Morgunblaðið - 18.01.2004, Síða 40

40 SUNNUDAGUR 18. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
18. janúar 1994: „Þegar Bill
Clinton tók við embætti
Bandaríkjaforseta í byrjun
árs 1993 ríkti mikil óvissa um
hver yrði stefna hans og
áherslur í utanríkismálum. Í
kosningabaráttunni hafði
Clinton fyrst og fremst lagt
áherslu á innanríkismál og
raunar lýst því yfir að kominn
væri tími fyrir Bandaríkja-
menn til að horfa í eigin
barm. Utanríkismál höfðu
verið í brennidepli hjá for-
verum hans í embætti, Ron-
ald Reagan og George Bush,
og voru margir bandarískir
kjósendur sammála því mati
að vegna breyttra aðstæðna á
alþjóðavettvangi væri kom-
inn tími til að Bandaríkin sjálf
yrðu meginviðfangsefni
stjórnvalda.
Efnahagsmál, uppstokkun
á heilbrigðiskerfinu og önnur
innanríkismál voru því efst á
baugi er Clinton hóf störf í
Hvíta húsinu. Utanríkismálin
hafa hins vegar orðið fyrir-
ferðarmeiri síðustu mánuð-
ina.“
. . . . . . . . . .
18. janúar 1984: „Það hefur oft
verið rætt um nauðsyn vald-
dreifingar í þjóðfélaginu, m.a.
að færa verkefni og tekjur frá
ríki til sveitarfélaga. Sveitar-
stjórn er nálægara stjórnvald
umbjóðendum sínum en ríkis-
valdið. Hún þekkir betur óskir
þeirra og staðbundnar að-
stæður. Hún er því betur í
stakk búin en fjarlægara
stjórnvald til að mæta þessum
óskum með minni tilkostnaði.
Meginmálið er þó að heima-
aðilar ráði sjálfir þeim málum
sem mestu skipta í þeirra nán-
asta umhverfi; móti sjálfir
rammann utan um sitt dag-
lega líf.“
. . . . . . . . . .
18. janúar 1973: „Fyrir síðustu
borgarstjórnarkosningar tók
Alþýðuflokkurinn upp þá sér-
stöku baráttuaðferð að leggja
mikla áherzlu á persónulegt
níð um frambjóðendur sjálf-
stæðismanna og einkum þá-
verandi borgarstjóra. Þegar
óhróðurinn keyrði svo um
þverbak, að jafnvel Alþýðu-
blaðið treysti sér ekki til að
birta hann, var tekið á leigu
eitt af sorpblöðum borg-
arinnar þar sem rógurinn var
látinn ganga fram yfir kosn-
ingar. Þessi baráttuaðferð Al-
þýðuflokksins í kosningabar-
áttunni 1970 fékk síðan þann
endi eins og minnisstætt er, að
Reykvíkingar sýndu andúð
sína á þessum vinnubrögðum,
og Alþýðuflokkurinn hefur
aldrei goldið jafn mikið afhroð
í borgarstjórnarkosningum.
Nú líður að borgarstjórn-
arkosningum og ljóst er, að
ekkert hefur Alþýðuflokk-
urinn lært af reynslunni frá
1970, því að nú er ný rógs-
herferð að hefjast og að þessu
sinni beinist hún að oddvita
sjálfstæðismanna í borg-
arstjórn, Birgi Ísleifi Gunn-
arssyni borgarstjóra. Alþýðu-
blaðið birtir þessa dagana
reglulegar forystugreinar, þar
sem fyrst og fremst er haldið
saman persónulegu níði um
borgarstjórann. Í þessum
greinum helgar tilgangurinn
meðalið og litlu máli þykir
skipta, hvort rétt er farið með
staðreyndir eða ekki.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
F
ullyrða má að jafnréttisbar-
áttan snúist nú til dags
öðru fremur um það hvern-
ig takast megi að sam-
ræma starfsframa og fjöl-
skyldulíf. Á Íslandi hefur
formlegum skilyrðum jafn-
réttis verið fullnægt en
samt sem áður dylst fáum að staða kynjanna
er enn langt frá því að vera jöfn. Svarið við
því hvernig ná megi fram jafnrétti í raun felst
ekki í sértækum aðgerðum á borð við kynja-
kvóta sem vinna í raun og veru gegn mark-
miði sínu með því að ýta undir eðlishyggju og
vantrú á því að konur geti náð árangri í krafti
eigin verðleika. En engu að síður er unnt að
stuðla að auknu jafnrétti með ýmsum ráðum
sem fremur eiga skylt við hagræðingu en
handstýringu.
Sé litið á stöðu jafnréttismála á Íslandi í
stóru samhengi er varla hægt að neita því að
mikill árangur hefur náðst á undanförnum
áratugum. Í samanburði við önnur ríki á Vest-
urlöndum, svo ekki sé talað um aðra heims-
hluta, standa Íslendingar óneitanlega í
fremstu röð. Hér hefur lagalegt jafnrétti
kynjanna verið tryggt að fullu. Þótt hlutur
kvenna í stjórnmálum geti ekki enn talist jafn
á við karla er margt sem bendir til þess að
svo muni verða í náinni framtíð. Það kæmi að
minnsta kosti ekki stórkostlega á óvart að
konur hefðu valist til forystu í tveimur
stærstu stjórnmálaflokkum landsins áður en
þessi áratugur er úti. Konur eru orðnar um-
talsvert fleiri en karlar í hópi háskólanema,
sem mun væntanlega skila sér í breyttum
kynjahlutföllum innan ýmissa greina atvinnu-
lífsins á næstu árum, og vísast leiðir það einn-
ig með tímanum til þess að eitt síðasta „karla-
vígið“, stétt háskólaprófessora, falli.
Samræming
fjölskyldulífs
og starfsframa
Ungum stúlkum eru
sem betur fer flestir
vegir færir. Þær fá
nauðsynlega hvatn-
ingu í skólakerfinu
og þurfa líkast til
sjaldnast að líða fyrir kynferði sitt framan af
ævinni. Að vísu verður að játast að sumstaðar
er pottur brotinn, til dæmis þegar kemur að
mismunun drengja og stúlkna hvað varðar að-
gengi og athygli í keppnisíþróttum. Ýmislegt
má líka segja um óheppileg áhrif dægurmenn-
ingar og tískufyrirbæra á sjálfsmynd ung-
lingsstúlkna og má þar meðal annars nefna
hlutgervingu kvenna í auglýsingum og tónlist-
armyndböndum og óheilbrigt vaxtarlag ofur-
fyrirsætna sem líta út fyrir að lifa á loftinu
einu saman. Og vissulega berast ungmennum
á mótunarskeiði ennþá ógrynni óbeinna vís-
bendinga úr umhverfinu um hefðbundin og
„eðlileg“ kynjahlutverk. En almennt má þó
segja að ungar konur reki sig ekki á umtals-
verðar hindranir, kynferðis síns vegna, fyrr
en þær koma út á vinnumarkaðinn og hyggj-
ast keppa þar við karlkyns jafnaldra sína.
Staðreyndirnar blasa við. Kannanir benda
æ ofan í æ til þess að umtalsverður launamun-
ur sé ennþá til staðar milli karla og kvenna og
það sem meira er að sá munur minnki afar
hægt. Og hér skal áréttað að þá er átt við
launamun sem ekki er unnt að skýra með vís-
un í aðrar breytur en kynferði það er að segja
að tekið hefur verið tillit til þátta á borð við
menntun og starfsreynslu. Rannsóknir hafa
ennfremur sýnt að hjúskaparstaða hefur ólík
áhrif á kjör karla og kvenna. Karlar sem eru í
hjónabandi eða sambúð og með börn á fram-
færi hafa hærri laun en einhleypir. Dæmið
snýst hins vegar við þegar konur eiga í hlut.
Konur eru fáar í hópi æðstu stjórnenda í
stórum og meðalstórum fyrirtækjum og stofn-
unum og hlutur þeirra er rýr í nefndum og
ráðum á vegum hins opinbera. Eins og nýlega
kom fram í fréttum er hlutfall kvenna í stjórn-
um íslenskra fyrirtækja afar lágt. Af stjórn-
armönnum í fyrirtækjunum fimmtán sem
mynda Úrvalsvísitölu Kauphallar Íslands eru
aðeins 5,3% konur.
Hugsanlega eiga úreltar hugmyndir stjórn-
enda um verkaskiptingu kynjanna hér ennþá
einhvern hlut að máli. Fyrirvinnuhugtakið
virðist ekki alveg útdautt og eflaust er eitt-
hvað til í því að það komi fyrir að karlar njóti
kynferðis síns við stöðuveitingar og launa-
ákvarðanir. En hér skal þó gengið út frá því
að slíkur hugsunarháttur sé á undanhaldi og
að flestum stjórnendum sé umhugað um að fá
hæfasta fólkið til starfa og meti starfsfólk sitt
að verðleikum, óháð ytri einkennum.
Ábyrgð á
heimili hamlar
konum
Það sem fyrst og
fremst ræður því að
konur eiga enn langt
í land með að ná
jafnri stöðu á við
karla á vinnumarkaði
er sú staðreynd að ábyrgðin á heimilishaldi og
barnauppeldi hvílir ennþá aðallega á herðum
þeirra.
Og vinnuveitendur eru meðvitaðir um það
eins og aðrir. Fyrr í vikunni birtist frétt í
Morgunblaðinu um könnun sem ungur hag-
fræðingur, Henný Hinz, vann fyrir BA-ritgerð
sína við Háskóla Íslands og tók til félagsmanna
í Félagi viðskipta- og hagfræðinga. Könnunin
leiddi í ljós að konur eru mun oftar en karlar
spurðar í atvinnuviðtölum um hagi barna sinna,
s.s. aldur þeirra, heilsufar og fyrirkomulag
gæslu á vinnutíma en um helmingur kvenna
kvaðst hafa lent í því, samanborið við einungis
8% karla. Þá kom fram að 65% svarenda töldu
að barneignir hefðu almennt neikvæð áhrif á
möguleika kvenna á vinnumarkaði. Voru kynin
nokkuð sammála í því mati en konur með börn
voru þó frekar á því að börn hefðu neikvæð
áhrif en barnlausar konur. Þegar spurt var um
karla blasti við gerólík mynd. Langflestir svar-
enda, eða um 87%, töldu að barneignir hefðu
engin áhrif á möguleika karla á vinnumarkaði!
Þessar niðurstöður gefa glögga vísbendingu
um þær hindranir sem standa í vegi kvenna á
vinnumarkaði.
Könnunin rennir jafnframt stoðum undir það
að mörgum reynist erfitt að samræma vinnu og
fjölskyldulíf. Rúmlega fjórir af hverjum tíu for-
eldrum í könnuninni svöruðu því játandi að erf-
itt væri að finna jafnvægi milli starfa og einka-
lífs og þriðjungur barnlausra kvaðst halda að
svo væri. Ekki kemur á óvart að konum fannst
erfiðara að samræma vinnu og fjölskyldulíf en
körlum. Og 36% barnafólks í könnuninni svör-
uðu því að oft eða frekar oft kæmi til árekstra
milli vinnunnar og foreldrahlutverksins. Flestir
nefndu of langan vinnutíma og vandamál við að
Pollar á leikskólanum Tjarnarborg.
SKATTAR Í ALÞJÓÐLEGU
SAMHENGI
Skattamál eru ávallt mikið í um-ræðunni í byrjun hvers árs eins ogvera ber. Í viðskiptablaði Morgun-
blaðsins síðastliðinn fimmtudag birtust
nokkrar greinar tengdar skattamálum
sem starfsmenn Deloitte unnu fyrir blað-
ið. Bæði hvað varðar skattgreiðslur ein-
staklinga sem og hlutafélaga. Jafnframt
var haldinn fjölmennur fundur um
skattamál á þriðjudag á vegum Deloitte,
viðskiptablaðs Morgunblaðsins og Sam-
taka atvinnulífsins.
Með aukinni alþjóðavæðingu verða ís-
lensk skattayfirvöld í æ ríkari mæli að
taka tillit til þeirrar þróunar sem á sér
stað í skattamálum annarra ríkja. Hvort
heldur sem um skattgreiðslur einstak-
linga eða fyrirtækja er að ræða.
Á það hefur ítrekað verið bent í ræðu
og riti að íslenskt skattaumhverfi hafi
mikið um það að segja hvort fyrirtæki
ákveða að vera áfram íslensk eða flytja
starfsemi sína utan. Eins hvort erlendir
aðilar ákveði að fjárfesta beint eða
óbeint á Íslandi. Íslensk stjórnvöld hafa
komið til móts við fyrirtæki í þessum
málum hvað varðar tekjuskatts-
greiðslur. Tekjuskattur á hlutafélög er
ekki hár á Íslandi í alþjóðlegu samhengi
eða 18%. Hins vegar eru gjöld eins og
stimpil- og vörugjöld af mörgum álitin
tímaskekkja.
Í erindi sem Ingimundur Sigurpáls-
son, formaður Samtaka atvinnulífsins,
flutti á skattadeginum sl. þriðjudag kom
fram að forgangsröð í skattamálum
þyrfti að byggjast á því að skattlagning
ylli sem minnstu óhagræði. „Og því telja
Samtök atvinnulífsins brýnna að afnema
skaðlega og neyslustýrandi skatta eins
og stimpilgjöld og vörugjöld heldur en að
lækka lægra skattþrep í virðisauka-
skatti. Reglusetning um breytileg skatt-
þrep í virðisaukaskatti er afar dýr og
óskilvirk leið til þess að bæta hag heim-
ilanna. Sú breyting á ekki að vera hluti af
almennri stefnumörkun í skattamálum
til lengri tíma, enda er hún ekki niður-
staða rökræðna eða rannsókna á því,
hvaða leiðir í skattamálum stuðli best að
bættum hag þjóðarinnar. Stjórnvöld
ættu því tvímælalaust að taka til endur-
skoðunar áform um lækkun á lægra
þrepi virðisaukaskatts og gaumgæfa
fremur, hvort ekki sé affarasælla að
vinna að afnámi vörugjalda,“ sagði Ingi-
mundur.
En það eru ekki einungis skattar á
fyrirtæki sem skoða verður í alþjóðlegu
ljósi. Má þar nefna greiðslur í séreign-
arlífeyrissjóði. Í grein Ólafs Kristins-
sonar og Páls Eiríkssonar, í viðskipta-
blaði Morgunblaðsins á fimmtudag,
kemur fram að aðild Íslands að samn-
ingnum um evrópska efnahagssvæðið,
EES, m.a. með frjálsu framboði á þjón-
ustu og flutningi vinnuafls á svæðinu,
muni leiða til þess að íslensk stjórnvöld
þurfa að aðlaga núgildandi skattalöggjöf
með hliðsjón af réttarþróun ESB, þ.m.t.
frádráttarbærni greiðslna í evrópska
séreignarlífeyrissjóði.
Í greininni rekja þeir Ólafur og Páll
úrskurði Evrópudómstólsins í tveimur
málum á síðasta ári er lúta að frádrætti
iðgjaldagreiðslna í séreignarlífeyrissjóði
frá skattstofni í heimaríki, hafi iðgjalda-
greiðslan verið innt af hendi til séreign-
arlífeyrissjóðs í öðru aðildarríki ESB. Í
stuttu máli lýtur álitaefnið einkum að því
hvort einstökum aðildarríkjum ESB sé
heimilt að mismuna launþegum að því er
varðar frádrátt iðgjalda í séreignarlíf-
eyrissjóð með hliðsjón af hvort greitt er í
lífeyrissjóð í heimaríki eða öðru aðild-
arríki ESB.
Segja þeir Ólafur og Páll að þrátt fyrir
að EES-samningurinn taki ekki til
skattamála þá megi vera ljóst að íslensk
stjórnvöld þurfi að taka tillit til úrlausna
Evrópudómstólsins í málum sem þess-
um.
Íslensk stjórnvöld þurfa að vera vel á
verði hvað varðar breytt skattaumhverfi
í helstu nágrannaríkjum. Það er mikil-
vægt að dragast ekki aftur úr í þessum
málum svo sem flestir sjái hag sinn í því
að vera áfram íslenskir skattborgarar.