Morgunblaðið - 14.03.2004, Blaðsíða 36

36 SUNNUDAGUR 14. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
13. mars 1994: „Samtök iðn-
aðarins hafa lýst áhyggjum
yfir rekstrarskilyrðum bygg-
ingariðnaðarins. Störfum í
þeirri atvinnugrein hefur
fækkað um 10-11% og Har-
aldur Sumarliðason, formað-
ur Samtaka iðnaðarins, segir
aðeins um 7% fyrirtækja í
greininni sjá fram á verkefni í
eitt ár og helmingur fyrir-
tækjanna aðeins einn til tvo
mánuði fram í tímann. Telur
formaður Samtaka iðnaðar-
ins augljóst, að innflutningur
á húshlutum hafi aukizt gíf-
urlega og nefnir þar til
glugga, hurðir, innréttingar
og jafnvel þakefni.
Tæpast fer á milli mála, að
það er byggingariðnaðurinn
sjálfur, sem flytur þessa hús-
hluti inn eða tekur tilboðum
innflytjenda í slíkan innflutn-
ing, væntanlega vegna þess,
að verðlag er hagkvæmara en
á innlendri framleiðslu. Har-
aldur Sumarliðason telur
ekki hægt að loka augunum
fyrir því, að hagstæðara verð
eigi hlut að máli en telur
einnig að vörur séu fluttar
inn sem uppfylli ekki sömu
gæðakröfur og gerðar eru til
innlendrar framleiðslu.“
14. mars 1984: „Á síðasta
ári námu framlög ríkissjóðs
til Lánasjóðs íslenskra náms-
manna tæpum 14% af út-
gjöldum menntamálaráðu-
neytis og 3,3% af
ríkisútgjöldum, ef lántökur
sjóðsins eru taldar með. Eng-
um þarf því að koma á óvart,
þótt Ragnhildur Helgadóttir
menntamálaráðherra hafi tal-
ið ástæðu til að fela hlut-
lausum aðila að gera úttekt á
málefnum lánasjóðsins og
lánamálum námsmanna yf-
irleitt. Það er sjálfsögð
skylda ráðherra, sem er
gæzlumaður almannahags-
muna gagnvart hinum ýmsu
ríkisstofnunum og „kerfinu“ í
heild sinni, að framkvæma
slíka athugun reglulega. Að
auki hefur verulegrar
óánægju gætt með ýmis
ákvæði laga um lánveitingu
til námsmanna, svo sem þau,
að refsa þeim fyrir að vinna
fyrir sér. Ennfremur hafa
margir furðað sig á þeim 19.
aldar vinnubrögðum, sem
stunduð eru á skrifstofu lána-
sjóðsins við afgreiðslu mála
þar og námsmenn erlendis
ályktuðu um á s.l. ári.“
14. mars 1974: „Þegar
reikningar núverandi rík-
isstjórnar verða gerðir upp,
mun vafalaust margt koma
fram, sem athygli vekur. En
eins atriðis verður lengi
minnzt. Þegar ríkisstjórnin
var mynduð tók Framsókn-
arflokkur að sér meðferð ut-
anríkismála og þar með um-
sjón öryggismála. Ætla
mætti, að þessi næst stærsti
stjórnmálaflokkur þjóð-
arinnar gerði sér grein fyrir
þeirri ábyrgð, sem í því felst.
En stöðugt koma fram fleiri
sannanir fyrir því, að svo er
ekki. Á því tímabili, sem rík-
isstjórnin hefur setið, hefur
Framsóknarflokkurinn aldrei
fjallað um varnarmálin á
grundvelli öryggishagsmuna
Íslendinga. Flokkurinn hefur
jafnan haft eitt sjónarmið í
huga: hvað þarf mikið að gefa
eftir til þess að kommúnistar
verði ánægðir. Og þessa dag-
ana er enn verið að gefa eftir.
Þegar upp verður staðið,
verður þessi afstaða Fram-
sóknarflokksins vafalaust tal-
in eitt það versta, sem gerzt
hefur í tíð þessarar rík-
isstjórnar.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
S
trax síðastliðið haust var vakin
athygli á óvenju fjölskrúðugu
framboði á íslenskum leik-
verkum í dagskrá leikhúsanna
í vetur. Það reyndist þó ein-
ungis vera ein hlið þeirrar
uppsveiflu sem virðist vera að
eiga sér stað í íslenskri leik-
ritun, því fram á sjónarsviðið hafa komið nýir og
áhugaverðir höfundar til viðbótar við þá gam-
alreyndari og vekja verk þeirra athygli ekki
bara hér á landi heldur einnig erlendis. Sem ný-
leg dæmi um það má nefna að tveimur íslensk-
um leiksýningum, Pabbastrák eftir Hávar Sig-
urjónsson og Brimi eftir Jón Atla Jónasson,
hefur verið boðið á leiklistartvíæringinn í
Wiesbaden í Þýskalandi í sumar, en hann er
helgaður nýjum verkum evrópskra leikskálda.
Verk Jóns Atla, Rambó 7, verður einnig leiklesið
í Arcola-leikhúsinu í London í vor, en áður hafði
Royal Court leikhúsið þar í borg valið Jón Atla
sem einn 8 efnilegra höfunda sem leikhúsið vill
koma á framfæri í hinum alþjóðlega leikhús-
heimi. Jafnframt var greint frá því hér í Morg-
unblaðinu í fyrradag að sýningarréttur að verki
Bjarkar Jakobsdóttur, Sellófon, hefði verið seld-
ur víða um heim.
Íslensk leikrit
í París
Frá því var sagt í
Morgunblaðinu sl.
fimmtudag að haldin
hefði verið viðamikil
kynning á íslenskri nútímaleikritun í París fyrir
skömmu sem síðan verður endurtekin í Brussel
síðar í mánuðinum. Þetta er í fyrsta sinn sem ís-
lensk leikrit eru kynnt með þessum hætti á þess-
um stöðum en í viðtali sem birtist hér í blaðinu í
október sl. við Ragnheiði Ásgeirsdóttur leikhús-
fræðing, sem unnið hefur að undirbúningi kynn-
ingarinnar í tvö ár ásamt Nabil El Azan leik-
stjóra, bendir hún á að „íslensk leikritun [sé] svo
til óþekkt í frönskumælandi löndum“. Ástæðuna
fyrir því að hún ákvað að ráðast í þetta verkefni
segir hún einfaldlega vera þá, að hún hafi viljað
bæta úr þessu ástandi þar sem hún og sam-
starfsfólk hennar sé „þeirrar sannfæringar að
verk íslenskra nútímaleikskálda eigi framtíð fyr-
ir sér erlendis“.
Þó augljóst sé að engin listsköpun muni ná
fótfestu eða vekja athygli, hvort heldur sem er
heima eða heiman, nema hún standi undir nafni
sem slík, er sú trú Ragnheiðar Ásgeirsdóttur að
listsköpun sem skapandi afl eigi erindi út fyrir
landsteinana, afar mikilvægt leiðarljós. Íslensk-
ur menningarheimur er lítill þótt hann sé öfl-
ugur, og það er óneitanlega mikið frelsi fólgið í
því, fyrir listamenn í öllum listgreinum, að fá
tækifæri til að spreyta sig í stærra samhengi.
Ekki síst þar sem aðall góðrar listar er oftar en
ekki fólginn í því hvernig hægt er að fjalla um
sammannlega þætti tilverunnar, er iðulega
liggja þvert á menningarleg, félagsleg og þjóð-
leg mæri ólíkra heilda.
Höfundarnir sem kynntir voru í París á dög-
unum voru þau Hrafnhildur Hagalín, með verkið
Hægan, Elektra, Þorvaldur Þorsteinsson með
And Björk of course ..., Hávar Sigurjónsson,
með Englabörn, Ólafur Haukur Sigurjónsson
með Hafið og Sigurður Pálsson með Tattú, en
Fjalla-Eyvindur Jóhanns Sigurjónssonar var
einnig leiklesinn. Kynningarstarf þeirra Ragn-
heiðar og Nabil El Azan snýr þó ekki einungis að
íslenskum leikskáldum því ný frönsk og belgísk
verk verða síðan kynnt í Borgarleikhúsinu í maí-
mánuði.
Ragnheiður segir í fyrrnefndu viðtali að við
kynningu á íslensku verkunum erlendis beini
þau spjótum sínum „sérstaklega að frönsku og
belgísku leikhúsfólki og höfum [við] valið verkin
vegna dramatískra gæða en ekki síður með tilliti
til þess sem höfðar mest og best til Frakka og
Belga“. Það er því til fyrirmyndar hversu með-
vitaðir aðstandendur þessarar kynningar hafa
verið um þá möguleika sem fjölþjóðlegt sam-
starf býður upp á. Þannig eru leikstjórar þeir
sem fengnir voru til að vinna með íslensku verk-
in bæði franskir og belgískir, en hér á landi
munu íslenskir leikstjórar vinna með erlendu
verkin. Þetta verklag skiptir vitaskuld miklu
máli því það tryggir að vinnuferlið; túlkun,
greining og möguleikar í sviðsetningu, skili sér
beint inn í leikhúslífið í gegnum atvinnumenn á
hverjum stað fyrir sig, sem óneitanlega eykur
líkurnar á því að verkin verði sett á svið. Svo
virðist enda ætla að verða raunin því ákveðið er
að Englabörn Hávars Sigurjónssonar verði sett
upp af leikhópnum La Barraca í Frakklandi
bráðlega og Þorvaldur Þorsteinsson segir í sam-
tali við blaðið sl. fimmtudag að vinna belgíska
leikhópsins sem kynnti And Björk of course ...
hafi verið svo metnaðarfull að honum skiljist „að
hópurinn hafi fullan hug á að klára dæmið og
setja verkið upp í fullri lengd“.
Þýðingar og út-
gáfa leikverka
Af orðum þeirra leik-
skálda sem Morgun-
blaðið ræddi við að
kynningunni lokinni,
má ráða að kynningar af þessu tagi hafa jákvæð
áhrif. Þorvaldur segir svona kynningar enn vera
einu leiðina „fyrir okkur til að koma íslenskum
leikritum á framfæri á erlendri grundu. Það er
ekki nóg að til sé góð þýðing á verkinu ef maður
hefur engar leiðir til að koma verkunum í réttar
hendur. Ég tala af reynslu,“ segir hann, „því það
var ekki fyrr en árið 2000 þegar hluti af leikrit-
inu Maríusögur var fluttur í New York á kynn-
ingu á skandinavískri leikritun að það opnuðust
fyrir mér dyr t.d. inn í Evrópu í gegnum um-
boðsaðila sem sat í salnum. Síðan þá hafa verk
eftir mig verið sett upp bæði í Svíþjóð og Þýska-
landi, auk þess sem And Björk of course ... var
leiklesið hjá Royal Court leikhúsinu í Lundún-
um síðla árs 2002“.
Engu að síður eru góðar þýðingar á íslenskum
samtímaleikverkum forsenda slíkra kynninga og
mikilvægt að þær séu til, því að öðrum kosti er
engin leið að koma þeim á framfæri utan land-
steinanna. Hrafnhildur Hagalín bendir á að ekki
sé hægt að pakka „íslenskum leikverkum inn
eins og málverki eða tónverki og [senda] þau í
heimsreisu á eigin spýtur. Það verður alltaf að
koma til þýðing á verkinu, þannig að það er mjög
mikilvægt að við höldum úti öflugum bók-
menntakynningarsjóði sem veitir styrki til þýð-
inga“. Verk Hrafnhildar hafa einmitt verið með-
al þeirra íslensku leikverka sem vakið hafa
athygli á undanförnum misserum; verk hennar
Ég er meistarinn var sýnt í Mílanó á síðasta ári
og jafnframt tilnefnt til UBU-verðlaunanna á
Ítalíu sem eitt af fjórum bestu erlendu nútíma-
verkunum. Hægan Elektra, verður leiklesið
bráðlega í Lyon og til stendur að setja leikverkið
Ég er meistarinn upp í París á næsta ári.
Hér á landi njóta leikskáld ekki sama stuðn-
ings og þeir rithöfundar er koma verkum sínum
á framfæri í gegnum hefðbundin útgáfufyrir-
tæki. Eins og fram kom í máli Jónínu Mich-
aelsdóttur, formanns stjórnar Bókmenntakynn-
ingarsjóðs, í samtali við Morgunblaðið í apríl á
síðasta ári, skiptir því enn meira máli en ella að
bókmenntakynningarsjóður komi til móts við
leikskáld þegar þýða þarf leikrit til flutnings.
Það blasir þó við að ekki er nóg að hægt sé að
nálgast þýðingar í íslenskum samtímaverkum,
að sjálfsögðu þarf að vera hægt að nálgast þau á
íslensku líka. Útgáfa á leikritum hefur verð van-
rækt á Íslandi um langt skeið, en nokkur brag-
arbót hefur verið gerð á þeim vettvangi nýlega
með útgáfu ritraðarinnar Íslensk úrvalsleikrit,
undir merkjum forlagsins Skruddu. Þegar eru
komin út fimm leikrit; Hvað er í Blýhólknum eft-
ir Svövu Jakobsdóttur, Himnaríki eftir Árna Ib-
sen, Vitleysingarnir og Hafið eftir Ólaf Hauk
Símonarson, og Maríusögur eftir Þorvald Þor-
steinsson, en ritstjórar raðarinnar eru þeir Árni
Ibsen og Ólafur Haukur. Fyrir skömmu gaf
Borgarleikhúsið einnig út þrjú leikrit; Belgíska
Kongó eftir Braga Ólafsson, Draugalestina eftir
Jón Atla Jónasson og Sekt er kennd eftir Þor-
vald – afraksturinn úr leikritasamkeppni Borg-
arleikhússins. Mikill fengur er í því að verkin
skuli vera til á prenti á sama tíma og þau eru á
fjölunum og ætti þetta starf Borgarleikhússins
að vera öðrum til eftirbreytni þegar um íslensk
leikrit er að ræða. Útgáfa samhliða uppsetningu
býður upp á margvíslega möguleika, bæði við
kennslu og kynningu, auk þess að stuðla að því
að verkin nái frekar að lifa með þjóðinni.
Þversögn í
þarfri umræðu
Í fyrsta hefti endur-
reists Tímarits Máls
og menningar, setur
Aðalsteinn Ingólfsson
listfræðingur fram hugleiðingar um myndlist-
arvettvanginn á árinu 2003 undir fyrirsögninni
Útrás og heimsfrægð. Svo virðist sem Tímaritið
ætli að hafa vettvang fyrir myndlistarumræðu á
sínum snærum og er það vel. Upphafsorð Að-
alsteins skjóta af þeim sökum nokkuð skökku við
því þrátt fyrir að hann kvarti í grein sinni yfir
því hversu myndlist hefur verið „afskipt í fjöl-
miðlum“, finnst honum sem „meira hafi farið
fyrir umræðu um myndlist en pródúktinu
sjálfu“, á síðastliðnu ári og jafnframt að „athygl-
isverðast við þessa umræðu [sé] hversu einsleit
og takmörkuð hún hefur verið“.
Það sem Aðalsteinn finnur að myndlistarum-
ræðu liðins árs – og reyndar þess sem liðið er af
þessu ári líka – er hversu mikið hún hefur snúist
um leiðir til að rjúfa einangrun íslensks mynd-
listarheims og auka skörun hans við alþjóðlega
VAXANDI STUÐNINGUR
Það er augljóst, að vaxandi stuðn-ingur er meðal forystumanna íatvinnulífi við hugmyndir um
löggjöf til þess að setja viðskiptalífinu
ákveðnari leikreglur. Á Iðnþingi í
fyrradag vék Vilmundur Jósefsson,
formaður Samtaka iðnaðarins, að
þessum málum í ræðu sinni og sagði:
„Samtök iðnaðarins hafa haft þá
skoðun, að stjórnvöld eigi ekki að
stjórna því, hvernig atvinnulífið
þróast og inngrip á borð við bann við
samruna fyrirtækja eigi ekki að koma
til greina nema í algerum undantekn-
ingartilvikum, þegar mikil hætta er á
samkeppnisröskun.“
Í framhaldi af þessum orðum sagði
formaður Samtaka iðnaðarins að aug-
ljóslega væri samþjöppun á ýmsum
sviðum verzlunar og þjónustu orðin
meiri en góðu hófi gegndi og sagði síð-
an:
„Eftir á að hyggja má segja, að
þarna hafi menn sofið á verðinum. Það
getur verið bæði rétt og skynsamlegt
að setja sérstakar reglur um markaðs-
ráðandi fyrirtæki og hindra þau í að
misnota markaðsráðandi stöðu sína.
Það hefur ekki verið gert en er löngu
tímabært.“
Á aðalfundi Sjóvár-Almennra í
fyrradag vék Benedikt Sveinsson, frá-
farandi stjórnarformaður fyrirtækis-
ins, að þessum málum og sagði, að í
stað þess að snúast gegn slíkri löggjöf
ætti viðskiptalífið að reyna að hafa
áhrif á lagasetninguna með jákvæðum
hætti.
Ummæli þessara tveggja forystu-
manna í íslenzku atvinnu- og við-
skiptalífi benda til vaxandi stuðnings
á þeim vettvangi við þær hugmyndir,
sem fram hafa komið á vettvangi rík-
isstjórnarinnar um löggjöf og unnið er
að undirbúningi á í sérstakri nefnd,
sem Valgerður Sverrisdóttir, iðnaðar-
og viðskiptaráðherra, hefur skipað í
því skyni.
Það er sérstök ástæða til að fagna
þessari þróun og augljóst að það mun-
ar um þegar fjölmenn og öflug samtök
á borð við Samtök iðnaðarins láta til
sín taka í þessu máli.
Það er að sjálfsögðu mikilvægt að
sem víðtækust samstaða verði um
slíka löggjöf. Á undanförnum vikum
hefur komið fram stuðningur félaga-
samtaka innan verzlunarinnar við
slíka löggjöf. Nú bætast Samtök iðn-
aðarins í hópinn. Margt bendir til að
býsna víðtæk pólitísk samstaða eigi
eftir að takast á Alþingi um þessi mál.
Þótt ekki hafi mikið heyrzt í talsmönn-
um verkalýðshreyfingarinnar verður
að teljast með nokkrum ólíkindum ef
þau slást ekki í för með þeim sem vilja
koma hér á eðlilegum leikreglum enda
eiga fáir meira undir því að vel takist
til en einmitt félagsmenn í verkalýðs-
félögum og öðrum launþegasamtök-
um.
Allt útlit er því fyrir að mikil breið-
fylking fólksins í landinu geti myndast
um löggjöf af því tagi sem til umræðu
hefur verið. Um leið og það er ánægju-
legt þarf engum að koma það á óvart.
Hinn almenni borgari á Íslandi hefur
augljóslega hvorki áhuga á né hags-
muni af að örfáir einstaklingar eignist
Ísland allt.
Ekki fer á milli mála að stuðningur
hefur farið vaxandi við hugmyndir um
löggjöf eftir að umræður um þessi
málefni hófust að ráði. Augu margra
hafa opnast fyrir því sem hér er að
gerast vegna þessara umræðna. Fólk
tekur eftir því, sem það áður hafði
ekki veitt eftirtekt.
Hér er á ferðinni eitt stærsta mál
sem komið hefur til umræðu eftir að
umræður um kvótakerfið stóðu sem
hæst, en þeim lauk með lagasetningu
um auðlindagjald sem kemur til fram-
kvæmda í haust, þegar þjóðin byrjar
að fá greiðslu fyrir afnot útgerðarinn-
ar af sameiginlegri auðlind.