenór,
Ólafur Kjartan Sigurðarson, barí-
ton, Davíð Ólafsson, bassi og píanó-
leikarinn Kurt Kopecky.
Hádegistónleikarnir standa yfir í
um 40 mínútur.
Vínarbrauð í stað
uxahala í hádeginu
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Kurt Kopecky, Hulda Björk Garðarsdóttir,
Ólafur Kjartan Sigurðarson og Davíð Ólafsson.