Morgunblaðið - 30.11.2003, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Ekkert í viðskiptalífinu vekur jafnmik-inn áhuga almennings og laun for-stjóra stórfyrirtækja. Og þessi full-yrðing hefur sjaldan verið jafnsönnog núna þegar nokkur slík mál eru í
brennidepli, kalla fram fyrirsagnir í hneyksl-
unartón, vekja hluthafa af svefni og fá þá til að
taka í taumana. Þetta fyrirbæri er þekkt út um
allan heim. Richard Grasso, stjórnarformaður
kauphallarinnar í New York, var álitinn þjóð-
hetja eftir að hann kom kauphallarstarfseminni
í gang aftur eftir hryðjuverkin 11. september en
í síðasta mánuði ummyndaðist hann skyndilega
í holdtekju forstjóragræðginnar þegar upplýst
var að hann myndi fá 140 milljóna dollara [10,6
milljarða kr.] uppsafnaðar aukagreiðslur í ár.
Grasso reyndi að lægja öldurnar með því að fall-
ast á að afsala sér annarri 40 milljóna dollara
[þriggja milljarða kr.] greiðslu sem hann átti að
fá, en það sefaði engan og hann neyddist til að
segja af sér með smán.
Nokkrum dögum síðar var komið að Josef
Ackermann, svissneskum yfirmanni Deutsche
Bank í Þýskalandi. Hann var ákærður fyrir
„trúnaðarbrot“ og á að svara til saka fyrir rétti í
Düsseldorf í byrjun næsta árs. Meintur glæpur
hans var framinn í byrjun ársins 2000 þegar
hann var í eftirlitsráði og launanefnd Mannes-
mann. Þýska farsímafyrirtækið féllst á yfir-
tökutilboð Vodafone í Bretlandi en hafði áður
lagst gegn því. Eftir að samkomulagið náðist
fékk hópur stjórnenda Mannesmann kaupauka
að andvirði 57 milljóna evra [5,1 milljarðs
króna].
Í Bandaríkjunum er nú réttað í máli Dennis
Kozlowskis, fyrrverandi yfirmanns Tyco, sem
hefur verið ákærður fyrir að hafa stolið hundr-
uðum milljóna dollara af hlutafélaginu sem réð
hann til starfa, og réttarhöldin hafa kynt undir
grunsemdum almennings um að himinhá for-
stjóralaun tengist fyrirtækjaprettum og ólög-
legri starfsemi. Það þarf þó ekki endilega að
vera. Ekki hafa komið fram vísbendingar um að
Grasso hafi brotið lögin eða að Ackermann, sem
hefur reyndar verið sakaður um lögbrot, hafi
hagnast sjálfur af kaupaukunum sem stjórn-
endur Mannesmann fengu.
Upp með sjálfstæðið
Nú til dags þurfa fáir yfirmenn að vera með
pretti til að verða sér úti um fúlgur fjár. Yfirleitt
eru vinnuveitendur þeirra taldir á að undirrita
lagalega bindandi samninga, sem tryggja
stjórnendum fyrirtækjanna miklar fjárhæðir,
og fátt er um spurningar. Þeir minna dálítið á
miðaldariddara sem þakklátir konungar úthlut-
uðu stórum landsvæðum. Það var alltaf til of
mikils mælst að þeir segðu: „þakka þér fyrir,
herra minn, en litla kotið við aðalhliðið væri
kappnóg handa mér“. Eða að þeir segðu síðar:
„úr því að ég tapaði bardaganum skal ég skila
helmingi landsins“.
Umfjöllun fjölmiðla um auðuga forstjóra,
sem skara eld að sinni köku, hefur stóraukist
síðustu mánuði. Há laun forstjóra eru orðin að
helsta áhyggjuefninu í fyrirtækjastjórnun og
hafa tekið við af sjálfstæði endurskoðenda, sem
var álitið brýnasta málefnið í fyrra. Áhugi ríkis-
stjórna og eftirlitsstofnana á launakjörum for-
stjóra fer sívaxandi. Vegna þrýstings frá stofn-
anafjárfestum lagði bandaríska fjármálaeftir-
litið (SEC) nýlega til reglur sem eiga að auð-
velda hluthöfum að tilnefna menn í stjórnir
fyrirtækja. Fjárfestar vona að þetta auki sjálf-
stæði stjórnarmanna sem geti að lokum ákveðið
hversu há laun forstjórarnir eigi að fá.
Breska stjórnin gaf í júní út skjal þar sem
óskað var eftir ábendingum um hvernig hægt
væri að ná tökum á einni hlið þessa máls – háum
starfslokagreiðslum þegar ráðningarsamn-
ingum forstjóra er rift, greiðslum sem eru óháð-
ar því hvernig fyrirtækjum þeirra vegnaði.
„Verðlaun fyrir slakan árangur handa örfáum
mönnum,“ segir Patricia Hewitt, viðskiptaráð-
herra Bretlands, „skaða ímynd og orðspor alls
breska viðskiptalífsins.“ Stjórnin hefur fengið
yfir hundrað svör við skjalinu og vonast til þess
að geta lagt fram tillögur um málið innan
tveggja mánaða.
Ríkisstjórnir eru yfirleitt tregar til að skipta
sér af ráðningarsamningum einstaklinga. Bresk
þingnefnd sem rannsakaði þetta mál, þ.e. mikl-
ar fjárhæðir sem stjórnendum fyrirtækja eru
greiddar þótt þeir hafi brugðist, komst að þeirri
niðurstöðu í síðasta mánuði að hún vildi að
stjórnin léti reyna á frumkvæði viðskiptalífsins
sjálfs í þessum efnum fremur en að setja ný lög.
Verkalýðssamtökum og mörgum hluthöfum er
hins vegar mjög í mun að stjórnin taki í taum-
ana. Í Bretlandi er uppsagnarfrestur forstjóra
oft tvö ár en bresku verkalýðssamtökin vilja
lagaákvæði um að hámarkið verði hálft ár,
þannig að það verði í meiru samræmi við upp-
sagnarfrest annarra breskra launþega sem er
yfirleitt þrír mánuðir. AFL-CIO, samtök flestra
verkalýðsfélaganna í Bandaríkjunum, beita sér
nú fyrir lögum til að halda aftur af lífeyris-
sjóðum sem eru aðeins ætlaðir fyrirtækja-
stjórnendum og tryggja fáum útvöldum meiri
ávöxtun en gerist og gengur á markaðnum.
Mjúk lending, hörð gagnrýni
„Gullnu fallhlífarnar“ svokölluðu, háar
greiðslur til stjórnenda jafnvel þótt þeir hafi
brugðist, eru í brennidepli í ár í umræðunni um
laun forstjóra. The Corporate Library, eftirlits-
stofnun sem gætir hagsmuna hluthafa í Banda-
ríkjunum, áætlar að meðalforstjórinn sem fær
reisupassann þar í landi fái starfslokasamning
að andvirði 16,5 milljóna dollara [1,2 milljarða
króna]. Í maí sl. gerðu hluthafar á aðalfundi
GlaxoSmithKline (GSK), stærsta lyfjafyr-
irtækis heims, uppreisn og mótmæltu starfs-
lokagreiðslum sem forstjóra fyrirtækisins,
Jean-Pierre Garnier, hafði verið lofað ef hann
yrði rekinn áður en ráðningarsamningurinn
rynni út. Þar sem hluthöfunum þótti líklegast
að forstjórinn yrði ekki rekinn nema hann stæði
sig illa fannst þeim 35,7 milljóna dollara [2,7
milljarða kr.] kveðjugjöf keyra um þverbak.
Samkvæmt nýjum reglum geta hluthafar greitt
atkvæði á hverju ári um launakjör forstjóra
breskra fyrirtækja og eigendur GSK höfnuðu
gullnu fallhlífinni hans Garniers.
Niðurstaða atkvæðagreiðslunnar hjá GSK
olli titringi meðal breskra forstjóra og hún var
sögð marka tímamót í fyrirtækjastjórnun. Samt
breytti hún í reynd ekki starfslokasamningnum
við Garnier. Atkvæðagreiðslan er ekki bind-
andi, aðeins ráðgefandi. Sir Christopher Hogg,
stjórnarformaður GSK, bendir á að fyrirtækið
hafði þegar tekið launastefnu sína til endur-
skoðunar (með aðstoð Deloitte & Touche) áður
en atkvæðagreiðslan fór fram. Endurskoð-
uninni er ólokið og sir Christopher segir að hver
sem niðurstaðan verði sé ætlunin að „óska eftir
samþykki hluthafanna á aðalfundi næsta árs“.
Hann hefur skrifað Sambandi breskra vá-
tryggjenda til að greina frá því að stjórnin hafi
„bókað sérstaka viðkvæmni hluthafa fyrir
greiðslum við starfslok, hvort sem þær eru
samningsbundnar eða fyrir góðsemi fremur en
af lagalegri skyldu“.
Leiðtogar breskra verkalýðssamtaka vilja að
atkvæðagreiðslur hluthafa um laun forstjóra
verði gerðar bindandi. Þeir vilja einnig að hlut-
hafar láti í ljósi meiri áhyggjur af málinu. Þrátt
fyrir allt fjaðrafokið vegna máls Garniers er
GSK enn eina breska fyrirtækið í ár þar sem
skýrsla um launakjör stjórnenda hefur ekki
verið samþykkt.
Í Frakklandi varð óánægja með verðlaun fyr-
ir slakan árangur til þess að Pierre Bilger, fyrr-
verandi forstjóri iðnfyrirtækisins Alstom, sam-
þykkti í ágúst að skila 4,1 milljón evra [370
milljónum kr.] sem hann hafði fengið sam-
kvæmt starfslokasamningi sem gerður var í
mars þegar hann lét af störfum fyrir félagið, en
það hefur átt í miklum rekstrarerfiðleikum. „Ég
vil ekki,“ sagði hann, „valda hneyksli meðal
þeirra 100.000 starfsmanna Alstom sem ég hef
orðið þess heiðurs aðnjótandi að stjórna í tólf
ár“ – eða þar til franska ríkisstjórnin þurfti að
bjarga fyrirtækinu. Landi hans, Jean-Marie
Messier, fyrrverandi forstjóri Vivendi Univers-
al, hefur ekki farið að dæmi Bilgers. Hann berst
Stríðaldir forstjórar
Hvers vegna fá
stjórnendur fyrirtækj-
anna himinhá laun?
© The Economist Newspaper Limited, London
Laun stjórnenda stórfyrirtækja hafa verið mikið í um-
ræðunni að undanförnu, ekki einungis á Íslandi heldur um
allan heim. Breska tímaritið The Economist birti í síðasta
mánuði úttekt á umræðunni og leggur meðal annars til að
launanefndir fyrirtækja beri aukna ábyrgð.