Morgunblaðið - 30.11.2003, Blaðsíða 16
16 SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Með Vefaranum frá Kasmír skrifaði
Halldór sig frá kaþólskum sið. Verkið
skrifaði hann í Taormina á Sikiley
sumarið 1925, en hafði lent í ýmsum
ævintýrum á leiðinni út.
Halldór sigldi með Lagar-fossi til Aberdeen í Skot-landi, þar sem hann var 14.maí 1925. Síðan lá leiðin til
Hull, þar sem hann steig á land og tók
lest til Brighton. Hann var kominn
þangað 15. maí og gisti hjá Völu Wall.
Þaðan skrifaði hann Jóni Sveinssyni,
að kaþólski söfnuðurinn heima hefði
ekki gert vel við sig, og það hefði átt
þátt í að flæma sig frá Íslandi. Jón
svaraði stuttlega. Halldóri sárnaði.
Hann skrifaði Jóni annað bréf frá
Brighton og sagði, að Alþingi hefði
fellt styrk til sín, af því að hann væri
kaþólskur.
Sama dag skrifaði Halldór Erlendi
í Unuhúsi, sendi honum nokkrar
enskar bækur og mælti sérstaklega
með The Painted Veil (Málaða tjald-
ið) eftir William S. Maugham. Hann
skrifaði Hallbirni Halldórssyni líka
frá Brighton og talaði þá ekki eins og
verðandi munkur: „Góð líðan, sólar-
breyskja, sólhvítt asfalt, Ermarsund,
berrassaðar stelpur í fjörunni.“ Hall-
dór tók lest og ferju frá Brighton til
Parísar og var kominn þangað síð-
degis 21. maí, en stóð stutt við. Jón
Sveinsson tók á móti honum, og þeir
jöfnuðu ágreining sinn um skilnings-
leysi kaþólsku kirkjunnar á þörfum
hins unga skálds.
Dvölin í Róm
Halldór fór með hraðlest frá París
til Rómar, svo að hann þurfti hvergi
að skipta.
Halldór kom til Rómar að morgni
sunnudagsins 24. maí 1925. Fyrsta
verk hans var að setja ferðatösku
sína í geymslu. Síðan fann hann veit-
ingahús, þar sem hann fékk sér
morgunverð, kaffi og brauð með ald-
inmauki (marmelaði). Árið 1925 var
sérstakt fagnaðarár, svo að fjöldi
pílagríma var staddur í Róm. Halldór
vissi af nokkrum Íslendingum í
þeirra hópi. Hann fór á Hotel Valad-
ieri, þar sem pílagrímarnir frá Norð-
urlöndum bjuggu. Eftir nokkra leit
rakst hann á tvo landa, Lárus Ing-
ólfsson leikara og Kristjönu Guð-
mundsdóttur hjúkrunarkonu. Hann
hitti ekki á aðalforystumann kaþ-
ólska safnaðarins á Íslandi, Gunnar
Einarsson, sem var staddur í Róm.
Svo illa vildi til, að íslensku pílagrím-
arnir ætluðu norður þennan sama
dag. Halldór og þau Lárus og Krist-
jana notuðu því þær fáu stundir, sem
þeim gáfust, til að spjalla saman á
veitingahúsi. Íslensku pílagrímarnir
sögðu Halldóri frá dvölinni í Róm.
Þau höfðu verið þar í rúma viku, frá
16. maí, gengið fyrir páfa í höll hans
ásamt öðrum norrænum pílagrímum
og sótt guðsþjónustur í Péturskirkj-
unni. Þau sögðust öfunda Halldór af
því að mega dveljast áfram á Ítalíu.
„Hver er að biðja ykkur að fara norð-
ur aftur strax?“ spurði Halldór.
„Lírukassinn er tómur,“ sagði
Kristjana. „Við erum búin að eyða öll-
um okkar peningum og höfum varla
efni á að komast frá Kaupmannahöfn
til Íslands. En hvað þér eigið gott,
Halldór, að hafa alltaf nóg af pening-
um til að leika yður fyrir!“ Halldór
svaraði: „Já, peníngar eru eitt af því
fáa sem nóg er til af í heiminum.“
Hann hafði gaman af að leika gest-
gjafa, þótt hann ætti sennilega ekki
meira í skjóðu sinni en þau.
Bolognari-hjónin
Undir lok maímánaðar lagði Hall-
dór af stað til Sikileyjar. Hann hafði
keypt sér farseðil til Palermo og var
nú auralítil, en eftir að hafa heyrt að
Taormina væri fallegasti staður á
Ítalíu og raunar í Evrópu allri og þar
væri prýðilegt gistiheimili, sem
dönsk kona ræki ásamt manni sínum
ítölskum ákveður hann að halda
þangað og skrifa skáldsögu sína.
Hann heldur af stað með rangan far-
seðil og fær lánað fé fyrir miðabreyt-
ingunum hjá enskum stúlkum í lest-
inni.
Lestin brunaði meðfram strand-
lengjunni, aðra hverja mínútu um
kolsvört brautargöng, uns hún nam
staðar í litlu þorpi við sjóinn, Diadina.
Þar stigu þeir út, sem áttu erindi til
Taormina. Þorpið liggur í hlíðum
Monte Tauro, Bolafjalls. Fjallið held-
ur áfram upp æ brattara og endar í
fögrum tindum, sem ber við himin, en
hátt uppi eru gömul vígi og lítil þorp í
fjallkverkum.
Halldór týndi stúlkunum tveimur,
sem höfðu lánað honum lírurnar, og
tók bíl upp eftir snarbrattri hlíðinni
um bugðóttan veg milli trjáa og
blóma, þangað til komið var á lítið
torg rétt fyrir utan gamla hliðið inn í
þorpið vestan megin, Porto Catania.
Á torginu stóð steingerð vera í gos-
brunni, kona að ofan, tvífætt dýr að
neðan, kirkja handan styttunnar, en á
miðju torginu lítið gistiheimili, Pens-
ione Riis-Bolognari.
Klukkan var þrjú síðdegis, þegar
Halldór knúði þar dyra. Hann sagði
hjónunum, sem ráku heimilið, strax
eins og var, að hann væri peningalaus
og þyrfti að síma heim til Íslands eftir
fé. Frú Riis, skilningsrík, hjartagóð
og feit, sagðist aldrei á ævi sinni hafa
kynnst öðru eins hugrekki, „dristig-
hed“, að birtast peningalaus á Sikiley.
Hún skellihló og gekk öll í bylgjum.
Halldór hló með, þótt honum fyndist
þetta allt annað en hlægilegt. Konan
sagði: „Segið þér bara til, þegar yður
vantar peninga, og þér skuluð fá það,
sem þér þurfið.“ Bolognari-hjónin
lánuðu honum strax fyrir símskeyti
og 100 lírur að auki og útveguðu hon-
um fæði á Old India veitingahúsinu
þar skammt hjá á sínum reikningi.
Vistaskipti
Halldór hafði lengi skrifað í grein-
ar í Morgunblaðið en hættir því tíma-
bundið 1927.
Í ársbyrjun 1927 hætti Halldór að
skrifa í Morgunblaðið. Hann hafði átt
samleið með því allt frá vorinu 1916,
þegar hann birti fyrstu blaðagrein
sína, á fermingaraldri, að vísu aðeins
undir upphafsstöfum. Blaðið hafði
fylgst með honum af vinsamlegum
áhuga árum saman, og hann hafði
verið tíður gestur á ritstjórnarskrif-
stofu þess. Það hafði líka greitt hon-
um prýðileg ritlaun, samtals 305
krónur 1925 og 230 krónur 1926. En
síðasta grein hans í Morgunblaðinu
um skeið var samin á gamlársdag
1926. Hún var lofsamleg umsögn um
bók, sem þeir Þórbergur Þórðarson
og Jón Thoroddsen, góðvinir Hall-
dórs, höfðu þýtt eftir indverska spek-
inginn Svami Vivekananda, Starfs-
rækt eða karma-jóga.
Næsta grein Halldórs birtist í Al-
þýðublaðinu, í tveimur hlutum, 18.
janúar og 5. febrúar 1927 undir heit-
inu „Inngángur að ritdómum. Skáld-
sagnagerð. Starffræðilegar athugan-
ir“. Þar hélt hann því fram, að
„öreigastéttin, mentunarsnauð og
hleypidómalaus“ væri miklu frjórri
jarðvegur skáldsins en „borgara-
stéttin með öllum sínum félags-
bundnu sjónarmiðum og rígskorðuðu
fordómum“.
Halldór virtist hér vera að tala um
misjafnar viðtökur ljóða sinna og
blaðagreina, sem birst höfðu í Morg-
unblaðinu næsta árið á undan. Hann
gerði lítið úr starfi rithöfundarins.
Herforingjar og landkönnuðir, veit-
ingaþjónar og háskólakennarar,
væru líka skáld hver á sinn hátt.
Skáldskapur sprytti síður upp úr
huga skáldsins en af vörum almenn-
ings. Sjálfur legði hann að jöfnu það,
sem hann hefði lært af reykvískum
óreglumanni, sem hann hefði kynnst,
en fundist hefði látinn úti á miðri götu
á Laugavegi eina nóttina, og hitt, sem
hann hefði lært til samans af þeim
Hamsun og Charles Chaplin.
Undir áhrifum Gorkís
Staðhæfing Halldórs á lærdómin-
um sem draga mætti af óreglumann-
inum hneykslaði suma. Óreglumað-
urinn, sem Halldór nefndi í grein
sinni, hét Brynjólfur Grímsson, kall-
aður Brynki, og var frá Hólmi. Hann
fannst þriðjudagskvöldið 26. mars
1926 nær dauða en lífi á Laugavegi og
lést nokkru síðar. Hann hafði verið
kófdrukkinn þá um kvöldið og rekist
utan í bíl, að því er talið var. Hann
„var kunnugur mörgum bæjarbúum,
forneskjulegur karl á marga lund,
hafði verið ágætur sjómaður og fram-
úrskarandi hraustur“. Kristján Al-
bertsson hneykslaðist síðar meir oft á
því, að Halldór skyldi leggja að jöfnu
það, sem hann hefði lært af þeim
Brynka á Laugaveginum annars veg-
ar og Hamsun og Chaplin hins vegar.
Hann sagði, að þetta væri dæmi um
tilhneigingu Halldórs til að taka stórt
upp í sig, segja eitthvað til þess eins
að hneyksla fólk og vekja athygli. En
sennilega var Halldór undir áhrifum
frá Maxím Gorkí, þegar þetta hraut
úr penna hans. Gorkí hélt því fram, að
hann skrásetti aðeins sögur, sem
menn á förnum vegi segðu sér. Viska
lífsins væri alltaf dýpri og víðfeðmari
en viska mannanna. Hann hefði gert
lítið annað en skrásetja þær.
Vináttan við Halldór
Halldór skrifaði ýmsar greinar í
Alþýðublaðið.
Ein ástæðan til þess, að Halldór
hafði þessi vistaskipti, var vinátta
hans við Hallbjörn Halldórsson, sem
nú var orðinn ritstjóri Alþýðublaðs-
ins. Hann hitti Hallbjörn og konu
hans, Kristínu Guðmundsdóttur, oft,
ýmist á ritstjórnarskrifstofu Alþýðu-
blaðsins, heima hjá þeim á Spítalastíg
eða í Unuhúsi. Þau ræddu um heima
og geima, gildi dularfullra fyrirbrigða
og siðmenningu íslenskra kvenna,
þrætugirni og kurteisi og margt
fleira. Á þeirri tíð notuðu menn tóm-
stundir sínar oftar en síðar varð til að
ganga um bæinn og heimsækja fólk.
Stefnumóti frestað
Ýmsar ástæður eru taldar fyrir því
að Halldór hætti að skrifa greinar í
Morgunblaðið.
Önnur ástæða til vistaskipta Hall-
dórs í ársbyrjun 1927 var, að honum
hafði lent illa saman við Valtý Stef-
ánsson, ritstjóra Morgunblaðsins.
Hann hafði ætlað að bjóða stúlku út,
en vantað fé til að gera það, svo að
sómi væri að. Hann skrapp á skrif-
stofu Morgunblaðsins í Ísafoldarhús-
inu við Austurstræti og bað Valtý um
fyrirframgreiðslu ritlauna. Ekki stóð
vel á hjá blaðinu, svo að Valtýr synj-
aði honum greiðslunnar. Úr þessu
varð hávær orðasenna, en Halldór
neyddist til að hætta við að bjóða
stúlkunni út. Þetta sat lengi í skáld-
inu og olli áreiðanlega einhverju um
hin hörðu viðbrögð þess þá um vorið
við ummælum Morgunblaðsins um
Vefarann mikla frá Kasmír.
En meginástæðan til vistaskipta
Halldórs var auðvitað sú, að skoðanir
hans og Morgunblaðsmanna fóru
ekki lengur saman.
Söguleg Suðurferð
Laxness með augum þýska listmálarans Richard Beckers, sem hann kynntist á ferð sinni um Ítalíu.
Laxness eftir dvölina á Sikiley.
Halldór Kiljan Laxness á skírnardag-
inn í St. Maurice de Clervaux árið
1923, þegar hann var skírður og
fermdur til kaþólskrar trúar.
Bókarkafli Halldór Laxness er án efa einn merkasti rithöfundur okkar Íslendinga. Ævi hans var um margt litrík, en Halldór tók
kaþólska trú, afneitaði henni síðar og aðhylltist hugmyndafræði kommúnista, auk þess að ferðast víða um lönd, m.a. til Englands,
Frakklands og Ítalíu líkt og segir frá í frásögn Hannesar Hólmsteins Gissurarsonar af ævi Laxness.
Halldór 1902–1932 – Ævisaga Hall-
dórs Kiljans Laxness eftir Hannes
Hólmstein Gissurarson kemur út hjá
AB forlaginu. Bókin er 620 bls. að
lengd og myndum prýdd.