Morgunblaðið - 30.11.2003, Blaðsíða 30

LISTIR
30 SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
að er ekki laust við að það
megi finna ákveðinn vorilm í
lofti í íslenskri myndlist þótt
vetur sé vart genginn í garð.
Af hverju hann stafar er öllu
erfiðara að geta sér til um þar
sem kalt mat segir okkur að
fátt hafi breyst. Að minnsta kosti eru engin
stórvægileg umskipti í farvatninu þótt ef til
vill sé kominn tími fyrir unnendur íslenskr-
ar myndlistar að setjast á rökstóla og
skiptast á skoðunum um hvert stefni í mál-
efnum hennar. Það er alltof lítið um ærleg
skoðanaskipti þótt þau séu vænlegasta leið-
in til að hleypa út fúlu
lofti og viðra gagn og
nauðsynjar greinarinnar.
Orð eru nefnilega til
alls fyrst hvort sem
mönnum líkar betur eða
verr. Í menningu hafa þau jafnframt meira
vægi en á öðrum vettvangi þar eð menning-
armál eru með öllu óhugsandi án skoð-
anaskipta. En áður en aftur er horfið til
vorsins góða sem getið var í upphafi verður
að segja eins og er að það er mikill mis-
brestur á umræðu um menningarmál í okk-
ar litla samfélagi. Óvíða er sá skortur jafn
viðvarandi og einmitt á vettvangi innlendrar
myndlistar. Það er engu líkara en listamenn
og aðrir sem nálægt faginu koma geri sér
að góðu að hrærast í þöglum heimi tækni
og framkvæmda án þess að imprað sé á
grundvallarspurningum eins og þeim sem
hljóta að vera hvað nærtækastar: „Hvers
vegna ertu (er ég) að sýna og hvers vænt-
irðu (vænti ég) af framtakinu?“
Undirritaður er nefnilega ekki einnum að undrast þá grósku sem ætíðhefur verið í sýningarmálum ís-lenskra myndlistarmanna. Útlend-
ingar sem hingað koma reka upp stór augu
og eiga vart til orð til að lýsa þessari
grósku. Vissulega er hún mikil og rík, enda
virðist óvenjuhátt hlutfall þjóðarinnar
leggja stund á myndlist. Þá verður jafn-
framt að geta þess að hlutfall hæfileika er
einnig eftirtektarvert hér heima og virðist
það koma til af sterkri vitund innvígðra í
faginu og þroskaðri dómgreind þeirra;
„krítískum sans“ eins og það kallast í dag-
legu tali.
Það hlýtur því að teljast jafn furðu-legt hve fáir íslenskir listamenn, til-tölulega, blanda sér í hituna úti íhinum alþjóðlega listheimi. Það er
eins og öll þessi rífandi athafnasemi nemi
staðar innanlands og menn komist ekki
lengra, þótt ekkert ætti að vera því til fyr-
irstöðu að þeir köstuðu sér út í straumiðu
alþjóðlegrar myndlistar með sama „bravúr“
og tónlistarmenn okkar og söngvarar stinga
sér til sunds í djúpu laug alþjóðlegrar
hljómlistar. Það hlýtur að teljast alldapurt
að sjá sjaldan eða aldrei íslensk nöfn meðal
sýnenda á alþjóðlegum listsýningum hverra
auglýsingar fylla síður erlendra listtímarita
svo varla er lengur pláss fyrir annað ritmál.
Vissulega er listamönnum okkar boðið
hingað og þangað, oft undir spaltanum „ís-
lensk list“, eða í tengslum við norrænt átak
þar sem við mátum okkur við frændur okk-
ar á hinum Norðurlöndunum. Allt er það
gott og blessað og bráðnauðsynlegt ef okk-
ar hæfileikaríka blóð á ekki að daga uppi í
fullkominni naflaskoðun á endastöðinni
Reykjavík. En það er engan veginn nóg að
Íslendingar sýni undir slíkum kring-
umstæðum. Þeir verða einnig að kunna að
ríða á vaðið sem einstaklingar og fóta sig
án stuðnings hópsins í heimi sem vissulega
er framandi og fráhrindandi við fyrstu sýn,
en hlýr og gefandi eins og okkar þegar bet-
ur er að gáð.
En þá komum við einmitt að umræðunni
og þeirri þýðingu sem hún hefur til að
brjóta ísa einangrunar og heimóttarskapar.
Við vitum að þær þjóðir sem ná langt í
menningarlegri umræðu eru jafnframt þær
sem finna mest til sín. Mönnum vex ásmeg-
in við það eitt að blanda sér í umræðu um
sín hjartans mál. Sá sem stjórnar um-
ræðunni stjórnar jafnframt listheiminum.
Sönnur þess eru mýmargar, en til að gera
langa sögu stutta má nefna tilfelli banda-
ríska gagnrýnandans Clements Greenberg
(1909–94), sem sumir vilja meina að hafi
verið merkasti listgagnrýnandi móderníska
tímabilsins. Án elju hans er óvíst hve langt
Jackson Pollock og félagar hefðu komist í
að sigra listheiminn. Áhrif Greenberg eru
samofin sigurgöngu bandarískrar mynd-
listar á eftirstríðsárunum.
Þetta litla dæmi sýnir það eitt að list-heimurinn gengur fyrir samspiliólíkra afla og einstaklinga innanhans. Ef árangur á að nást á ein-
hverju sviði, svo sem á listasviðinu, eru
menn dæmdir til að samhæfa krafta sína.
Öðruvísi hafa þeir ekki erindi sem erfiði.
Það nær engri átt að hólfa niður listheiminn
eins og við Íslendingar gerum gjarnan, í
þeirri frómu von að geta gleymt öllum öðr-
um en sjálfum okkur. Það virðist nefnilega
vera eitur í beinum sjálfsþurftarbóndans –
Bjarts og bústofns – að þurfa að viðurkenna
að við komumst ekki alla leið án ut-
anaðkomandi aðstoðar. Hversu hugljúf sem
sagan um sjálfmegandi manninn annars er,
sem er allt fyrir eigin rammleik, þá er hún
bara saga og annað ekki.
Það er vert að hafa í huga nú þegar vorið
lætur á sér kræla á miðjum vetri. Það fer
nefnilega af því sögum að útflutnings- og
upplýsingaskrifstofa myndlistar sé í burð-
arliðnum og muni verða opnuð, jafnvel
hérna megin við áramótin. Um það hvað
slík stofa hefur í för með sér er ekki gott að
spá en víst er að væntingarnar eru þegar
orðnar miklar. Í slíkri þíðu og blíðu þegar
allir láta sig dreyma um framhaldið er mik-
ilvægt að halda haus. Það hefur alltaf verið
falinn vandi íslenskrar myndlistar hve rík
tilhneiging er til að gefa sig draumum á
vald en slá um leið slöku við heimavinnuna.
Sú heimavinna heitir upplýsing, einkum um
það hvernig listheimurinn lítur út í raun og
veru, bæði hér heima og erlendis. Í staðinn
fyrir að skáskjóta sér hjá vandanum og
halda að með slíkri skrifstofu sé komin alls-
herjarlausn á vanda íslenskrar myndlistar,
þurfa allir í okkar litla listheimi að axla
ábyrgð og setjast á rökstóla. Spyrja verður
áleitinna spurninga, svona rétt eins og Paul
Gauguin í árdaga nútímavæðingarinnar,
þegar hann málaði sína frægu frumstæðu
altaristöflu, „Hvaðan komum við? Hvað er-
um við? Hvert ætlum við?“
Um vorboðann í íslenskri myndlist
Hvaðan komum við? Hvað erum við? Hvert ætl-
um við?, frá 1897–8, eftir Paul Gauguin. Mynd-
in er í eigu Museum of Fine Arts í Boston. Hún er
rúmir fjórir metrar á lengd.
AF LISTUM
Eftir Halldór
Björn
Runólfsson
ÓPERA Reykjavíkur og veitinga-
húsið Tjarnarbakkinn hafa tekið
höndum saman og bjóða upp á óp-
erudagskrá í Iðnó nú í desember.
Söngvarar af ungu kynslóðinni
flytja atriði úr óperunni Carmen
eftir Georges Bizet. Lögin ættu
flestir að kannast við, s.s. söng
nautabanans – Toreador – og Hab-
aneruna sem Carmen syngur.
Ópera Reykjavíkur breytti ný-
lega um nafn, hét áður Sumarópera
Reykjavíkur. Hún gerði nú nýlega
þriggja ára samning við Reykjavík-
urborg um samfellda óperudagskrá
allt árið, og eru þessi óperukvöld í
Iðnó fyrsti liður í því. Aðeins verð-
ur sýnt þrisvar, 12., 13. og 19. des-
ember.
Sex söngvarar taka þátt í flutn-
ingnum. Hlutverk Carmen syngur
Rósalind Gísladóttir, en hún er ný-
komin úr framhaldsnámi á Spáni.
Snorri Wium syngur Don José, Val-
gerður Guðnadóttir syngur Mi-
caelu, Hrólfur Sæmundsson syngur
hlutverk nautabanans og Hrafn-
hildur Björnsdóttir syngur hlut-
verk Frasquitu. Iwona Jagla leikur
á píanó.
Morgunblaðið/SverrirÓpera Reykjavíkur syngur úr Carmen í desember.
Óperugleði á Tjarnarbakkanum