Morgunblaðið - 13.03.2004, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. MARS 2004 37
V
erslun með konur og
stúlkubörn, eða það
sem við í daglegu tali
köllum mansal, er
eitthvað sem margir
tengja við þrælahald fyrri alda,
en er engu að síður blákaldur
veruleiki í Evrópu og annars
staðar í heiminum árið 2004.
Mansal er sú alþjóðlega glæpa-
starfsemi sem fer mest vaxandi í
heiminum í dag að mati al-
þjóðastofnana, sem við vandann
glíma.
Ríki heims eru í vaxandi mæli
að vakna til vitundar um hversu
umfangsmikil þessi vel skipulagða
glæpastarfsemi er orðin. Í Evr-
ópu hefur mansal vaxið hröðum
skrefum eftir fall járntjaldsins og
í kjölfar upplausnar vegna átak-
anna á Balkanskaga. Skipulögð
glæpasamtök hafa nýtt sér þenn-
an jarðveg auk fátæktar og bágr-
ar stöðu kvenna í viðkomandi
ríkjum.
Fjórar milljónir manna
seldar árlega
Sem dæmi um umfang vandans
má nefna að allt að fjórar millj-
ónir manna, einkum konur og
börn, eru seldar mansali á hverju
ári í heiminum að mati al-
þjóðastofnana og frjálsra fé-
lagasamtaka. Erfitt er að nefna
nákvæmar tölur um mansal en
leynd hvílir yfir þessari glæpa-
starfsemi sem jafnframt tengist
annarri alþjóðlegri glæpastarf-
semi eins og ólöglegri vopnasölu
og fjármögnun hryðjuverka.
Einn aðalvandinn er að fyrir
harðsvíraða glæpamenn er eftir
miklu að slægjast í þessum efn-
um. Áætlað er að hagnaður af
mansali nemi fimm til sjö millj-
örðum bandaríkjadala ár hvert.
Öryggis- og samvinnustofnun
Evrópu (ÖSE) í Vín áætlar að á
hverju ári verði á annað hundruð
þúsund einstaklingar í Suðaustur-
Evrópu fórnarlömb mansals.
Þetta eru óhugnanlegar tölur sem
segja sína sögu um umfang vand-
ans, en að baki þeim býr mann-
legur harmleikur og þjáningar.
Fórnarlömbin aðallega
konur og litlar telpur
Fórnarlömb mansals eru að-
allega konur og litlar telpur frá
fátækum ríkjum sem þvingaðar
eru til kynlífsþrælkunar. Glæpa-
samtök nýta sér fátækt og lítil at-
vinnutækifæri kvenna og oft eru
fórnarlömbin blekkt með auglýs-
ingum um vinnu erlendis sem síð-
an reynist þegar á staðinn er
komið vera þvingað vændi eða
nauðungarvinna á vegum skipu-
lagðra glæpasamtaka. Þekkt kvik-
mynd sænska kvikmyndaleik-
stjórans Lukas Moodyson ,,Lilya
4-ever“ lýsir tilfelli mansals til
Svíþjóðar á raunsæjan og átak-
anlegan hátt, þar sem fórn-
arlambið er neytt til að stunda
vændi og á engrar undankomu
auðið. Enginn er samur eftir að
hafa séð þá kvikmynd.
Hvað er til ráða?
Alþjóðasamfélagið hefur á und-
anförnum árum brugðist við
vandamálinu með því að efla að-
gerðir sínar gegn mansali og má
þar sérstaklega nefna samning
Sameinuðu þjóðanna gegn al-
þjóðlegri og skipulagðri glæpa-
starfsemi og viðauka hans um
verslun með manneskjur, einkum
konur og börn. Skilvirk alþjóðleg
samvinna og upplýsingamiðlun á
milli héraða, ríkja, alþjóðastofn-
ana og frjálsra félagasamtaka, er
nauðsynleg til að hægt sé að
vinna bug á mansali. Slík sam-
vinna miðar einnig að því að man-
sal sé gert refsivert í refsilöggjöf
ríkja og að glæpamenn sem slíka
iðju stunda séu leiddir fyrir lög
og rétt.
Einnig verður að leggja áherslu
á að styrkja lagalegu stöðu fórn-
arlamba mansals og vitnavernd.
Nefna má að ýmsir þjóð-
arleiðtogar lögðu áherslu á hina
alþjóðlegu baráttu gegn mansali í
ávörpum sínum á allsherjarþingi
Sameinuðu þjóðanna á síðastliðnu
ári, t.d. Halldór Ásgrímsson utan-
ríkisráðherra og norrænir starfs-
bræður hans. George W. Bush
Bandaríkjaforseti sagði á allsherj-
arþinginu að ,,sérstök illska væri
fólgin í misnotkun þeirra sem
minnst mættu sín.“
Íslensk stjórnvöld leggja
áherslu á mannréttindi kvenna og
barna á alþjóðlegum vettvangi.
Hvað varðar baráttuna gegn man-
sali ber þar sérstaklega að nefna
sameiginlegt átak jafnréttis- og
dómsmálaráðherra Norður-
landanna og Eystrasaltsríkjanna
til að sporna við mansali en í því
felst markviss kynning á
vandamálinu meðal al-
mennings í þessum lönd-
um. Einnig hefur Ísland
beitt sér á virkan hátt í
baráttunni gegn mansali á
vettvangi ÖSE, en innan
þeirrar stofnunar fer fram
margþætt starf á sviði
átakavarna, öryggismála
auk eflingar lýðræðis og mann-
réttinda í aðildarríkjunum, sem
eru fimmtíu og fimm talsins.
Ráðstefna í næstu viku
Það er sérstakt ánægjuefni að
geta greint frá því að utanrík-
isráðuneytið, í samvinnu við
dóms- og kirkjumálaráðuneytið,
mun hinn 19. mars nk. standa fyr-
ir ráðstefnu í Norræna húsinu
þar sem fjallað verður um barátt-
una gegn mansali í alþjóðlegu
samhengi. Þar verður lögð sér-
stök áhersla á aðgerðir ÖSE gegn
mansali og kynlífsþrælkun kvenna
í aðildarríkjunum en stofnunin
hefur eflt aðgerðir sínar gegn
vandamálinu að undanförnu.
Einnig verður gerð grein fyrir ár-
angri af starfsemi sérstaks al-
þjóðlegs ráðgjafar- og vinnuhóps
gegn mansali sem starfar á veg-
um Stöðugleikasáttmálans fyrir
Suðaustur-Evrópu (Stability Pact)
og vinnur náið með viðkomandi
ríkjum.
Sérstakir erlendir gestir ráð-
stefnunnar verða Stephan Minik-
es, fastafulltrúi Bandaríkjanna
hjá ÖSE, og dr. Helga Konrad,
formaður ofangreinds vinnuhóps,
og munu þau flytja þar ávörp. Á
ráðstefnunni verður ennfremur
fjallað um hvernig Ísland geti
lagt sitt af mörkum til að stemma
stigu við þessari glæpastarfsemi.
Meginmarkmiðið með ráðstefn-
unni er að hvetja til aukinnar um-
ræðu og efla vitund almennings
um mansal, auk þess að kynna al-
þjóðlegar aðgerðir gagnvart
vandamálinu. Í mansali felst al-
varlegt brot á grundvallarmann-
réttindum einstaklinga. Að konur
og stúlkubörn séu seld mansali til
kynlífsþrælkunar eða vændis er
eitthvað sem ekki á að eiga sér
stað, hvergi.
Það er því skylda okkar Íslend-
inga að taka virkan þátt í al-
þjóðlegu samstarfi gegn mansali
og aðstoða samfélag þjóðanna til
að uppræta þessa ömurlegu
glæpastarfsemi.
Baráttan
gegn mansali
Eftir Björn Inga
Hrafnsson
’ Að konur og stúlkubörnséu seld mansali til kyn-
lífsþrælkunar eða vændis
er eitthvað sem ekki á að
eiga sér stað, hvergi. ‘
Höfundur er aðstoðarmaður
utanríkisráðherra.
landi.
nar bætt
kja að
endis.
narhætti
sem þau
ds eða
gum og
sveitar-
heild
framt
agaforma
rst um
sem
essar
ndi til
nberra
triðum
gunum
nberra
að ríkið
væði í að
il að auka
a þeirra
frekar
ð laga
ningum
lög er að
álfur fyr-
stjórn-
kaðs-
um frá
hvaða
leiðbeiningum þau fylgja. Ef þau
fylgja ekki tilteknum leiðbeiningum
munu markaðsaðilar óska eftir
skýringum á því. Þessi aðferð hefur
verið nefnd „fylgið eða útskýrið“ (e.
comply or explain). Eðlilega kann
aðhald á óskráð félög að vera minna
hvað þessar leiðbeiningar varðar en
þó munu hluthafar þeirra án efa
sjálfir setja sér markmið um stjórn-
arhætti og lánveitendur óskráðra
fyrirtækja kunna jafnframt að óska
eftir því að leiðbeiningunum sé
fylgt.
Hvati einstakra fyrirtækja til
þess að framfylgja leiðbeiningum
um góða stjórnarhætti er fyrst og
fremst sá að fjárfestar og lánveit-
endur sýna þessum fyrirtækjum
meiri áhuga en öðrum. Ýmsar at-
huganir í Bretlandi hafa sýnt að
fjárfestar eru tilbúnir að greiða
hærra verð fyrir hlutabréf í fyr-
irtækjum sem framfylgja leiðbein-
ingum um góða stjórnarhætti.
Þannig fara hagsmunir fyrirtækj-
anna og fjárfestanna saman.
Eðlilegt er að skoða með reglu-
bundnum hætti lagaumhverfi við-
skiptalífsins með hliðsjón af breytt-
um aðstæðum og reynslu. Ástæða
er þó til að gefa viðskiptalífinu svig-
rúm til þess að sinna sjálft hlutverki
eftirlitsaðila eins og reynt er með
þeim leiðbeiningum sem kynntar
verða á mánudag. Þannig er komið í
veg fyrir að lög séu sett, sem taka
ekki tillit til ólíkra aðstæðna og um-
svifa fyrirtækja, og virki því íþyngj-
andi á fyrirtækjarekstur almennt og
geri félög að síðri fjárfestingarkosti.
Í fjölmiðlum hérlendis hefur komið
fram að í nágrannalöndum okkar
eins og Svíþjóð sé nú stefnt að laga-
setningu um stjórnarhætti fyr-
irtækja í stað almennra leiðbein-
inga. Þetta er rangt. Nær alls staðar
í nágrannalöndunum er byggt á leið-
beiningum um stjórnarhætti sem
viðbót við þá lagaumgjörð sem fyrir
er. Sú vinna sem fram fer í Svíþjóð
um stjórnarhætti fyrirtækja byggir
á leiðbeiningum en ekki lagasetn-
ingu en þó hefur komið fram að hafi
þessar leiðbeiningar ekki tilætluð
áhrif komi lagasetning til greina.
Frumkvæði fyrirtækja
Á aðalfundi Bakkavarar hf. fyrir
skömmu lýstu forsvarsmenn fyr-
irtækisins því yfir að fyrirtækið
hefði tekið upp innri starfsreglur
um stjórnarhætti sem m.a. fela í sér
að allir hluthafar vita hvernig staðið
er að ákvörðun um starfskjör
stjórnenda og um innra eftirlit
stjórnar. Það er til fyrirmyndar
þegar íslensk fyrirtæki taka frum-
kvæðið í þessum efnum. Íslensku
útrásarfyrirtækin hafa einna mestu
reynslu af leiðbeiningum um stjórn-
arhætti fyrirtækja þar sem þau hafa
kynnst slíkum leiðbeiningum í öðr-
um löndum.
Viðskiptalífið hefur tekið frum-
kvæði með þeim leiðbeiningum um
stjórnarhætti sem kynntar verða á
mánudag. Það er mikið í húfi fyrir
viðskiptalífið að vel takist til um eft-
irfylgni þessara leiðbeininga þannig
að auka megi traust hluthafa morg-
undagsins gagnvart fyrirtækja-
starfsemi og koma í veg fyrir
íþyngjandi lagasetningu.
morgundagsins
’ Íslenskt viðskiptalíf vill axla ábyrgð íþví aukna frelsi sem ríkir í viðskiptum.
Fyrirtæki verða að sýna hluthöfum virð-
ingu og hlúa að samskiptum við við-
skiptavini og þjóðfélagið í heild. ‘
Höfundur er framkvæmdastjóri
Verslunarráðs Íslands.
skort og
RÚV
t út í
kaði, þar
naður og
gast á
dum
á undan
annig al-
æðum í
la í land-
laráð-
ngar-
til um-
fjöllunar á vettvangi Bandalags
íslenskra listamanna.
Þannig sagði Björn Bjarnason á
samráðsfundi með stjórn BÍL, hinn
17. janúar árið 2002: „Brýnt er að
RÚV skilgreini starfsemi sína sem
menningarstarf til að ríkisrekstur
sé forsvaranlegur, m.a. vegna um-
ræðna í þjóðfélaginu um stofnunina
og reglna ESB um ríkisrekstur og
samkeppnismál.“
Tómas Ingi Olrich spilaði á svip-
aða strengi á málþingi um menn-
ingarhlutverk RÚV, sem BÍL boð-
aði til í Þjóðmenningarhúsinu, hinn
14. apríl sama ár. Hann sagði meðal
annars: „Gild rök standa til þess að
reka hér ríkisljósvakamiðil og enn
gildari rök standa til þess að sá
miðill leiti allra leiða til að vera
framsækinn en þó umfram allt far-
vegur fyrir þau framsæknu öfl í
þjóðfélaginu sem hafa gert menn-
ingu og menningarviðleitni að ein-
um mesta vaxtarbroddi íslensks
þjóðlífs.“
Það er ljóst á þessum ummælum
að menningarhlutverk RÚV er í
kjarna þeirrar þjónustu sem það á
að veita og sú réttlæting á starf-
semi þess og fjármögnun sem rík-
ust er og veigamest.
Að tilhlutan Bandalags íslenskra
listamanna og félaga í kvikmynda-
gerð var tekin saman skýrsla um
stöðu leikins efnis í sjónvarp á Ís-
landi og gefin út af Aflvaka í júní
árið 2002. Þar var lagður
hugmyndalegur grunnur að
sjónvarpsmyndasjóði, sem síðan
var stofnaður sem þriðji sjóður
kvikmyndasjóðs, með nýjum lögum
um Kvikmyndamiðstöð Íslands, frá
1. janúar 2003.
Í kjölfarið gætti mikillar bjart-
sýni meðal kvikmyndagerð-
armanna og listamanna almennt.
Menn vildu trúa því að nú væri
komið að þeim vatnaskilum að þjóð-
in teldi sig loks geta staðið að fram-
leiðslu vandaðra leikinna sjón-
varpsmynda.
Mönnum er þó farið að súrna
nokkuð í augum, þar sem sjóðurinn
hefur aðeins fengið brot af því fjár-
magni sem áætluð þörf kvað á um.
Miklu varðar að sjóðurinn verði
efldur á næstu árum.
Fyrirkomulag styrkveitinga er
þannig háttað að vilyrði frá sjón-
varpsstöð um kaup á efni verður að
liggja fyrir, sem forsenda þess að
fjármagn fáist úr sjóðnum. Vilyrðið
þarf ekki að koma frá RÚV – allar
innlendar sjónvarpsstöðvar sem
hyggja á kaup á íslensku efni eru
gjaldgengar og þetta er veigamikið
atriði í jöfnun samkeppnisstöðu
einkarekinna sjónvarpsstöðva
gagnvart RÚV. Þarna sem annars
staðar hefur RÚV þó yfirburða-
stöðu og því ekki undarlegt að kvik-
myndagerðarmenn geri væntingar
til RÚV í þessum efnum, umfram
aðrar stöðvar.
Þetta fyrirkomulag ætti líka að
vera einkar aðgengilegt fyrir RÚV
í þeim margumtalaða fjárhags-
vanda sem steðjar að stofnuninni,
enda framlag sjónvarpsstöðva að-
eins hluti framleiðslukostnaðar.
Í því ljósi er afstaða yfirmanna
RÚV enn undarlegri.
Sú spurning hlýtur að verða æ
áleitnari, hvort við sem þjóð ætlum
að vera þiggjendur á sjónvarps-
markaði til frambúðar, ef undan
eru skildar fréttir, íþróttir, auglýs-
ingar og afþreyingarefni og láta
okkur nægja að spegla okkur í
veruleika annarra þjóða og menn-
ingarsamfélaga, eða hvort tími er
kominn til að snúa vörn í sókn og
láta umræðu undanfarinna daga,
mánaða og ára, verða aflvaka að-
gerða í þágu metnaðarfullrar dag-
skrárgerðar og þar með samkeppn-
ishæfni íslenskrar menningar,
heima og heiman.
andi
Höfundur er leikkona og forseti
Bandalags íslenskra listamanna.
Morgunblaðið/Jim Smart
vill snúa vörn í sókn og spyr hvers vegna Ríkisútvarpið treysti sér ekki til að sinna
endum viðunandi framboð á vönduðu innlendu dagskrárefni.
þessum ummælum að
erk RÚV er í kjarna þeirrar
að á að veita og sú réttlæt-
þess og fjármögnun sem
gamest. ‘