Morgunblaðið - 14.03.2004, Blaðsíða 35

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. MARS 2004 35
MÁLARINN Kjartan Guðjóns-
son lætur ekki deigan síga þrátt fyr-
ir að vera kominn nokkuð á níræð-
isaldur, heldur mundar pentskúfinn
á þann veg að mörgum hálfri öld
yngri væri hollt að líta í eigin barm.
Lætur sér ekki nægja að sýna ein-
ungis eitt eða innan við tug verka
eins og margur er farinn að gera
heldur fyllir tvö listhús; hjá Ófeigi á
Skólavörðustíg er hann með smærri
stærðir sem falla að hinu sérstaka
rými en í listhúsinu Fold eru skil-
iríin yfirleitt stærri.
Að vísu hefur Kjartan gefið út þá
yfirlýsingu að þetta séu hans síðustu
einkasýningar, fortekur þó ekki að
hann haldi áfram að taka þátt í sam-
sýningum, slíkum yfirlýsingum ber
þó að taka með varúð á tímum þá svo
margir hætta við að hætta. Hyggst
þannig ekki leggja frá sér penslana
með öllu og fara að dæmi kollegans í
abstraktinu Carl Henning Peder-
sens, sem kominn á tíræðisaldurinn
og unir sér helst við langa og heil-
næma göngutúra úti í guðs grænni
náttúrunni. Pedersen var meðlimur
í Helhestinum eins og Svavar
Guðnason og er svo komið einn
hinna síðustu ofar foldu af stofnend-
um Cobra. Þó fátt líkt með Kjartani
og Pedersen nema kannski að fugl-
um himinsins bregður fyrir í verk-
um beggja, þó öllu meir hjá hinum
danska sem var málari ævintýrisins
og óformlegra vinnubragða. Kjart-
ani er öllu meira í mun að huga að
sjálfri myndbyggingunni og rök-
rænu hryni forma og lita, báðir þó
vel meðvitaðir um samfélagið og
lífsmögnin allt um kring.
Að tjá skynjanir sínar andspænis
sköpunarverkinu ætti í raun og sann
að vera jafn fullgilt og að eftirgera
hinn hlutvakta áþreifanlega og sýni-
lega veruleika, því hin óhlutbundna
hugsun og meðvitund um sjálfið er
hluti af vitundarkerfi mannsins,
tengt dómgreind og innsæi. Þessa
þætti er mögulegt að þjálfa, greina
og samræma, jafnframt skerpa
næmi skilningarvitanna, eru þó
ósýnilegir mannlegu auga líkt og
sársaukinn og sorgin, gleðin og
fögnuðurinn, samt naumast óæðri
fyrir vikið. Og þótt tilfinningar eins
og sársauki hafi fyrrum verið full-
komlega huglægs eðlis tókst vís-
indamönnum í fyrsta skipti að
greina hann og hlutgera í heilanum
1999, sem var stórmerk uppgötvun.
Þar komu vel að merkja abstrakt
tölugildi mikið við sögu, upplýsir
hve borðleggjandi er að hugtakið
tengist uppruna lífsins, jafnframt
ómissandi í samsetningu tilveru og
vistkerfi mannsins ...
Við lifum á tímum markaðsvæð-
ingar þar sem baráttan um athygli
almennings verður stöðugt meiri ef
ekki hatramari, samsteypur eins og
Disney og Murdochs eyða milljörð-
um í að móta og markaðssetja nýjar
hugmyndir ásamt því að hátækni-
væðingin er í algleymi. Hér má ein-
staklingurinn sín lítils andspænis
samhæfingunni, hópeflinu og fjár-
magninu og til eru þeir sem álíta að
málverkið sé vanmáttugt í sam-
keppninni við nýmiðla eins og mynd-
bönd, kvikmyndir og tæknivæddar
samtímalistir. Homo sapiens, hinn
vitiborni maður sé best settur í
framtíðinni sem stöðluð heild, jafn
fastskorðaður og vanmegnugur í
miðstýrðu kerfi markaðsins og
borgari undir einræði, hvaða nafni
sem það annars nefnist; fasismi,
nazismi, kommúnismi.
Er þá ekki haldreipið að líta til
baka og uppgötva sannleika mál-
tækisins; þótt náttúran sé lamin
með lurk, leitar hún út um síðir, og
er ekki skrítið að fylgjast með því
hvernig grómögnin rata upp aftur
með tíð og tíma þótt þau hafi verið
troðin niður og kæfð með undirlagi
og asfalti? Nei, einstaklingseðlinu
verður aldrei fyrirkomið, um vitund,
frumhvöt og sjálfsbjargareðli mann-
skepnunnar sem minnstu lífvera og
grómagna að ræða. Enginn og eng-
ar kennisetningar geta hér um
breytt. Lítum einnig til þess að mál-
verkið hefur sjaldan verið meira lif-
andi, þrátt fyrir að því hafi marg-
sinnis verið rutt út af borðinu af
háværum fræðingum og hagsmuna-
aðilum ...
Ofanskráð streymdi ósjálfrátt frá
lyklaborði mínu á tölvuskjáinn í til-
efni nefndra sýninga Kjartans Guð-
jónssonar, maðurinn einn fárra eft-
irlifandi er ruddu nýviðhorfum
braut á fimmta áratug síðustu aldar.
Einnegin einn ötulasti málsvari ab-
straktsins á opinberum vettvangi þá
bylmingshöggin gengu á báða vegu
á ritvellinum. Sennan viðlíka hörð
og miskunarlaus á þeim árum og
hún er flestum óskiljanleg í dag,
fæst einungis skýrð í fullkomnum
skorti á þeim menntunargrunni sem
helst má skilgreina sem sjónspegil,
að hlusta með sjóninni. Bókmennta-
þjóðin þrjóskaðist nefnilega lengi
við að viðurkenna að til væri eitt-
hvað sem skilgreindist sem sjón-
menntir, og skiliríin sem rötuðu á
veggi, hverju nafni sem þau nefnd-
ust, áttu að innibera beina frásögn,
hefur raunar lítið breyst. Myndefnið
aðalatriðið en ekki útfærslan, hvað
þá innsæi á liti, form og línur ásamt
viðfangið sjálft. Þó uppörvandi til
þess að vita að deilurnar voru gagn-
sæjar og fóru fram á opinberum
vettvangi, síður vegið úr launsátri,
moldvörpur morgundagsins ekki
komnar á vettvang. Í hæsta máta
ósanngjarnt að gleyma þessu né að
Kjartan var til viðbótar fyrsti mað-
urinn til að rísa upp og mótmæla op-
inberlega einstrengni harðlínu-
manna á tímum kalda stríðsins þá
strangflatarmálverkið var efst á
baugi. Fékk þesslags viðbrögð að
hann hefur líkast til alla tíð verið að
bíta úr nálinni fyrir hugrekkið, en
hvað sem öðru leið gjörbreyttist
landslag heimslistarinnar á næstu
árum, óformlega málverkið ruddi
sér braut, síðan athafnamálverkið,
abstrakt expressjónisminn og loks
poppið sem var sem kjaftshögg á allt
hitt. Má segja hér sem svo oft áður
að það getur verið afdrifaríkt að
hafa rétt fyrir sér þar sem þröng-
sýnið og fordómar ríkja ...
Ekki svo gott að Kjartan fengi
helgað sig listinni af alefli frekar en
aðrir framsæknir myndlistarmenn á
landi hér, náði ekki að gera það
óskiptur fyrr en hann komst á eft-
irlaun frá Myndlista- og handíða-
skólanum áratugum seinna. Hafði
enn áður komið víða við, m.a. verið
grafískur hönnuður, sem er sjaldan
góð viðbót við frjálsa listsköpun, all-
an tímann lítil sem engin verðug
verkefni fyrir hæfileikaríka teikn-
ara, hvað þá málara. Hins vegar var
nú sem stífla hefði brostið því síðan
hefur hver sýningaframkvæmdin
rekið aðra en er svo er komið virðist
Kjartani ætla takast að reka enda-
hnútinn á ferlið, langþreyttur á
hráum og illviðrasömum myndlist-
arvettvangi. Hugðist gera það með
myndarbrag en varð ekki að ósk
sinni um stærri og veglegri ramma,
en sú saga verður ekki rakin hér
enda mörgum kunn og seinni tíma
verk að fara rækilega í saumana á
þeirri framvindu ...
Kjartan Guðjónsson tileinkaði sér
snemma mjög sérstök og úrsker-
andi stílbrögð, og að sumu leyti
sækja málverkin í dag í smiðju for-
tíðar, kemur þar fram að allt fer í
hring í heimi hér og einn góðan veð-
urdag standa listamenn á upphafs-
reit. Gömlu viðföngin sækja á, eru í
besta falli sem gamalt vín í nýjum
belgjum og svo virðist líka tilfellið
að þessu sinni. Máli mínu til árétt-
ingar vil ég helst vísa til myndanna:
Vinstri hreyfing (6), Hnattvæðingin
(8) og Felumynd (12), í listhúsinu
Fold, en Hvítasunna (11), Alfa –
Ómega (13) og Kátt í koti (19), hjá
Ófeigi, sem allar eru ferskar og lif-
andi. En í þessu skrifi var tilgang-
urinn hvorki að rýna í né lesa ein-
stakar myndir, öllu öðru fremur
vekja athygli á framkvæmdinni.
Einnegin minna á ógoldna skuld
sem margir yngri myndlistarmenn
og sjálf þjóðin standa í við hinn
aldna hal.
Kraftur
í karli
MYNDLIST
Listhúsið Fold
Listhús Ófeigs
Í báðum tilvikum opið á almennum tíma
listhúsanna. Standa til 14. og 24. mars.
MÁLVERK
KJARTAN GUÐJÓNSSON
Bragi Ásgeirsson
Kátt í Koti, númer 19 á skrá í Listhúsi Ófeigs, olía á dúk, 2003.
ÓPERETTAN Káta ekkjan hef-
ur haldið þeim sessi í nær hundrað
ár að vera vinsælasta og eftirsótt-
asta óperetta allra tíma. Farsi, yf-
irborðsmennska sögunnar og lít-
ilfjörleg, þó fjörug, atburðarásin
er ekki það sem gefur óperettunni
gildi. Þetta lífseiga gildi, sem aftur
og aftur gerir uppfærslur þessa
verks að segulmögnun þúsundanna
er fyrst og fremst tónlist Lehár og
mikið áreiti á gleði-, hlátur- og til-
finningastrengi aðdáenda sinna.
Sýningin í Ketilhúsinu sem Roar
Kvam og Leikhúskórinn á Akur-
eyri hafa í sveita síns andlits kom-
ið á fjöl er þar engin undantekn-
ing. Þrátt fyrir að þessi hugdjarfi
hópur ráðist í það sem næstum er
óðs manns æði stendur hann uppi
sem sigurvegari erfiðra aðstæðna
með heildstæðan, skemmtilegan og
vandaðan flutning á þessu vinsæla
og að manni finnst stundum ofnot-
uðu tónlist, sbr. Vilja sönginn í öll-
um regnbogans litum. Þessi sýning
er sigur samstöðu hóps, þar sem
hver og einn er reiðubúinn að gera
það sem þarf að gera, þarna eru
nefndir sem vinna að sviði, ljósi og
búningum, þannig að nafnaupp-
talning í upphafi er hæpin, því þar
hefðu nöfn allra átt að koma fram.
Ketilhúsið er fjölnotahús og sýn-
ingu sem þessa verður að sníða að
húsinu og breyta ókostum þess í
kosti. Ingunni Jensdóttur hefur
tekist einstaklega vel að nýta
möguleikana sem húsið býður upp
á í stað þess að undirstrika van-
kantana. Þannig er áhorfenda-
svæði, stigi upp á svalir og sval-
irnar hluti af leiksviðinu og
leikhúsgestir eru orðnir meira eða
minna beinir þátttakendur í þeim
endalausa gleðskap og fleðulátum
fyrirfólksins í París frá lokum 19.
aldar og að sjálfsögðu þjóðernis-
sinnaður Pontevedra, enda þótt
það ríki sé tóm hugarsmíð, og
manni varð ekkert um það gefið að
milljónaarfur Glavari-ættarinnar
færi til Frakka.
Lehár var mikill galdramaður í
notkun hljómsveitar, enda Ung-
verji og aðalstjórnandi og útsetjari
keisaralegrar herlúðrasveitar. Það
varð ekki hjá því komist að hinn
reyndi og flinki stjórnandi og
hljómsveitarútsetjari Roar Kvam
fengi ekki þann hljómsveitarhljóm,
sem hann hefði viljað með þremur
hljóðfærum. Þegar við bættist að
upphaflega ætlaði hann að fá
hljóðgervil/hljómborð til viðbótar,
sem ekki tókst, en í því voru stað-
genglar hinna mikilvægu blásturs-
hljóðfæra. Þrátt fyrir rýrari li-
tauðgi hljóms og styrks fyrir vikið
tókst Roari með ágætum hljóð-
færaleikurum að styðja vel við
framvinduna á sviðinu og í salnum
og er þar ekki síst ungverska pían-
istanum Aladar að þakka. Alda
Ingibergsdóttir fór á kostum í
hlutverki Hönnu, bæði hvað söng
og leik áhrærir, átti mörg gegn-
hrífandi augnablik. Hlutverk Dan-
ilos var vel skipað með Steinþóri,
sem virtist finna sig einkar vel í
þessum skrifræðisþreytta bar-
dámi. Söngtúlkun hans var góð og
innkomuarían um föðurlandið fín,
en raddvandi hans með fíngerðu
víbratói í hæðinni trufluðu mig
stundum, er leið á sýninguna.
Samsöngur Öldu og Steinþórs var
mjög fínn. Aðalsteinn Bergdal hef-
ur alltaf haft gott upplag sem
óperettusöngvari, en of sjaldan
fengið að draga þann Alla fram í
sviðsljósið. Söngur hans var oft
með ágætum, en hann má stundum
gæta sín á að detta ekki í of mik-
inn dárahátt og tilbúna talrödd.
Frammistaða Ara Jóhanns í ten-
órhlutverki Camilló greifa var
mjög góð, eilítil spenna í byrjun
háði honum, en eftir því sem á
leikinn leið varð hann öruggari
bæði í leik og söng og stóð sann-
arlega uppi í lokin sem sigurveg-
ari. Ástkona hans Valencienne
kona Baron Zeta var einkar sann-
færandi flutt af sópraninum,
Bjarkeyju Sigurðardóttur. Hún
varð einnig styrkari og betri eftir
því sem á sýningu leið. Ingimar
Guðmundsson sýndi í leik og söng
á hlutverki hins kostulega ritara,
Baron Zeta, að hann er fæddur
sviðsmaður. Einnig vil ég vekja at-
hygli á söng Þorkels Pálssonar í
hlutverki St. Brioche, þar er tví-
mælalaust mikið söngvaraefni á
ferð, og einnig var samleikur hans
og Hauks Steinbergssonar í hlut-
verki Cascada óborganlega fynd-
inn. Góður árangur er þó fyrst og
síðast heildin, góð kunnátta og
þéttur og fínn kórsöngur þrátt fyr-
ir fámennið. Ég veit að allmikið
var skorið niður af samtölum, día-
lógum, en sýningin hefði grætt á
enn meiri styttingum, sérstaklega
í síðari hluta fyrsta og annars
þáttar. Ég vil þó ekki láta hjá líða
að nefna þá mótsögn sem felst í
því að þessi sýning er unnin af
litlum veraldarauði, þar er ekkert
erfðagóss og skammarlega rýrir
styrkir, en í staðinn ausið af
brunni fórnfýsi og gjafmildi. Hve
lengi endist slíkt fyrirkomulag?
Þessa sýningu ættu tónelskir ekki
að láta fram hjá sér fara.
Sigur samstöðunnar
TÓNLIST
Ketilhúsið á Akureyri
Káta ekkjan eftir Franz Lehár við texta
Victor Léon og Leo Stein, eftir leikriti
Henri Meilhac L’Attaché d’Ambassade í
ísl. þýðingu Flosa Ólafssonar og Þor-
steins Gylfasonar. Alda Ingibergsdóttir
söng Kátu ekkjuna og Steinþór Þráins-
son söng hlutverk Danilowitsch greifi.
Aðrir flytjendur: Aðalsteinn Bergdal,
Bjarkey Sigurðardóttir, Ari Jóhann Sig-
urðsson, Ingimar Guðmundsson, Þorkell
Pálsson, Haukur Steinbergsson, Jóhann
G. Möller, Heiðrún H. Snæbjörnsdóttir,
Kristinn Jónsson, Stefanía Hauksdóttir,
Guðmundur Þorsteinsson, Bryndís Reyn-
isdóttir. Dansarar og dansstjórar voru
Margrét Brynjólfsdóttir og Gunnar Björg-
vinsson einnig dönsuðu nemar úr MA:
Jónína B. Gunnarsdóttir, Harfnhildur
Björnsdóttir, Arna M. Ragnarsdóttir,
Birta B. Barkardóttir, Herdís M. Gunn-
arsdóttir og Sólveig E. Bjarnadóttir.
Hljómsveitin skipuð þeim Aladar Rácz á
píanó, Helgu Kvam á hljómborð og Davíð
Þór Helgasyni á bassa og Leikhúskórinn
skipaður 20 söngvurum. Leikstjóri: Ing-
unn Jensdóttir. Tónlistarstjóri: Roar
Kvam. Föstudagur 5. mars.
ÓPERETTA
Jón Hlöðver Áskelsson
Ljósmynd/Myndrún ehf./Rúnar Þór
„Góður árangur er þó fyrst og síðast heildin, góð kunnátta og þéttur og
fínn kórsöngur þrátt fyrir fámennið,“ segir m.a. í umsögninni.
Norræna húsið kl. 12.05 Hannes
Hólmsteinn Gissurarson stjórn-
málafræðingur heldur erindi í fyr-
irlestraröð Sagnfræðingafélags Ís-
lands, „Hvað er (um)heimur?“
Erindið nefnist „Lítil þjóð í stórum
heimi. Sjálfstæðisbarátta, þjóðerni
og hnattvæðing.“ Aðgangur er
ókeypis.
Á MORGUN