Morgunblaðið - 30.11.2003, Blaðsíða 6

FRÉTTIR
6 SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Einræður Steinólfs
í Ytri-Fagradal
Steinólfur Lárusson í Ytri-
Fagradal er löngu orðinn
þjóðsagnapersóna í lifanda
lífi. Einræður hans bera vitni
frumlegri hugsun, einstæðri
kímnigáfu og meitluðu
tungutaki.
Stórskemmtileg bók um
einstakan mann.
„Steinólfur er maður allra
tíma.“
– Einar Már Guðmundsson
edda.is
V
igdís Finnbogadóttir,
fyrrverandi forseti Ís-
lands, segir að Norður-
bryggja eigi í senn að
vera hús minninganna,
þar sem fólk öðlist dýpri skilning á
sameiginlegri sögu Danmerkur og
eyjanna í Atlantshafi, en jafnframt
skuli þar vera nútíðarverðmæti
þjóðarinnar og framtíðarinnar í sam-
skiptum landanna.
Sem formaður stjórnar Norður-
bryggjusjóðsins hefur Vigdís verið
andlit Norðurbryggju út á við í þau
sjö ár sem liðin eru síðan Danirnir
Morten Meldgaard, þáverandi
formaður dönsku heimskauta-
stofnunarinnar, og Kaj Elk-
rog, sem þá var forstöðumað-
ur danskra toll- og skatta-
yfirvalda, kynntu fyrir henni
hugsýn sína um menningar-
miðstöð fyrir Norður-
Atlantshafið í hjarta Kaup-
mannahafnar. Vigdís segir að
hún hafi skilið hvers vegna
henni var falið þetta hlutverk.
„Það er ekki hægt að neita
fyrrverandi forseta Íslands
um viðtal, þannig að ég fæ allt-
af tækifæri til að koma og
reifa áhugamál mín og hug-
sjónir.“
Angan sögunnar greinileg
Vigdís var nýlega flutt til
Danmerkur ásamt dóttur
sinni að loknu síðasta kjör-
tímabili sínu sem forseti þegar
þeir Meldgaard og Elkrog
leituðu til hennar. Hún hafði
fundið góða íbúð í Kaup-
mannahöfn, en ætlaði sér ekki
að vera mjög lengi. Það fór á
annan veg. Vigdís segist strax hafa
heillast af hugmyndinni og húsinu í
Kristjánshöfn þegar hún sá það fyrst
í kringum áramótin 1996/1997.
„Gluggar og hlerar og fleiri slíkir
hlutir voru í slæmu ástandi, en húsið
sjálft var ótrúlega vel á sig komið. Ég
sá þar strax mikla möguleika. Stað-
setningin er ákaflega góð, beint á
móti Nýhöfn, og úr vesturgaflinum er
stórkostlegt útsýni þangað.“
Vigdís segist hafa fundið sterkt
fyrir fortíð hússins og tengslum við
Norður-Atlantshafið. „Þegar ég kom
fyrst á efstu hæðina fannst mér ég
finna sterka lykt, sambland af tjöru,
saltfiski og ullarbölum. Þetta var ekki
óþefur, þetta var angan af útflutn-
ingsvörum norðan úr höfum. En auð-
vitað er þetta eins og með börnin sem
halda að þau muni frumbernsku sína,
maður þekkir söguna og fer því að
leita að lyktinni, angan sögunnar.“
Meldgaard, Elkrog og Vigdís
fengu fleira fólk til liðs við sig og
höfðu samband við dönsk stjórnvöld
til að fá vilyrði fyrir húsinu „Við
gengum mörgum sinnum á fund
þeirra tveggja aðila sem komu mest
að þessum málum í ríkisstjórn Dan-
merkur, Mogens Lykketoft, sem þá
var fjármálaráðherra, og Marianne
Jelved, þáverandi samstarfsráðherra
Norðurlanda. Við fórum til Kristjáns-
borgar að ræða við þau og þau skildu
strax hvað við vorum að fara,“ segir
Vigdís. „Að lokum fengum við þau
skilaboð að Danir vildu gefa húsið ef
við útveguðum þá fjármuni sem
þyrfti til framkvæmdanna.“
240 milljóna króna gjöf og útrétt
hönd íslenskra stjórnvalda
Það sem þurfti til viðgerða og
breytinga á húsinu voru ekki neinar
smáupphæðir: 60 milljónir danskra
króna, eða um 720 milljónir íslenskra
króna samkvæmt útreikningum Kaj
Elkrog. Undirbúningsnefndinni, sem
Vigdís var í forsvari fyrir, tókst að fá
loforð fyrir stórum hluta upphæðar-
innar hjá íslenskum, grænlenskum og
færeyskum yfirvöldum, en að sögn
Vigdísar munaði mest um stórhug ís-
lenskra stjórnvalda og Davíð Odds-
son forsætisráðherra sem einstakan
liðsmann. Þrátt fyrir þennan mikla
stuðning var málið ekki enn í höfn.
Það var því kærkomið þegar við
bættist stuðningur danska milljarða-
mæringsins Mærsk McKinney Møll-
er.
Møller, sem nú er níræður, er son-
ur skipakóngsins fræga A.P. Møller,
og hefur ávaxtað auð föður síns ríku-
lega í flutningastarfsemi, olíuvinnslu
og fleiri atvinnugreinum, og er nú
auðugasti maður Danmerkur. Hann
hefur látið háar fjárhæðir af hendi
rakna til menningarmála í gegnum
styrktarsjóð sinn, „A.P. Møller og
Hustru Chastine McKinney Møllers
Fond til almene Formaal,“ og meðal
annars gefið Kaupmannahafnarborg
nýtt óperuhús sem er í byggingu á
Dokøen, skammt frá Norðurbryggju.
Vigdís segir að Møller hafi aðeins
einu sinni komið til Íslands, og það
var í september 2001, en hafi þó lengi
sýnt velvild sína til landsins með því
að styrkja íslenska námsmenn í Dan-
mörku. „Ég var málkunnug honum
og hef verið það lengi,“ segir Vigdís.
„Hann hefur meðal annars verið gest-
ur minn á Íslandi, og hann er afar við-
ræðugóður maður.“
Vigdís skrifaði Møller bréf og bað
um að fá að leita ráða hjá honum og
var þá boðið í hádegisverð. Þau Vig-
dís og Ove Hornby, forstjóri styrkt-
arsjóðs Møllers, snæddu saman á
efstu hæð höfuðstöðva A.P. Møller-
samsteypunnar við Esplanaden í
Kaupmannahöfn í lok nóvember
1999. „Hann var þá nýbýinn að kaupa
Doköen, þar sem óperan er nú að
rísa, og var að velta því fyrir sér hvað
hann ætti að byggja þar. Ég sagði
honum frá því hvað við þyrftum að
lágmarki til að gera hugsýn okkar um
Norðurbryggju að veruleika. Þetta
voru ákaflega vinsamlegar samræð-
ur, en það var ekkert ákveðið svar
gefið.“
Svarið frá Møller barst skömmu
fyrir áramótin 2000. Hann sagðist þar
hafa mælt með því að veittar yrðu til
verksins 20 milljónir danskra króna,
eða sem nemur um 240 milljónum ís-
lenskra króna, úr áðurnefndum
styrktarsjóði. Svarið vakti að vonum
mikla gleði undirbúningsnefndar-
innar.
Þakklæti til Dana og Íslendinga
„Þegar þessum áfanga var náð var
ákveðið að stofna sjóð með þessum
peningum, og „Fonden den Nordatl-
antiske Brygge, eða Norðurbryggju-
sjóður, varð til og ég var kosin stjórn-
arformaður hans,“ segir Vigdís. „Ég
tek það fram að ég var ekki fulltrúi
Íslands í stjórninni og hef aldrei
dregið taum einnar þjóðar í þessu
verki. Íslendingar áttu sér skínandi
góðan fulltrúa í sjóðsstjórninni, Guð-
mund Árnason, núverandi ráðu-
neytisstjóra í menntamálaráðu-
neytinu, sem áður var skrifstofustjóri
í forsætisráðuneytinu.“
Vigdís hefur verið áberandi í allri
umræðunni um Norðurbryggju og
fjölmiðlar bæði í Danmörku og Ís-
landi hafa einkum leitað til hennar.
Vigdís bendir þó á að hún sé aðeins
ein af mörgum sem hafi unnið að
verkinu, þar hafi margir lagt lóð á
vogarskálar. Þar eru fremstir í flokki
Morten Meldgaard og Kaj Elkrog, en
jafnframt margir aðrir einstaklingar
sem hafi setið í undirbúningsnefnd-
inni og sjóðsstjórninni eða með öðr-
um hætti stuðlað að því að gera
„draumahúsið“ Norðurbryggju að
veruleika. „Ég hef ekki dregið hlass-
ið,“ segir Vigdís, „en ég hef ýtt á eftir.
Það er oft gott á leið upp brekkur.“
Vigdís Finnbogadóttir um miðstöðina Norðurbryggju
Hús minninganna
og framtíðarinnar
Vigdís Finnbogadóttir
kvaðst strax hafa
heillast af hugmynd-
inni um starfið í
Norðurbryggju.
Helgi Þorsteinsson
ræddi við hana um
undirbúninginn.
AP
Vigdís Finnbogadóttir, fyrrv. forseti Íslands.
Á
barnasýningum gerist leikritið ekki bara á sviðinu. Það fer
líka fram úti í sal. Þar er fluttur spuni sem fullorðnir gætu
ekki leikið eftir. Því spuni er að sleppa sjálfum sér lausum;
ritskoða ekki sjálfan sig. Fullorðnir eru svo alvarlegar kilj-
ur. Þegar búið er að strika yfir sterkustu lýsingarorðin eru
þeir hundleiðinlegir í ofanálag.
Það myndast röð við miðasöluna og krakkarnir leiða foreldra sína,
sem eru greinilega ekki á heimavelli. Langt síðan þeir voru á leikskóla.
Þeir taka upp veskið og borga, en þar fyrir utan eru þeir bara áhorf-
endur. Einstaka sinnum kemur til þeirra kasta. Þá eru þeir að þjóna
stjörnum sýningarinnar.
- Get ég fengið annað rör, segir pabbi hálfvandræðalegur í sjoppunni
og bætir við til skýringar: Það rifnaði þegar hann var að setja það sjálf-
ur í.
Þegar litið er yfir salinn fer ekki á milli mála hverjir eru fullorðnir.
Þeir eru eitthvað svo súrir á svipinn. Eru að bíða eftir að leikritið byrji.
Skilja ekki að það er byrjað. Til þess þarf ekki leikara á sviðið. Það er
nóg að vera í leikhúsi.
- Þetta eru tröppur, pabbi, hrópar stelpa uppveðruð
og bendir á leikmuninn á sviðinu.
- Sjáðu kassann, segir strákur við pabba sinn,
spenna í málrómnum.
Hlutir eru ekki dauð fyrirbæri í augum barna, enda
felast flestir leikir í því að gæða þá lífi. Jafnvel það
sem ekkert er. Þykir sjálfsagt að selja ímyndaðan
sleikjó á ímyndaðan fimmkall. Börnin eru heldur ekkert föst í sínum
hlutverkum; þau geta hæglega leikið fleiri. Stelpa í röndóttum sokka-
buxum stendur upp á stól og kallar til mömmu sinnar:
- Sjáðu, ég er Lína Langsokkur.
Aðrir krakkar eru að uppgötva furður leikhússins, jafnvel að fara í
fyrsta skipti.
- Voooó, sjáðu mamma. Ég halla svo upp, segir stúlka í leik-
hússtólnum og hverfur ofan í sætið.
- Ég vona að það setjist enginn fyrir framan mig, segir áhyggjufullur
drengur.
Það er líka greinilegt að þau tengja Dýrin í Hálsaskógi við leikhús.
Strákur í svörtum lakkskóm er sannfærður um að hann sé að fara að
horfa á Mikka ref.
- Hann er soldið ljótur.
- En það er enginn Mikki refur í þessari sýningu, segir amma hans.
- Bara Lilli klifurmús, segir strákurinn.
- Nei, ekki hann heldur, segir amman.
- Bara bakaradrengurinn, segir strákurinn. Hann bendir á inngang-
inn á sviðið: Hérna koma dýrin á eftir.
Í leikritinu er spilað inn á þessa eftirvæntingu barnanna. Þá syngja
Snuðra og Tuðra piparkökusönginn, reyndar sína útgáfu, og strákurinn
dillar lakkskónum:
- Já, við bökum heimsins bestu kökur
býsna er nú þetta gaman,
klínum deigi í kinn og höku
kámum okkur svo í framan.
Lagatextarnir sniðugir, hefðbundinn kveðskapur en þó uppá-
tækjasamur. Samt skemmtilegast þegar barnshláturinn blandast sýn-
ingunni. Börnin skellihlæja þegar Snuðra og Tuðra flækja sig í húf-
unum. Eins þegar Snuðra eltir Tuðru með nærbuxur og táfýlusokka,
sem hún finnur í fjörunni.
- Oj, hrópar lítil stúlka upp yfir sig.
- Æi, volar önnur sem er búin að festa löppina milli stólanna fyrir
framan sig. Hún var að príla. Hefði getað komið fyrir Snuðru og Tuðru.
Það er soldið af pöbbum í leikhúsinu. Sá sem er á sviðinu er ekkert
alltof gáfulegur. Kaupir piparkökurnar úti í búð þegar hann er búinn að
borða deigið frá mömmu. Er eiginlega á sama plani og börnin. Þarf að
hugsa um hann. Passa að hann geri enga óknytti. Mamman tekur
örugglega til eftir hann, eins og Snuðru og Tuðru. Áður en hún sofnar í
jólamatinn, alveg frá af þreytu.
- Mamma, það er drasl í herberginu mínu. Ég skal taka til, segir
stelpa í salnum, sem sér lífið í nýju ljósi.
Einu sinni missa börnin einbeitinguna. Það byrjar mas og brambolt.
Stelpa í brúnum kjól klifrar yfir stólbakið í fangið á ókunnugri ömmu,
sem tekur henni opnum örmum.
- Jólin koma, tönnlast strákur á, eins og þau gleymist ef hann þagni.
En þau gleymast varla. Börnin fá forsmekkinn í leikhúsinu að því
sem koma skal. Og Snuðra og Tuðra eru orðin hluti af helgihaldinu.
Ekki síður en Grýla og jólasveinarnir. Guðsmóðirin. Og jafnvel sjálft af-
mælisbarnið.
Í leiksmiðju
barnanna
SKISSA
Pétur Blöndal
horfði á
Snuðru og
Tuðru