Morgunblaðið - 14.03.2004, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 14. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Samkvæmt ársskýrslum skulduðu
fyrirtæki Brautarholtsfeðga rúm-
lega fimm milljarða króna í árslok
2002. Ljóst má vera að skuldirnar
hafa aukist mikið í fyrra enda voru
aðstæður á markaði mjög erfiðar
og nær öll fyrirtækin rekin með
tapi. Þó endanlegar tölur um tap
kröfuhafa liggi ekki fyrir má reikna
með að tap þeirra vegna Móa,
svínabúsins, fasteignafélagsins og
Nesbúsins sé ekki undir þremur
milljörðum króna.
Fleiri en ein ástæða er fyrir því
að svona fór. Ljóst má vera að
Brautarholtsfeðgar hefðu þurft að
vera með meira eigið fé þegar þeir
hófu sínar miklu fjárfestingar, en
þær voru nær allar fjármagnaðar
með lánsfé. Þá er ljóst að kaupverð
Síldar & fisks var of hátt. Sama má
raunar segja um Nesbúið, a.m.k.
gat reksturinn, sem gekk sæmi-
lega, ekki staðið undir þessum
miklu skuldum. Fjárhagsleg staða
Móa var alltof veik til að félagið
gæti staðið undir fjárfestingum og
aukinni skuldasöfnun og raunar má
halda því fram að fyrirtækið hafi
þegar verið orðið gjaldþrota árið
2000. Svínabúið hefði líklega getað
haldið áfram rekstri ef verð á
svínakjöti hefði ekki hrunið, en það
verðhrun má að nokkru leyti rekja
til of mikillar framleiðslu. Á þeirri
offramleiðslu bera Móar og
Svínabúið í Brautarholti auðvitað
nokkra ábyrgð, en alls ekki alla.
Tap Búnaðarbankans
Margir hafa orðið til að gagnrýna
lánveitingar Búnaðarbanka til fyr-
irtækja í landbúnaði á árunum
1998–2002. Þegar lánveitingarnar
eru gagnrýndar ber að hafa í huga
að spáð var mikilli framleiðsluaukn-
ingu á kjúklingum og svínakjöti,
verð á þessu kjöti var gott þegar
ákvarðanir um lánveitingar voru
teknar, menn höfðu almennt trú á
að skynsamlegt væri að reka stór
bú frekar en lítil og almennrar
bjartsýni gætti í þjóðfélaginu á
þessum tíma sem hafði mikil áhrif á
lánveitingar á öllum sviðum.
Eftir sem áður hlýtur sú spurn-
ing að vakna hvort þær áætlanir
sem sumar af þessum lánveitingum
byggðust á hafi verið raunhæfar og
byggst á þekkingu á aðstæðum í
landbúnaði. Sölulýsing sem Búnað-
arbankinn vann fyrir Móa í nóv-
ember 2001 hlýtur t.d. að vekja
nokkra furðu en þar er sett fram
áætlun um yfir 30% framlegð af
rekstri þrátt fyrir að fyrir lægi að
félagið hafi verið rekið með yfir 100
milljóna tapi á fyrstu átta mánuð-
um ársins. Bankinn setur fram
áætlun um 225 milljón króna hagn-
að 2002 en niðurstaðan varð tap
upp á 186 milljónir. Einu ári eftir
að sölulýsingin var gerð var fyr-
irtækið komið í greiðslustöðvun.
Spyrja má hvort eðlilegt hafi verið
af bankanum að kaupa Reykjagarð
með það í huga að selja það fyr-
irtæki sem var með neikvætt eigið
fé? Var atburðarásin að einhverju
leyti fyrirsjáanleg, en þeirri spurn-
ingu varpaði formaður Bændasam-
takanna fram við setningu Búnað-
arþings sl. sunnudag.
Þó að KB banki verði fyrir tals-
vert miklu tjóni stendur hann þó
betur en aðrir lánveitendur vegna
þess að hann var með allsherjarveð
í öllum eignum. Beint tap bankans
af gjaldþroti Móa verður að öllum
líkindum óverulegt. Þar sem ekkert
fæst upp í almennar kröfur verður
hins vegar tjón smærri skuldara vel
á annan milljarð króna.
MR tapaði 345 milljónum
Sá sem tapar mestu á gjaldþroti
Móa er Mjólkurfélag Reykjavíkur
(MR). Fyrirtækið sá um alla fóð-
ursölu til fyrirtækja Brautarholts-
feðga en þau námu um tíma 40–
45% af öllum viðskiptum MR.
Skuldasöfnun fyrirtækjanna hjá
MR hefur valdið miklum deilum
innan félagsins, ekki síst í ljósi þess
að Kristinn Gylfi Jónsson var fram
í ársbyrjun 2003 stjórnarformaður
MR. Hafa ber í huga að með
Kristni Gylfa komu tveir nýir við-
skiptavinir til MR, Nesbúið og Síld
& fiskur. Þegar aðalskuldasöfnunin
átti sér stað höfðu framleiðendur
nokkurn greiðslufrest, en nú tíðk-
ast almennt staðgreiðsla í fóður-
viðskiptum.
Samkvæmt endurskoðuðum töl-
um MR hefur fyrirtækið afskrifað
345 milljónir vegna Móa, Svínabús-
ins í Brautarholti, Nesbúsins og
Holdastofns, en það fyrirtæki var í
eigu Móa. Lánveitingar til fyrir-
tækjanna námu yfir hálfum millj-
arði króna, en 345 milljónir standa
eftir þegar búið er að draga frá allt
stofnfé fyrirtækjanna í MR. Fjár-
hagsstaða MR er veik um þessar
mundir.
Margir hafa tapað á ástandinu
Það eru margir sem hafa tapað á
því ástandi sem ríkt hefur á kjöt-
markaði síðustu ár, þjónustufyrir-
tæki, fóðursalar, lánastofnanir,
bændur, kjötvinnslufyrirtæki og
fleiri. Staða margra svínabænda er
mjög erfið. Skuldir þeirra hafa auk-
ist eftir hremmingar síðustu miss-
era og sumir eru búnir með allt sitt
eigið fé. Verðlækkanir á kjöti hafa
einnig haft mikil áhrif á afkomu
sauðfjárbænda. Verð til þeirra
lækkaði um 10% sl. haust og til við-
bótar var útflutningsskylda aukin
sem fól í sér kjararýrnun fyrir
bændur. Ástæðan fyrir þessu er að
hluta til ástandið á kjötmarkaðin-
um og að hluta til offramleiðsla.
Þá hefur ástandið haft neikvæð
áhrif á afkomu kjötvinnslufyrir-
tækja. Stjórnendur Norðlenska á
Akureyri hafa látið hafa eftir sér að
allt eigið fé fyrirtækisins hafi verið
étið upp á tveimur árum. Síld &
fiskur, Ferskar kjötvörur og Slát-
urfélag Suðurlands hafa verið rekin
með tapi sl. tvö ár. Tap SS er
reyndar ekki mikið og fjárhags-
staða fyrirtækisins er eftir sem áð-
ur mjög sterk.
Verð á svínakjöti hefur verið að
hækka undanfarna mánuði og flest
bendir til að jafnvægi sé að nást á
markaðinum. Meiri óvissa ríkir um
það sem gerist á kjúklingamarkaði,
en verð er enn lágt og vörubirgðir
miklar.
Það sem bændur velta þó mest
fyrir sér þessa dagana er hver komi
til með að kaupa Svínabúið í Braut-
arholti af Braut, dótturfélagi KB
banka. Braut vinnur núna að því að
gera fyrirtækið söluhæft. Það
keypti nýlega rekstur svínabúsins á
Þórustöðum og ætlar á móti að
leggja niður rekstur sem Brautar-
holt hefur verið með í Háholti og
Smárahlíð. Þá hefur bankinn tekið
ákvörðun að flytja hluti af slátrun
frá Stjörnugrís til SS. Nokkrir að-
ilar hafa sýnt áhuga á að kaupa bú-
ið af bankanum.
Síðasta ár var versta ár í sögu svínaræktarinnar á Íslandi. Saman fór offramleiðsla og verðhrun.
egol@mbl.is
ÞAÐ er augljóst þegar tölur um
framleiðslu og verð á svínakjöti og
kjúklingum eru skoðaðar að beint
samhengi er milli stóraukinnar
framleiðslu og verðhruns á þessum
kjötvörum. Samkvæmt tölum Hag-
stofu Íslands lækkaði verð á svína-
kjöti til neytenda frá janúar 2002
til apríl 2003 um 43,7%. Verð-
lækkunin á kjúklingum er mun
minni eða um 26% frá því það var
hæst í júlí 2002.
Meðfylgjandi línurit sýna vel þá
miklu framleiðsluaukningu sem orð-
ið hefur á svínakjöti og kjúklingum.
Framleiðsla á svínakjöti jókst mikið
á árinu 2001. Framleiðsla á kjúk-
lingum var talsverð framan af ári,
en síðan dró úr henni þegar kom
fram á haustið. Ástæðan er sú að
erfiðleikar komu upp í stofneldi
sem leiddi til þess að framleiðendur
neyddust til að draga úr fram-
leiðslu. Í ársbyrjun 2002 var tals-
vert rætt um það í fjölmiðlum að
skortur væri á kjúklingum í búðum
og verslanir settu fram kröfur um
innflutning á kjúklingum. Vorið
2002 voru þessir erfiðleikar að
baki og þá jókst framleiðslan gríð-
arlega hratt. Á sama tíma jókst
einnig framleiðslan á svínakjöti
mjög mikið. Þetta leiddi strax til
verðlækkunar þar sem búið var að
metta markaðinn. Framleiðslan hélt
hins vegar áfram að aukast alveg
fram til ársloka 2002. Afleiðing-
arnar urðu verðhrun á svínakjöti
auk þess sem verð á kjúklingum
lækkaði mikið. Svínakjöt er nær allt
selt ferskt því það geymist illa í
frysti. Eina leið framleiðenda til að
losna við kjötið þegar framleiðslan
er of mikil er því að lækka verðið
til að auka söluna. Segja má að á
árinu 2002 og fram á haustið
2003 hafi verið nær stöðug útsala
á svínakjöti.
500 tonn af kjúklingum
í geymslum
Kjúklingar þola geymslu í frysti í
u.þ.b. eitt ár og meðan kjúklinga-
framleiðslan var meiri en salan
settu framleiðendur mikið magn
inn í frystigeymslur. Um síðustu
áramót voru yfir 500 tonn af kjúk-
lingum í frystigeymslum. Verulegur
hluti þessara birgða er kominn á
síðasta söludag og verður því hent
á þessu ári.
Í apríl 2003 hafði verð á svína-
kjöti lækkað um 43,7% á rúmu
einu ári. Heldur dró þá úr fram-
leiðslu sem leiddi til að verðið
hækkaði nokkuð. Framleiðendur
juku hins vegar framleiðsluna lít-
illega um sumarið sem leiddi til
þess að verðið lækkaði aftur og þá
miklu meira en sem nam fram-
leiðsluaukningunni.
Án efa má rekja þessa fram-
leiðsluaukningu í fyrrasumar til
þess að sumir framleiðendur voru
komnir í verulega fjárhagserfiðleika
og höfðu brýna þörf fyrir peninga í
kassann. Þeir sáu þá einu leið að
auka framleiðsluna.
Staðan á markaðinum nú er sú
að framleiðslan á svínakjöti hefur
minnkað mikið og verðið hækkar
að sama skapi. Verð til bænda er
komið upp í 200 kr. fyrir kílóið, en
það var komið niður í um 100 kr.
þegar það var lægst. Í skýrslu sem
Pétur Sigtryggsson svínarækt-
arráðunautur Bændasamtakanna
vann kemur fram að spáð er að
framleiðsla á svínakjöti á árinu
2004 verði sú sama og 2003 eða
um 6.200 tonn. Allt bendir því til
að verðið muni halda áfram að
hækka. Hafa ber í huga að þrátt
fyrir verðhækkun að undanförnu er
verðið enn talsvert lægra en það
var í ársbyrjun 2003 og miklu
lægra en það var 2002.
Framleiðsla á kjúklingum er hins
vegar enn mikil og ekkert hefur
gengið á birgðir. Verð á kjúklingum
er enn í sögulegu lágmarki og ekki
ljóst hvaða breytingar verða á því á
þessu ári. Mikið hefur verið um
kjúklingaútsölur síðustu vikurnar og
verðið hefur lækkað um 8% frá
áramótum.
Saman fór framleiðslu-
sprenging og verðhrun
 !    "  #

 !    "  #
$% 


& 





$
 '

' ( $%$ 
  ) 
 ()

 
)
* ( $%$ 
  )+

    !"#$$%&%$$
'$$
($$
)$$
*$$
#$$
%#$
%%$
%$$
+$
,$
-$
'$
."
 /

()

 
)
()

 
)
* 


+%