Morgunblaðið - 30.11.2003, Blaðsíða 36

SKOÐUN
36 SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
MÆÐRASTYRKSNEFND á sér
75 ára farsæla sögu, en nefndin er
samstarfsverkefni sem að standa átta
félög kvenna í Reykjavík. Mæðra-
styrksnefnd hefur verið nokkuð í
fréttum undanfarið vegna skyndi-
legra starfsloka Ásgerðar Jónu
Flosadóttur, fyrrverandi formanns
nefndarinnar. Sumt af því sem Ás-
gerður Jóna hefur haldið fram í fjöl-
miðlum um þessi starfslok sín og
fleira sem tengist starfi hennar fyrir
Mæðrastyrksnefnd er ekki alls kost-
ar rétt og því vilja formenn þeirra fé-
laga sem standa að Mæðrastyrks-
nefnd skýra nokkur atriði málsins
ögn betur.
Aðdragandi að breytingu á
formennsku Mæðrastyrks-
nefndar Reykjavíkur
Aðdragandi afsagnar Ásgerðar
Jónu er sá að formenn aðildarfélag-
anna hafa unnið að endurskoðun á
störfum nefndarinnar frá vorinu
2001. Formennirnir hittust á fundum
í september 2003 og töldu þá að fram
væru komnar nýjar upplýsingar um
starfsemi nefndarinnar sem gerðu
nauðsynlegt að skipta um formann
þegar í stað.
Ásgerður var boðuð á fund for-
manna aðildarfélaganna en neitaði að
mæta þar sem hún taldi ekki form-
lega boðað til fundarins. Þá var hald-
inn fundur með öllum konum í
Mæðrastyrksnefnd ásamt formönn-
um í lok okt. en þar mætti Ásgerður
ekki heldur. Þar voru áform um for-
mannaskipti kynnt fyrir nefnd-
arkonum án mótmæla.
Síðan var boðað til aukaaðalfundar
6. nóvember sl. þar sem fram kom í
skriflegu fundarboði að breytingar á
formennsku væru á dagskrá fund-
arins. Ásgerður boðaði þá til fundar í
Mæðrastyrksnefnd 3. nóvember þar
sem hún tilkynnti að hún ætlaði að
segja af sér formennsku. Á aukaað-
alfundi hinn 6. nóvember sl. var ein-
róma kjörinn nýr formaður, Hildur
G. Eyþórsdóttir, sem hefur sinnt
starfinu með ágætum.
Ein af ástæðunum fyrir því að við
töldum nauðsynlegt að skipta um for-
mann var skortur á lýðræði innan
Mæðrastyrksnefndar þar sem fyrr-
um formaður virtist algerlega einráð.
Ákvarðanir sem vörðuðu starf nefnd-
arinnar voru iðulega teknar utan
funda til að forðast mótmæli og þá
hafði lögum Mæðrastyrksnefndar
verið breytt með óeðlilegum hætti.
Meðal annars hafði verið bætt inn í
lögin ákvæði um rétt formanns til að
hafna tilnefndum fulltrúum og fá
þannig nánast alræðisvald yfir því
hvernig nefndin væri skipuð.
Fyrir vikið vissu skipaðir fulltrúar
aðildarfélaganna oft ekkert um það
sem nefndin var að aðhafast.
Ásgerður beitti sér mjög gegn
fulltrúum sem hún taldi vinna gegn
sér og gerði ítrekaðar tilraunir til að
losna við „ómögulega“ fulltrúa úr
stjórn Mæðrastyrksnefndar, meðal
annars með því að fara þess á leit við
einstök aðildarfélög að skipt yrði um
fulltrúa þeirra og taldi sig jafnvel
hafa vald til að reka einstaka fulltrúa
úr nefndinni.
Gagnrýni aðildarfélaganna á
starfsaðferðir hennar tók Ásgerður
afar illa og reyndi m.a. að halda því
fram að aðildarfélögunum kæmi
starfið ekki við þar sem Mæðra-
styrksnefnd væri sjálfseign-
arstofnun. Það er alrangt. Á árinu
2001 var því skipaður starfshópur
þriggja kvenna sem skyldi fara yfir
starf Mæðrastyrksnefndar og gera
tillögur að úrbótum. Starfshópurinn
skilaði ítarlegri skýrslu vorið 2002 en
jafnhliða var unnið að gerð nýrra laga
fyrir nefndina.
Ritun sögu
Mæðrastyrksnefndar
Starfsaðferðir Ásgerðar vegna rit-
unar sögu Mæðrastyrksnefndar hafa
verið til umræðu. Ásgerður réð mann
til þess að rita söguna og skuldbatt
nefndina upp á hundruð þúsunda
króna án nokkurs samráðs við stjórn
nefndarinnar. Þegar slitnaði upp úr
samstarfi við hann réð hún tvo aðra í
hans stað. Við gerum engar at-
hugasemdir við störf þessara höfunda
enda hefur samstarf þeirra við núver-
andi formann verið með ágætum, en
það er sjálf ákvörðun fyrrverandi for-
manns að fara af stað með þetta verk-
efni sem er ámælisverð. Ásgerður
ráðstafaði 2 milljóna króna styrk frá
Alþingi til ritunar sögu nefndarinnar
og 1,3 milljónum af eigin fé nefnd-
arinnar til þessa verkefnis eða alls
rúmum 4 milljónum króna þegar með
eru taldar greiðslur til fyrsta höfund-
arins. Þetta fé teljum við að hafi frek-
ar átt að renna til skjólstæðinga
nefndarinnar og að ekki hefði átt að
ráðast í verkefni af þessari stærð-
argráðu án þess að styrkir væru
fengnir fyrirfram sérstaklega til að
standa undir kostnaði af því.
Fataúthlutun
Mæðrastyrksnefndar
Því hefur ranglega verið haldið
fram að Mæðrastyrksnefnd væri
hætt að úthluta fötum til skjólstæð-
inga. Aðildarfélögin ákváðu að leita
samstarfs við Rauða krossinn um
móttöku fata og flokkun þeirra. Það
er alrangt að nefndin hafi ætlað að
hætta fataúthlutun, það var aðeins
ákveðið að breyta fyrirkomulagi
hennar svo það hentaði betur starf-
semi nefndarinnar og þörfum skjól-
stæðinga.
Staðreyndir um
fjármál nefndarinnar
Ásgerður hefur sagt í fjölmiðlum
að Mæðrastyrksnefnd eigi nógan
pening, en það er ekki alveg rétt.
Nefndin á ekki nóg fé í verkefni af
þessu tagi, heldur á Mæðrastyrks-
nefnd nokkurt fé í sjóði sem á að út-
hluta til skjólstæðinga eða styrkja þá
sem minna mega sín með einum eða
öðrum hætti.
Þar fyrir utan fær nefndin styrki
frá Alþingi og Reykjavíkurborg sam-
tals um 2,7 milljónir á þessu ári, en
einungis launakostnaður nefnd-
arinnar var um 3 milljónir á síðasta
ári. Styrkir sem koma frá öðrum eru
ætlaðir skjólstæðingum og hafa aðild-
arfélögin talið að óheimilt væri að
leggja þá í aðra starfsemi nefnd-
arinnar. Þessu er Ásgerður ósam-
mála og virðist telja að Mæðrastyrks-
nefnd megi ráðstafa fé sem henni
berst að geðþótta.
Rekstrarkostnaður nefndarinnar
hefur aukist stórum skrefum í tíð Ás-
gerðar og munar þar til dæmis um
þætti eins og launagreiðslur til for-
manns sem komu til í formannstíð
Ásgerðar, en hún gerði sjálf tillögur
til stjórnar um launagreiðslur til sín.
Slík vinnubrögð munu vera eins-
dæmi. Aðrir formenn Mæðrastyrks-
nefndar hafa aldrei þegið laun fyrir
vinnu sína. Auk þessa ákvað Ásgerð-
ur Jóna að greiða hluta sjálfboðalið-
anna í nefndinni laun að eigin geð-
þótta. Það er einnig einsdæmi.
Ásgerður lét Mæðrastyrksnefnd
kaupa fyrir sig GSM-síma og greiða
símareikninga af honum. Þetta núm-
er lét hún svo færa á sitt eigið nafn
daginn áður en hún sagði af sér, sama
símanúmer og nær allir styrktarað-
ilar telja vera símanúmer Mæðra-
styrksnefndar.
Eftir því sem við best vitum kom
André Bachmann tónlistarmaður til
Ásgerðar með þá hugmynd sl. vor að
gefa út geisladisk til styrktar starfi
Mæðrastyrksnefndar. Samningurinn
um þá útgáfu gætir engan veginn
nógu vel hagsmuna nefndarinnar og í
nafni Mæðrastyrksnefndar hefur
verið stofnað til kostnaðar vegna
disksins sem eðlilegra hefði verið að
stofna til í nafni framkvæmdaaðila.
Vegna þessa hefur reynst nauðsyn-
legt að leita samkomulags við fram-
kvæmdaaðila um framkvæmd verk-
efnisins og hafa þau mál verið falin
lögmönnum beggja aðila.
Það sem við teljum þó alvarlegast í
þessu sambandi er að Ásgerður Jóna
gerði sitt eigið óstofnaða félag, Fjöl-
skylduhjálp Íslands, að aðila að þessu
fjáröflunarverkefni og skrifaði undir
samninga um það sem formaður
Mæðrastyrksnefndar og Fjöl-
skylduhjálparinnar, nokkrum mán-
uðum áður en Fjölskylduhjálp Ís-
lands var stofnuð og eignaðist sína
eigin kennitölu.
Með því að framselja hugsanlegan
ágóða af útgáfu disksins til fyrirtækis
í sinni eigu teljum við að Ásgerður
Jóna hafi brugðist hlutverki sínu sem
formaður Mæðrastyrksnefndar og að
nefndin eigi ekki að taka þátt í verk-
efnum af þessu tagi þar sem henni er
aðeins tryggður hluti ágóðans.
Ásgerður Jóna hefur haldið því
fram að hún hafi ekki haft neitt með
fjármál Mæðrastyrksnefndar að
gera. Hið rétta er að árum saman hef-
ur sérstakur starfsmaður nefnd-
arinnar haft prókúru fyrir hönd
hennar. Ásgerður Jóna hafði þó pró-
kúru fyrir Mæðrastyrksnefnd allt til
þess dags sem hún hætti störfum þar
þótt hún hefði formlega verið beðin
að afsala sér þeirri prókúru árið 2001.
Það er trú okkar að með brott-
hvarfi Ásgerðar sé ákveðnum kafla í
sögu þessarar merku nefndar lokið
og aðildarfélögin geti nú snúið sér að
því verkefni að byggja aftur upp það
traust sem nefndin hefur áunnið sér í
farsælu starfi í 75 ár.
Ákall til styrktaraðila
Það er einlæg von og ósk okkar
formanna aðildarfélaganna að styrkt-
araðilar nefndarinnar láti þau sorg-
legu atriði sem hér hafa verið reifuð
ekki koma í veg fyrir áframhaldandi
rausnarlegt starf sitt með Mæðra-
styrksnefnd í þágu bágstaddra. Nú
fer í hönd sá árstími þegar skjólstæð-
ingar nefndarinnar, okkar minnstu
bræður og systur, þurfa mest á henni
að halda og það er trú okkar sem
stöndum að þessu verkefni að við
munum með aðstoð velgjörðamanna
okkar og styrktaraðila koma til móts
við nauðþurftir þeirra hér eftir sem
hingað til.
Staðreyndir um störf og
formennsku Mæðrastyrks-
nefndar Reykjavíkur
Eftir formenn aðildarfélaga Mæðrastyrks-
nefndar Reykjavíkur.
Formenn aðildarfélaga Mæðra-
styrksnefndar Reykjavíkur,
Aðalheiður Franzdóttir, formaður
Félags Alþýðuflokkskvenna
Erla Jónsdóttir, formaður Hvíta-
bandsins
Geirlaug Þorvaldsdóttir, formaður
Félags Háskólakvenna-
Kvenstúdentafélagsins
Guðlaug Jónína Aðalsteinsdóttir,
formaður Thorvaldsensfélagsins
Rúna Malmquist, formaður Sjálf-
stæðiskvennafélagsins Hvatar
Steinunn V. Jónsdóttir, formaður
Húsmæðrafélags Reykjavíkur
Þorbjörg I. Jónsdóttir, formaður
Kvenréttindafélags Íslands.
FYRIR nokkru greindi Hrannar
B. Arnarsson, forstöðumaður sölu-
og markaðsmála hjá Eddu – út-
gáfu, frá því í
fréttatíma sjón-
varpsins að hann
hefði fengið tilboð
frá manni á vegum
Stöðvar 2 um að út-
gáfufélagið gæti
fengið jákvæða
bókaumfjöllun í þættinum Ísland í
dag gegn greiðslum. Snæbjörn
Arngrímsson hjá Bókaútgáfunni
Bjarti segist í Morgunblaðinu þann
13. nóv hafa fengið svipaða heim-
sókn, því „markaðsdeild Stöðvar
tvö hafi komið til sín til að selja
auglýsingar og eiginlega gefið það
mjög sterkt í skyn að ef Bjartur
ætlaði að fá umfjöllun í Íslandi í
dag skyldi fyrirtækið auglýsa hjá
Stöð tvö og að það fengi ekki um-
fjöllun nema það auglýsti“. Báðir
höfnuðu þessir menn tilboðinu,
ekki væri siðlegt að kaupa sér já-
kvæða umfjöllun. Í framhaldinu
sagði Guðmundur Atlason hjá
markaðsdeild Stöðvar 2 að um mis-
skilning hefði verið að ræða því
maðurinn á þeirra vegum hefði
bara viljað vita hvort von væri á
auglýsingum frá þeim svo hægt
væri að réttlæta að borga gagnrýn-
anda fyrir að dæma bækur. Þar
með var málið úr sögunni að því er
virtist.
En eru þeir sem fjalla um bækur
alltaf óháðir peningum bókaforlag-
anna?
Flestar fréttastofur, sem vilja
láta taka sig alvarlega, setja blaða-
mönnum sínum siðareglur. Þeir eru
t.d. ekki látnir fjalla um fyrirtæki
sem þeir þiggja laun hjá, eiga
hlutabréf í eða tengjast sterkum
fjölskylduböndum. Það þykir sjálf-
sagt að almenningur geti treyst því
að umfjöllun þeirra litist ekki af
neins konar hagsmunatengslum.
Einhverra hluta vegna hefur það
hins vegar viðgengist athuga-
semdalaust að þeir sem fjalla um
bækur þiggi laun frá útgáfufyr-
irtækjum þeirra eða tengist þeim
öðrum böndum.
Tökum dæmi.
Nokkru áður en hæsta flóðbylgj-
an reið yfir í ár var gefin út bókin
Biobörn eftir Yrsu Sigurðardóttur.
Hún fékk Íslensku barnabókaverð-
launin 2003, en það eru verðlaun
veitt eftir handritasamkeppni hjá
Eddu-útgáfu, nánar tiltekið Vöku-
Helgafelli, sem vitanlega gefur
bókina út. Yrsa var af því tilefni
fengin í viðtal í Kastljós og með
henni kona sem var kynnt sem
einn helsti sérfræðingur landsins í
barnabókmenntum, Silja Að-
alsteinsdóttir, og fór hún fögrum
orðum um bókina. Silja var að vísu
ekki fengin beinlínis til að gagn-
rýna bókina en engu að síður var
hún þarna til að segja álit sitt á
henni sem mikill áhugamaður og
sérfræðingur í barnabókmenntum.
Hún var ekki kynnt sem talsmaður
bókaforlagsins, eins og væntanlega
hefði verið ef t.d. útgáfustjóri Yrsu
hefði verið með í för. Silja var samt
þarna engan veginn sem hlutlaus
sérfræðingur, enda þiggur hún
laun frá Eddu – útgáfu, en eitt for-
laga þess, Mál og menning, hefur
gefið út fjölmargar bækur frá
henni mörg undanfarin ár, ævisög-
ur, kennslubækur og þýðingar, þar
á meðal tvær þýddar barnabækur
um þessi jól. Og ekki nóg með það
því Silja hefur líka sterk fjöl-
skyldutengsl við Eddu – útgáfu en
dóttir hennar, Sigþrúður Gunn-
arsdóttir, er ritstjóri barnabóka hjá
Máli og menningu. Silju tókst því
að opna bókaumræðuna á þessu
herrans hausti með því að slá tvær
vafasamar flugur í einu höggi.
Silja var umsjónarmaður menn-
ingarefnis DV frá ’96 og þar til í
haust og ekki er óhugsandi að hún
hafi getað haft einhver áhrif á það
hver gagnrýndi hvaða bók. En
burtséð frá því skrifaði Jón Yngvi
Jóhannsson lofsamlega dóma um
bækur frá Eddu eftir bæði Ólaf Jó-
hann Ólafsson og Hallgrím Helga-
son árið 2001. Jón Yngvi er
tengdasonur Silju, vildarvinar
Eddu – útgáfu, maður ofan-
greindrar Sigþrúðar, en þetta ár
hafði hún þá þegar hafið störf hjá
Eddu. Dæmi svo hver fyrir sig
hversu hlutlaus sá maður er þegar
gagnrýna á bækur frá þeirri út-
gáfu.
Vaka-Helgafell hefur undanfarin
ár margoft notfært ummæli Kol-
brúnar Bergþórsdóttur til að aug-
lýsa bækur sínar. Þannig fór gagn-
rýnandinn t.d. undurlofsamlegum
orðum í Kastljósi um bók Ólafs Jó-
hanns, Höll minninganna, frá 2001.
„Falleg og töfrandi – sérlega vel
heppnuð skáldsaga,“ er haft eftir
henni utan á kiljunni. Lof hennar
um spennusögur Arnalds Indr-
iðasonar hefur verið prentað utan á
þrjár síðustu bækur hans. Þetta
árið er hólið um metsöluhöfundinn
enn vel auglýst og er það ættað úr
Fréttablaðinu, en ekki virðist þó
sem hún skrifi almennt gagnrýni
um bækur þar nú. Ummælin má
rekja til viðtals sem hún tók við
höfundinn 2. nóvember síðastliðinn.
Þarna eru engin skil milli blaða-
mennsku annars vegar og gerðar
kynningarefnis og auglýsingatexta
fyrir bókaútgáfu hins vegar. Kol-
brún sat í dómnefnd Bókmennta-
verðlauna Halldórs Laxness árin
2000, 2001 og 2002. Með henni þar
sat m.a. útgáfustjóri Vöku-
Helgafells. Það forlag veitir verð-
launin og gefur út bókina sem
hreppir hnossið. Einnig sendi hún
árið 2002 frá sér fyrra bindi af ævi-
sögu Jóns Baldvins en hún var gef-
in út hjá, viti menn, Vöku-
Helgafelli. Síðara bindið mun svo
væntanlegt að ári. Aðrar útgáfur í
Eddu-fjölskyldunni hafa líka notið
góðs af störfum Kolbrúnar. Um
Óvinafagnað eftir Einar Kárason
frá 2001 segir þannig: „Sterk
skáldsaga, spennandi og skemmti-
leg.“ Þau ummæli eru látin prýða
forsíðu kiljuútgáfunnar. Og enn er
hún að skrifa auglýsingatexta fyrir
Eddu í viðtali við Einar 22. nóv.
síðastliðinn en þar segir hún að
nýjasta bók hans sé „frábærlega
skemmtileg“ og að það sé „gríð-
arlega gaman að lesa hana“. „Þeg-
ar ég var búin að lesa hana langaði
mig til að lesa hana aftur því ég
hafði skemmt mér svo vel.“
Í auglýsingu um nýjustu bók
Ólafs Gunnarssonar, Öxin og jörð-
in, eru notuð ummæli eftir Illuga
Jökulsson úr ritdómi sem birtist í
veftímaritinu Kistan.is. „Æsispenn-
andi … Ólafur hefur aldrei skrifað
betri bók.“ Illugi hefur undanfarin
ár unnið að stóru verkefni fyrir
forlag Ólafs, JPV, en í ár kemur út
Ísland í aldanna rás 1900–2000,
heildarútgáfa. Bókin er upp á 1.306
blaðsíður og með 5.000 ljósmyndun.
Nýjasta bók Vigdísar Gríms-
dóttur var nýlega auglýst með lofs-
orðum um bók hennar frá því í
fyrra og undir þau skrifar Súsanna
Svavarsdóttir. Súsanna hefur lengi
verið dyggur aðdáandi rithöfund-
arins og ekki alltaf látið hags-
munatengsl koma í veg fyrir að
hún segði eindregna skoðun sína.
Árið 2000 skrifaði hún ritdóm í
Morgunblaðið um skáldsöguna
Þögnina eftir Vigdísi. Sama ár
sendi Súsanna frá sér bókina
Hættuleg kona, en báðar voru
bækurnar gefnar út hjá Iðunni. Í
þessum dómi er aldeilis úr miklu
að moða fyrir markaðsdeild Iðunn-
ar enda sparar Súsanna ekki stóru
orðin. „Snilld“, „einstakt snilld-
arverk“ og „stórbrotið listaverk“
eru allt einkunnir sem hún gefur
bókinni.
Ef eitthvað sambærilegt gerðist í
öðrum kimum þjóðfélagsins mundu
eflaust sumir hlaupa upp á hæsta
hól og gala: Spilling, spilling.
Flestir geta sammælst um að
enginn ætti að taka að sér að gagn-
rýna bók og þiggja um svipað leyti
laun frá útgáfuforlaginu. En hvað
Góðir bóka-
dómar til sölu?
Eftir Björgúlf Ólafsson