Morgunblaðið - 02.12.2003, Blaðsíða 2

FRÉTTIR
2 ÞRIÐJUDAGUR 2. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
HLÝJASTA ÁRIÐ
Fyrstu ellefu mánuðir ársins eru
þeir hlýjustu sem mælst hafa frá því
að samfelldar mælingar hófust í
Reykjavík árið 1871. Meðalhitinn
var 6,58 gráður til samanburðar við
5,47 gráður í fyrra.
Flugóhapp á Raufarhöfn
Lítil flugvél stakkst niður í flug-
brautina á Raufarhöfn í gær en flug-
mann og farþega sakaði ekki.
Friðaráætlun kynnt
Ný áætlun um frið í Mið-
Austurlöndum var kynnt í Genf í
Sviss í gær en að henni hafa unnið
stjórnmála- og menntamenn í Ísrael
og Palestínu. Hefur hún þegar feng-
ið mikinn hljómgrunn í Evrópu og
Bandaríkjunum og margir telja
hana eina raunhæfa friðarkostinn.
Barnahúsið vekur áhuga
Barnahúsið sem er starfrækt hér
á landi er farið að vekja mikinn
áhuga erlendis. Forstjóri Barna-
verndarstofu, Bragi Guðbrandsson,
hefur kynnt starfsemina m.a. fyrir
Svíum, Litháum og Jórdönum. Átti
Bragi fund með sænska félagsmála-
ráðherranum í gær vegna þessa.
BÆKUR
SÉRRIT MORGUNBLAÐSINS UM BÆKUR þriðjudagur 2.desember 2003
Veruleiki fyrri alda
Kristín Helga
Gunnarsdóttir
segir frá nýrri
skáldsögu
sinni Stranda-
nornir.
Tyrkjaránið í Vestmanna-eyjum sumarið 1627 er sáatburður Íslandssögunnarsem hvað dýpst hefur rist í
þjóðarsálina. Ránsmennirnir fóru
reyndar víðar eins og fram hefur
komið, fóru með ránskap um Aust-
firði, Vestmannaeyjar og Grindavík
en létu Bessastaði, höfuðvígi hinnar
dönsku stjórnar, í friði og sigldu burt
með feng sinn óáreittir suður í Bar-
baríið svokallaða.
„Það var Reisubók Ólafs Egils-
sonar, prests úr Vestmannaeyjum,
sem vakti upphaflega áhuga minn,“
segir Úlfar Þormóðsson og bætir við
að hann hafi verið nokkuð lengi að
finna fram úr því með hvaða hætti
væri best að gera þessum viðburðum
skil.
„Ég fór síðan til Marokkó og lenti
þar í dálitlu ævintýri sem varð til
þess að ég ákvað að skrifa skáldsögu
um Tyrkjaránið.“
Samdi um ránskap
Hann segir að þrátt fyrir að ýmsar
heimildir séu til um atburðina sé
saga þessa atburðar í sjálfu sér lítið
rannsökuð. „Eftirleikurinn er enn
minna rannsakaður og þegar ég fór
að lesa erlendar fræðibækur áttaði
ég mig á því hversu ranglega þessi
saga hefur verið sögð.“
Úlfar segist hafa lagt áform um
skáldsögu á hilluna um nokkurra ára
skeið og skrifað þess í stað almenna
fræðibók um aðdraganda Tyrkja-
ránsins og eftirmála þess. „Þegar ég
fór á fund útgefanda með handrit að
þeirri bók vildi hann að ég skrifaði
fyrst skáldsöguna og síðan myndi
fræðibókin fylgja í kjölfarið.“
Í Hrapandi jörð segir af afdrifum
þess fólks sem flutt var suður í Bar-
baríið, en það voru löndin Marokkó,
Alsír og Túnis í Norður-Afríku kölluð
af kristnum Vestur-Evrópumönnum.
Ránskapnum sjálfum og aðdrag-
anda hans er lýst í upphafi bókar og
segir Úlfar þar farið rétt með sögu-
legar staðreyndir, en ályktað út frá
öðrum, t.a.m. að sjóræningjakaf-
teinninn Mórat reis, sem leiddi her-
förina, gerði samning við danska
prinsinn sem fór með völd í fjarveru
föður síns Kristjáns 4.
„Mórat reis tók að sér að ræna við
Noregsstrendur til að uppfylla sín
skilyrði samningsins og fékk í stað-
inn að herja óáreittur á Íslandi þetta
sumar. Það gæti einnig verið skýr-
ingin á því hvers vegna hann barðist
ekki við hirðstjórann á Bessastöðum
og lið hans en honum hefði verið í
lófa lagið að yfirbuga þá litlu mót-
stöðu sem þar var.“ Alls voru 400 Ís-
lendingar hnepptir í þrældóm og
fluttir suður og það er saga nokkurra
þeirra sem Úlfar segir.
„Ég er fyrst og fremst að skrifa
um afdrif þessa fólks en ég var hissa
á því þegar ég fór að leita heimilda
hversu lítið var til um það. Nokkur
hópur var keyptur laus af Dana-
kóngi.“ Heimför þessa hóps úr Bar-
baríinu yfir lönd Evrópu og til Dan-
merkur og þaðan til Íslands hefur
verið lýst í bók Steinunnar Jóhann-
esdóttur Reisubók Guðríðar Sím-
onardóttur. En margir urðu eftir og
komu aldrei heim aftur og það er
fólkið sem Úlfar skrifar um.
Hvorki vosbúð né gigt
„Það voru skrifuð bréf úr Barbara-
íinu heim til Íslands. Flest þeirra
bréfa enduðu á biskupsstólunum og
komust aldrei til réttra eigenda.
Ástæðan gæti verið sú að fólkinu lík-
aði vel í Barbaríinu, það hafi lýst að-
stæðum þar fjálglega og kirkjunnar
menn óttast viðbrögð fátækrar al-
þýðunnar ef hún fengi bréf með lýs-
ingum af landi og gæðum þar sem
ekki þyrfti annað en teygja út hönd
eftir ávexti á tré. Skilaboðin í bréf-
unum voru þau að þarna væri vinnu-
tíminn styttri og veðursæld án vos-
búðar og engri gigt. Á kirkjuþingi
1663 er samþykkt ályktun um skatt
til landvarna sem lýkur með þessum
orðum: „En upp á fátækan almenn-
ing höfum vér ei samvisku meiri
þyngsl að leggja en á honum liggja,
svo honum leiðist ei of mjög sín fá-
tækt og ánauðgun, og mætti falla í þá
freystni að vera til friðs að vera her-
tekinn, upp á von og æfintýr, því
mart er hér víti að varast.“
Við skulum ekki gleyma því að lífs-
kjör íslenskrar alþýðu voru nær
óbærileg á þessum tímum og landið
líklega aldrei verið nær því en á 17.
öld að falla úr byggð. Sem dæmi um
vilja fólks til að komast annað þá lét
danska stjórnin gera könnun nokkru
síðar meðal almennings um það
hvort áhugi væri fyrir því að flytjast
frá Íslandi til Grænlands. Þegar í ljós
kom að mikill meirihluti aðspurðra
vildi endilega komast til Grænlands
var þessu hætt.
Það er líka runnið undan rifjum
kirkjunnar að nefna ræningjana einu
nafni Tyrkja en þetta voru menn af
ýmsu þjóðerni, margir evrópskir,
t.a.m. var Mórat reis hollenskur og
hafði verið rænt ungum af hollensku
kaupskipi. Upprunalegt nafn hans
var Jan Jansz og hann ólst upp í
borginni Haarlem í Hollandi. Mórat
reis hafði aflað sér leyfa til sjórána
hjá bæði breskum og hollenskum yf-
irvöldum og gat því farið tiltölulega
óáreittur um höfin. Skipstjórinn á
hinu ránskipinu sem kom til Íslands
sumarið 1627 var flæmskur, Amor-
ath Fleming að nafni, frá Ostende
sem nú er í Belgíu.
Margir í liði þeirra voru hollenskir
og breskir sjóliðar úr alþýðustétt
sem flúið höfðu úr sjóher hennar há-
tígnar og töldu sér mun betur borgið
sem sjóræningjar. Þeir í hópi Íslend-
inganna sem rænt var og kunnu hrafl
í dönsku, ensku eða þýsku gátu auð-
veldlega gert sig skiljanlega við ræn-
ingjana á leiðinni suður í Barbaríið.
Sagt er að straumur ungra manna
hafi verið til Norður-Afríku norð-
„Mætti vera til friðs að vera her-
tekinn, upp á von og æfintýr“
Morgunblaðið/Jim Smart
„Kirkjan hér heima gerði hins vegar mikið úr íslamstrú ræningjanna,“ segir Úlfar Þor-
móðsson.
eftir Hávar
Sigurjónsson


Yf ir l i t
Í dag
Sigmund 8 Viðhorf 32
Viðskipti 14/15 Umræðan 32/33
Erlent 16/17 Minningar 34/35
Höfuðborgin 19 Bréf 40
Akureyri 20 Dagbók 42/43
Suðurnes 21 Kvikmyndir 48
Landið 23 Fólk 48/53
Neytendur 24/25 Bíó 50/53
Listir 26/27 Ljósvakar 54/55
Forystugrein 28 Veður 55
* * *
Morgunblaðinu í dag fylgir auglýs-
ingablaðið Sparimagazín.
Morgunblaðið Kringlunni 1, 103 Reykjavík. Sími 5691100 Innlendar fréttir frett@mbl.is Ágúst Ingi Jónsson, aðstoðarfréttaritstjóri, aij@mbl.is Sigtryggur Sigtryggsson, aðstoðarfréttaritstjóri, sisi@mbl.is Erlendar fréttir Ásgeir Sverrisson, fréttastjóri,
asv@mbl.is Viðskipti vidsk@mbl.is Guðrún Hálfdánardóttir, fréttastjóri guna@mbl.is Úr verinu Hjörtur Gíslason, fréttastjóri, hjgi@mbl.is Daglegt líf Guðbjörg Guðmundsdóttir, gudbjorg@mbl.is Listir Orri Páll Ormarsson, ritstjórnarfulltrúi, orri@mbl.is
Umræðan|Bréf til blaðsins Magnús Finnsson, fulltrúi ritstjóra, magnus@mbl.is Hallur Þorsteinsson, hallur@mbl.is Minningar minning@mbl.is Hilmar P. Þormóðsson, Stefán Ólafsson Dagbók|Kirkjustarf Ellý H. Gunnarsdóttir, elly@mbl.is Íþróttir sport-
@mbl.is Sigmundur Ó. Steinarsson, fréttastjóri, sos@mbl.is Fólk í fréttum Skarphéðinn Guðmundsson, skarpi@mbl.is Útvarp|Sjónvarp Andrea Guðmundsdóttir, andrea@mbl.is mbl.is netfrett@mbl.is Guðmundur Sv. Hermannsson fréttastjóri gummi@mbl.is
Morgunblaðinu í dag fylgir auglýsinga-
blaðið Baráttan um bikarinn frá ÍA.
STÓRU olíufélögin þrjú hækkuðu í
gær bensínverð um 3,90 kr. í kjölfar
breytinga sem Alþingi gerði á bens-
íngjaldi og vörugjaldi af bensíni.
Þessi breyting leiðir til þess að
62,6% af verði eins lítra af 95 oktana
bensíni fer nú til ríkisins. Fyrir
breytinguna fór 61,1% bensínverðs-
ins til ríkisins.
Einn lítri af 95 oktana bensíni
kostar núna 99,90 kr. hjá Olíufélag-
inu Essó, Olís og Skeljungi. Verðið
er lægra ef viðskiptavinir dæla sjálf-
ir á bílana.
Bensínorkan var ekki búin að
breyta verðinu hjá sér í gær og feng-
ust þær upplýsingar hjá félaginu að
menn væru að fara yfir málin og
skoða hverning brugðist yrði við
ákvörðun Alþingis um að auka skatt-
heimtu af bensíni. Vænta má ákvörð-
unar fljótlega.
Samkvæmt frumvarpi því sem
fjármálaráðherra lagði fram í haust
um hækkun bensíngjalds og vöru-
gjalds af bensíni er áætlað að viðbót-
artekjur ríkissjóðs af þeirri hækkun
sem frumvarpið gerir ráð fyrir séu
samtals um einn milljarður króna á
ársgrundvelli.
Þar af nema tekjur af mörkuðum
tekjustofnum til vegagerðar, þ.e.
sérstöku vörugjaldi af bensíni og
þungaskatti, samtals 850 milljónum
króna.








 

  













 



 



 





 






   

 
 




 





   

 
  ,2
"
3

1 4  
 !
 Bensínlítrinn hækkaði í gær um 3,90 krónur
62,6% af
bensínverði
í ríkissjóð
FYRSTA fjölskyldan úr hópi styrk-
þega styrktarsjóðs Vildarbarna,
sjóðs sem Flugleiðir stofnuðu ásamt
viðskiptavinum til að styrkja lang-
veik börn og foreldra þeirra til
ferðalaga, lagði upp í ferð í gær.
Alva Lena Hermannsdóttir hélt
áleiðis til Orlanda með foreldrum
sínum Lísu Bryndísi Matthews og
Hermanni Hjartarsyni. Með í för
var einnig systir hennar Lilja Sóley.
Lísa Bryndís sagði í samtali við
Morgunblaðið að Alva Lena hefði
greinst með æxli við heila fyrir sex
árum en hún er nú sjö ára. Unnt
hefði verið að skera um 90% þess
burtu og í kjölfarið sigldi lyfja-
meðferð. Hún sagði æxlisvöxt hafa
farið af stað að nýju en ekki væri
ákveðið ennþá hvernig meðferð yrði
beitt en læknar fylgdust vel með
gangi mála. Alva Lena og Lilja Sóley
systir hennar, sem er sex ára, eru í
Borgaskóla og segir Lísa Bryndís
námið ganga vel.
Lísa Bryndís kvaðst hafa sótt um
styrk í sumar og verið búin að
gleyma þessu þegar hún fékk til-
kynningu um hann og það komið
skemmtilega á óvart. Ferðinni er
heitið til Orlando þar sem heim-
sækja á Disney-skemmtigarðinn og
fleira mun drífa á daga þeirra í átta
daga ferð.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Systurnar Alva Lena (t.v.) og Lilja Sóley Hermannsdætur með móður sinni,
Lísu Bryndísi Matthews, tilbúnar í Ameríkuferðina í gær.
Á leið til Orlando með
styrk Vildarbarna
SAMKEPPNISSTOFNUN hefur
ekki tekið afstöðu til þess hvort
tryggingafélögunum sé heimilt að
bjóða þeim viðskiptavinum, sem
ætli að flytja viðskipti sín yfir til
samkeppnisaðila, sérstakan afslátt.
Eitt ár er liðið frá því að Íslands-
trygging, sem hóf starfsemi hér á
landi 30. júlí í fyrra, kvartaði yfir
þessu framferði stærstu trygginga-
félaganna. Í maí sl. sendi Sam-
keppnisstofnun bréf til stjórnenda
Íslandstryggingar þar sem tilkynnt
var að gagnaöflun væri lokið og
málið yrði lagt fyrir næsta fund
samkeppnisráðs. „Síðan þá hefur
ekkert gerst,“ segir Einar Baldvins-
son, framkvæmdastjóri Íslands-
tryggingar.
Þegar einstaklingur eða fyrirtæki
færa viðskipti sín til Íslandstrygg-
ingar sjá starfsmenn um að segja
upp tryggingum hjá gamla trygg-
ingafélaginu. Einar segir að þá sé
hringt í þessa einstaklinga frá
gömlu tryggingafélögunum og þeim
boðinn sérstakur afsláttur sem
standi ekki öðrum til boða. „Við
teljum þetta ólöglegt,“ segir Einar
og þessar aðgerðir séu samkeppn-
ishindrandi.
Segja að ekkert gerist
Vegna þess hve miklir hagsmunir
eru í húfi óskaði Íslandstrygging
eftir bráðabirgðaúrskurði Sam-
keppnisstofnunar strax fyrir ári til
að stöðva þessi sértæku tilboð. Ein-
ar segir að því hafi verið hafnað.
Öllum tryggingafélögunum var gert
að skila inn greinargerð um málið
og samkvæmt bréfi stofnunarinnar
var því lokið í maí.
„Við höfum hringt og ýtt á eftir
þessu en það gerist ekkert,“ segir
Einar Baldvinsson. Eðlilega geri
þetta nýju tryggingafélagi erfiðara
að ná fótfestu á þessum markaði.
Eini aðilinn sem Íslandstrygging
geti leitað til sé Samkeppnisstofnun
nema ef til vill umboðsmanns Al-
þingis.
Íslandstrygging hefur sent kvörtun
Saka trygginga-
félögin um ólög-
leg afsláttarkjör
„ÞAÐ hefur
vissulega gengið
vel en það er
ennþá langt í
tveggja milljóna
tonna múrinn,“
sagði Sturla
Þórðarson, skip-
stjóri á aflaskip-
inu Berki NK, en
skipið landaði
um síðustu helgi
ríflega eitt þúsund tonnum af kol-
munna í Neskaupstað og hefur þar
með landað meira en einni milljón
tonna af fiski frá því að það kom
fyrst hingað til lands árið 1973.
„Það hefur margt breyst á þess-
um þrjátíu árum, ekki síst skipið
sjálft en það er búið að toga það og
teygja á alla kanta. Það er nú samt
talsvert eftir af gamla stálinu í
skipinu og það stendur enn fyrir
sínu,“ sagði Sturla í samtali við
Morgunblaðið í gær en hann var þá
á kolmunnaveiðum austan við Fær-
eyjabanka en aflinn var tregur.
Hann átti samt sem áður von á að
skipið yrði á kolmunna fram að
áramótum en þá færu menn að
huga að loðnu.
Börkur yfir milljón tonna markið
Búið að toga skipið og
teygja á alla kanta
Sturla
Þórðarson

Afli Barkar/15
LÖGREGLU- og sjúkraflutn-
ingamenn frá Borgarnesi voru
kallaðir að Grundartangahöfn um
kvöldmatarleytið í gær vegna
vinnuslyss um borð í erlendu
vöruflutningaskipi.
Pólskur skipverji klemmdist
illa á hendi og var hann fluttur til
aðhlynningar á sjúkrahúsið á
Akranesi. Að sögn lögreglu
reyndust meiðsl mannsins ekki al-
varleg en óttast var að hann hefði
fingurbrotnað.
Talið var líklegt að hann gæti
slegist í för með skipsfélögum sín-
um úr landi.
Vinnuslys á Grundartanga