Morgunblaðið - 30.11.2003, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 30. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Ríkið hafði sem kunnugt ereinkarétt á rekstri út-varps- og sjónvarpsstöðvaá Íslandi allt fram á miðj-
an níunda áratuginn. Ríkisútvarpið
hafði lengst af lítið sinnt popptón-
list og dægurmenningu, en árið
1982 var hafinn undirbúningur að
stofnun nýrrar rásar sem ætti fyrst
og fremst að útvarpa léttri tónlist
og höfða til ungu kynslóðarinnar.
Rás 2 fór síðan í loftið 1. desember
1983. Fyrsti forstöðumaður hennar
var Þorgeir Ástvaldsson.
Þorgeir hafði unnið við dagskrár-
gerð í útvarpi og sjónvarpi og meðal
annars haft umsjón með tónlistar-
þættinum Skonrokki. Hann segist
hafa verið fenginn til þess í maí
1983 að stýra hinni nýju útvarpsrás
og tíminn til undirbúnings hafi því
verið skammur. „Þetta bar brátt að
og var mikill handagangur í öskj-
unni. Á svipuðum tíma var verið að
setja á fót aðra ríkisútvarpsrás í
Noregi og þar sá 20 til 30 manna
nefnd um undirbúninginn, en ég var
einn í þessu til að byrja með þótt
síðar bættist í hópinn. Forskriftin
var fyrst og fremst tónlistarútvarp
eða eins og Andrés Björnsson, þá-
verandi útvarpsstjóri, orðaði það:
Undirspil í amstri dagsins.“
Þorgeir nefnir að viss bylting hafi
átt sér stað í útvarpsrekstri víða í
Evrópu á áttunda áratugnum, en
ekkert hafi þá gerst í frjálsræðisátt
á Íslandi. „Þegar svo Rás 2 fór í
loftið var eins og allar flóðgáttir
opnuðust. Ég hafði gert mér grein
fyrir því að rásin myndi fara af stað
með hvelli, en mig óraði ekki fyrir
því hvað hann yrði stór. Ef mig mis-
minnir ekki var rásin samkvæmt
fyrstu hlustendakönnuninni með
um 75% hlustun. Stærsti hluti þjóð-
arinnar fylgdist með því sem við
vorum að gera.“ Hartnær fjögur
hundruð manns sóttu um starf við
dagskrárgerð á nýju rásinni. „Það
ríkti mikill spenningur og margir
vildu komast á öldur ljósvakans.
Mikið verk var að vinna úr umsókn-
unum en úr þessum hópi kom margt
gott fólk til liðs við Rás 2 sem síðan
hefur spjarað sig í samfélaginu.“
Skemmtilegir tímar en mikið álag
Þorgeir segir að margir hafi haft
skoðun á því hvernig dagskránni
ætti að vera háttað á fyrstu nýju út-
varpsstöðin á Íslandi um áratuga
skeið. „Það urðu allt í einu til marg-
ir útvarpsstjórar á Íslandi, ef svo
má segja, og margir
tjáðu sig í ræðu og riti.
Allir vildu fá sitt og
þegar ég lít til baka
finnst mér dagskráin í
aðra röndina brosleg,
því það voru hólf fyrir
hinar ýmsu tónlistar-
tegundir. Unga fólkið
vildi heyra framsækna
poppmúsík, aðrir vildu
þjóðlög, djass, sveita-
tónlist og svo framveg-
is.“
Nánast allri dagskrá
Rásar 2 var útvarpað í
beinni útsendingu,
sem var nýlunda. „Út-
varp í þessum búningi hafði ekki
heyrst áður á íslensku og rásin kall-
aði í raun fram hálfgildings menn-
ingarsjokk. Í beinum útsendingum
gafst vitaskuld ekki
færi á að snyrta efnið
til, taka út mismæli
eða annað slíkt, og
varð óhefðbundið mál-
far ýmsum hneykslun-
arefni. Margir töldu
rásina líkjast banda-
rískum útvarpsstöðv-
um, en menn höfðu þá
hlustað hér á Kanaút-
varpið um árabil og við
fengum skammir fyrir
það. Þeir sem tóku
dýpst í árinni létu í
ljósi áhyggjur af því að
með þessu áframhaldi
yrði Ísland orðið að
ríki í Bandaríkjunum áður en langt
um liði. En ég sótti þó hugmynda-
fræðina sem lá rásinni til grundvall-
ar fyrst og fremst til Bretlands, en
ekki til Bandaríkjanna.“ Að sögn
Þorgeirs var Rás 2 tákn um nýja
tíma. Það hafi einkum verið unga
kynslóðin sem tók rásinni fagnandi,
en þó hafi einnig verið reynt að
gæta þess að dagskráin spannaði
breitt svið. „Þetta voru skemmti-
legir tímar, en starfinu fylgdi líka
gríðarlegt álag,“ segir Þorgeir. „Ég
neyddist til dæmis til að láta fjar-
lægja nafn mitt úr símaskránni. Ég
sat einnig í útvarpsráði og þurfti
þar að svara fyrir ýmislegt, eins og
hvort það væri Ríkisútvarpinu
sæmandi að þar væri selt hross í
beinni útsendingu. Það kom líka
fyrir að ég þyrfti að standa í baráttu
innanhúss vegna þess að dagskrá
Rásar 2 skyggði á Rás 1. En þorri
hlustenda var þó himinlifandi yfir
því að það væri orðin til íslensk út-
varpsstöð í öðrum stíl en Rás 1. Og
mörg af þeim atriðum sem var bitist
um innanhúss eða gagnrýnd voru
opinberlega virðast í raun hlægi-
lega léttvæg í dag.“
Kveðinn niður draugur
Þorgeir kveðst geta rifjað upp
margar sögur og skemmtileg
augnablik frá upphafsárum stöðv-
arinnar. „Starfsfólk Rásar 2 var
fyrst til þess að flytja inn í útvarps-
húsið í Efstaleiti og þar þótti bera á
draugagangi. Sumir voru órólegir
yfir þessu og ég leitaði því til sér-
fræðings í yfirskilvitlegum fyrir-
bærum. Mig minnir að draugsi hafi
í framhaldinu haft sig á brott! Einn-
ig má rifja upp söguna af því þegar
mikið óveður skall á í byrjun árs
1984, en um fimm starfsmenn rás-
arinnar lokuðust þá inni í útvarps-
húsinu. Við vorum föst þar allan
daginn og engir viðmælendur kom-
ust til okkar. En við brugðum á það
ráð að vera með opið útvarp í beinni
útsendingu og allar línur glóðu.
Fólk hringdi til að spyrja um færð-
ina og umferðina, hvernig börnin
kæmust heim úr skólum og svo
framvegis. Lögreglan gat einnig
komið skilaboðum áleiðis. Þetta
hafði aldrei gerst áður á Íslandi og
vakti mjög jákvæð viðbrögð í sam-
félaginu. Þetta þótti byltingarkennt
þá en er sjálfsagt nú. Þetta var
gríðarlega skemmtilegur og átaka-
mikill skóli,“ segir Þorgeir, en hann
starfar nú á útvarpsstöðinni Bylgj-
unni.
„…og allar línur glóðu“
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Þorgeir Ástvaldsson, fyrsti forstöðumaður Rásar 2, með nokkrum af fyrstu starfsmönnum rásarinnar: Frá vinstri eru
þau Páll Þorsteinsson, Jón Ólafsson, Arnþrúður Karlsdóttir og Ásgeir Tómasson.
Óhætt er að segja að
straumhvörf hafi orðið í út-
varpsmálum á Íslandi þegar
Rás 2 var stofnuð fyrir tutt-
ugu árum. Rásinni var að
mestu tekið fagnandi, enda
hafði „gamla gufan“ lítið
sinnt ungu kynslóðinni, en
sumir höfðu þó horn í síðu
nýstárlegrar dagskrárgerðar.
Þorgeir Ástvaldsson
JONATHAN Stroud stendur fyrir
framan unga áheyrendur sína í
bókabúð í Naperville í Illinoisríki í
Bandaríkjunum, með tússliti í hönd
og með stóra teikniblokk á statífi
sér við hlið. Hann spyr hvernig
börnin telji að hefðbundinn galdra-
maður líti út.
„Hár, með oddlaga hött,“ segir
ein stúlka.
„Sítt skegg,“ segir önnur.
„Töfrasproti.“
„Uppbrettir skór.“
„Einmitt!“ segir Stroud og bætir
hverju atriði við teikninguna jafn-
óðum.
Og þetta er, tjáir hann börn-
unum, einmitt sú gerð galdra-
manns sem hann vildi ekki hafa í
sinni bók, Verndargripurinn frá
Samarkand, fyrsta bindinu í bóka-
röð sem hann nefnir Barimaeus-
þríleikinn.
Sumir í bókaútgáfuheiminum
telja bókaröðina lofa svo góðu að
þeir hafa kallað hana „næsta Harry
Potter“. Nú þegar er í undirbún-
ingi kvikmyndun fyrstu bókar-
innar, sem kom nýlega út í Bret-
landi, heimalandi höfundarins, og í
Bandaríkjunum.
Rithöfundurinn Stroud er 33 ára
og býr rétt utan við Lundúni. Hann
gerir sér fyllilega grein fyrir óhjá-
kvæmilegum samanburði ritverks
síns við hinar vinsælu Harry Pot-
ter-bækur. Sem fyrrverandi barna-
bókaritstjóri hjá bókaforlagi vissi
hann þegar hann settist niður við
að skrifa barnabók sjálfur að
töfrar væru efni sem gæti slegið í
gegn.
„Vandinn var sá að vilja gera
eitthvað öðruvísi,“ segir hann um
hugmyndina, sem kom honum í
hug er hann var á göngu heim til
sín kvöld eitt fyrir tveimur árum.
„Ég var á gangi í þungum þönk-
um, niðurdreginn, að bera þunga
innkaupapoka,“ tjáir hann ungum
áheyrendum sínum. Og þá fæddist
hugmyndin að sögunni – og helztu
sögupersónunum. Þegar hann kom
heim til sín settist hann að skriftum
og svo að segja lauk fyrstu þremur
köflunum í einu vetfangi. „Þetta
datt bara niður í mig,“ segir hann.
„Vondur“ galdramaður
með stresstösku
Í sögunni hans eru töframenn-
irnir reyndar vondu kallarnir.
„Og þeir líta nokkurn veginn
svona út,“ segir hann og teiknar
aðra fígúru á nýtt blað í stóru
teikniblokkinni. Börnin og foreldr-
arnir sem fylgjast með brosa og
hlæja.
Í þetta sinn er galdramaðurinn
unglegur maður í jakkafötum með
skjalatösku. Hann heitir Simon
Lovelace og er aðalþrjóturinn í
sögunni.
Aðalhetjur sögunnar eru Nat-
haniel, ungur galdranemi sem er á
báðum áttum hvort hann á að beita
galdrakunnáttunni til góðs eða ills,
og Bartimaeus, sem er „djinni“ –
eða töfraandi eins og Vestur-
landabúar myndu kalla hann. En
Bartimaeus er enginn þjónkunar-
viljugur andi geymdur í flösku.
„Ég vildi að minn „djinni“ yrði
harðari nagli,“ segir Stroud í við-
tali vð AP-fréttastofuna um sög-
una. Bartimaeus sé vera sem geti
tekið á sig hinar margvíslegustu
myndir, allt frá fugli eða manni til
reykjarslæðu. „Hann er ekki
dyggðum prýdd góðgerðarvera.
Hann er svolítið ydduð mynd af
hetju.“
Bartimaeus og Nathaniel kynn-
ast í byrjun sögunnar og Nathaniel
reynir að fá Bartimaeus til að stela
verndargrips-hálsmeni frá Love-
lace. Og ævintýrið spinnst út frá
þessu.
Jonathan Burnham, útgáfustjóri
bókaútgáfudeildar Miramax-
fyrirtækisins, sem er hluti Disney-
samsteypunnar, stökk á söguna um
leið og hann sá fyrstu þrjá kaflana,
sem dreift var til að kanna við-
brögð útgefenda. „Það var eitthvað
við stílinn sem vakti mig. Hann er
fyndinn og sérstakur,“ segir Burn-
ham. „Texti Strouds er af hæsta
gæðaflokki. Hann er eins og á
beztu skáldsögum fyrir fullorðna.“
Burnham hefur trú á því að bók-
in muni höfða bæði til barna og
fullorðinna. Þess vegna var hann
tilbúinn til að bjóða „rausnarlega
sex stafa upphæð“ fyrir réttinn
bæði að útgáfu bókarinnar og kvik-
myndun sögunnar.
Samkeppni um titilinn
„næsti Harry Potter“
Fyrsta upplag bókarinnar var
100.000 eintök – 25.000 fleiri en
„Þjófahöfðinginn“ eftir þýzka höf-
undinn Corneliu Funke. Hennar
bók, sem í fyrra var af sumum köll-
uð „næsti Harry Potter“, hefur
selzt í hálfri milljón eintaka í
Bandaríkjunum. Í ár kom út fyrsta
bindið í nýjum þríleik eftir Funke,
undir titlinum „Blekhjarta“.
„Verndargripinn frá Samark-
and“ skortir því ekki samkeppni
um titilinn „næsti Harry Potter“.
Gagnrýnendur hafa tekið bók
Strouds vel. Einn bar hana saman
við „Ferðir Gúllivers“ vegna póli-
tískra undirtóna hennar (sumir
segja að sagan sé gagnrýni á Tony
Blair, en Stroud segir það aldrei
hafa vakað fyrir sér). Aðrir gagn-
rýnendur segja að of mikið sé gert
úr samanburðinum við Harry
Potter.
Næsti Harry Potter?
AP
Rithöfundurinn Jonathan Stroud útskýrir hér fyrir ungum áheyrendum sínum
með aðstoð teikniblokkar hvernig töfraandinn Bartimaeus skiptir um ham til að
stela „verndargripnum frá Samarkand“ .
Jonathan Stroud tekur á töfrum á óhefðbundinn
hátt, en gerir sér vonir um að hans útgáfa af þessu
vinsæla efni verki sem galdrar.