Morgunblaðið - 14.03.2004, Blaðsíða 44

SKOÐUN
44 SUNNUDAGUR 14. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
ÁSTÆÐA þess að ég vil ræða
styttingu framhaldsskólanáms á síð-
um dagblaðanna en ekki á „hálflok-
uðu“ vefsvæði menntamálaráðuneyt-
isins er sú að þessi hugmynd snýst
um eina mestu breyt-
ingu á íslensku
menntakerfi í áratugi
og snertir alla Íslend-
inga hvort sem þeir eru
netvæddir eða ekki.
Ástæðulaust er að
draga landsmenn í
dilka varðandi þetta
málefni eftir því hvort
þeir hafi aðgang að
Netinu eða ekki. Það er
full þörf á því að al-
menningur geri sér
grein fyrir því hvað
hangir á allri spýtunni.
Ekki bara þeim endanum sem mest
hefur verið í umræðunni hingað til,
þ.e.a.s. „gróða-endanum“ heldur
einnig hinum sem mætti kalla „tap-
endann“ og geti í framhaldi af því
myndað sér skoðun og tekið afstöðu.
„Gróða-endinn“
Hingað til hefur umræðan að
mestu snúist um; sparnað ríkisins,
gróða vinnumarkaðarins og brottfall
nemenda.
1. Sparnaður ríkisins.
Ríkið mun spara verulegar fjár-
hæðir með styttingu framhalds-
skólanáms. Fullyrðingar um að það
sé ekki ætlunin og að kostnaður
muni jafnvel aukast geta ekki talist
trúverðugar. Sparnaðurinn felst
fyrst og fremst í tvennu:
a. Launakostnaður mun lækka þar
sem gert er ráð fyrir fækkun kenn-
ara. Í skýrslu menntamálaráðuneyt-
isins um þetta mál er gert ráð fyrir
um 12% fækkun stöðugilda að með-
altali. Hver nemandi á að fá um 20%
færri kennslustundir en nú er þannig
að hann á að geta lokið stúdentsprófi
á þremur árum og því þarf færri
kennara.
b. Húsnæðiskostn-
aður mun lækka, eink-
um byggingarkostn-
aður, þar sem
nemendum í námi við
skólana fækkar og þörf
á nýbyggingum hverfur
eða svo til.
Um þessa liði eru að
ég held flestir sam-
mála. Það er hins vegar
umhugsunarvert að
hingað til hefur Ísland
verið á sama róli og
Tyrkland hvað varðar
útgjöld til menntamála miðað við
verga landsframleiðslu en ekki þær
Vestur-Evrópuþjóðir sem við berum
okkar gjarnan saman við. Eftir þessa
breytingu verður forvitnilegt að sjá
með hverjum við erum á rólinu.
2. Gróði vinnumarkaðarins.
Reynt hefur verið að reikna út, í
krónum talið, hver gróði vinnumark-
aðarins væri af þessu fyrirkomulagi.
Rauði þráðurinn í útreikningunum
er sá að með þessu móti komist
námsmenn einu ári fyrr út á vinnu-
markaðinn og geti farið að afla
tekna. Þeir hagnist, nýtist vinnu-
markaðinum fyrr og með þessu móti
fái ríki og sveitarfélög opinber gjöld
af þeim einu ári fyrr. Reynt hefur
verið að áætla fjárhæðirnar með því
að margfalda áætlaðan fjölda nem-
enda með áætluðum meðallaunum
þeirra. Þarna er sýnd veiði en ekki
gefin. Það er engan veginn gefið að
allir námsmenn komist fyrr út á
vinnumarkaðinn þótt búast megi við
að flestir geri það. Námstími sumra í
háskóla gæti lengst sökum lakari
undirbúnings, þeir falli oftar í áföng-
um og þurfi fleiri endurtekningar.
Það er heldur ekki gefið að sá fjöldi
námsmanna sem skiptir um náms-
brautir í háskóla muni haldast
óbreyttur. Færa má fyrir því rök að
sá fjöldi gæti aukist eitthvað þar sem
námsmenn eru yngri og óþroskaðri
þegar þeir innritast í háskóla og
skipti því fremur um skoðun á því
hvað þeir vilja læra þegar nám er
hafið og þar með þurfi lengri náms-
tíma. Í tilfelli þeirra sem fara út á
vinnumarkaðinn með stúdentspróf
er þetta rétt. Þeir komast einu ári
fyrr út á vinnumarkaðinn.
3. Brottfall nemenda.
Reynt hefur verið að rökstyðja
það að brottfall nemenda í fram-
haldsskólum muni minnka sökum
þess að þeim fallist ekki eins hendur
við að horfa til þriggja ára fram-
haldsskólanáms í stað fjögurra ára
náms eins og nú er. Auk þess muni
námsleiði minnka. Þessu til stuðn-
ings er bent á tölur frá hinum Norð-
urlöndunum þar sem brottfall úr
framhaldsskólum er snöggtum
minna en hér. Þetta er vægt til orða
tekið hæpin fullyrðing. Engin könn-
un mér vitanlega hefur verið gerð á
Íslandi meðal þeirra sem horfið hafa
burt frá framhaldsskólanámi til þess
að leita orsakana á því. Engan sam-
anburð á milli Norðurlanda hef ég
séð á vinnuálagi framhalds-
skólanema utan skólans. Engan
samanburð hef ég séð á viðhorfum
framhaldsskólanema á Norðurlönd-
unum til framhaldsskólanna og
framhaldsskólanáms. Að mínu mati
er skýringarinnar á meira brottfalli
hér en á Norðurlöndunum síst að
leita í lengd námsins heldur þeim at-
riðum og fleirum sem hér hafa verið
nefnd. Fyrir nokkrum árum birti
Magnús Þorkelsson, þáverandi
kennslustjóri í MS, grein í kenn-
arablaðinu þar sem hann bar saman
einkunnir í íslensku og stærðfræði á
samræmdum prófum í 10. bekk mið-
að við frammistöðu nemenda í MS.
Kom í ljós að allir nemendur sem
höfðu fengið undir 7 í íslensku á sam-
ræmdum prófum voru hættir í skól-
anum eftir tvö ár. Einkunn í stærð-
fræði í 10. bekk hafði svipaða fylgni
en ekki jafn afgerandi. Þetta kemur
heim og saman við 24 ára reynslu
mína sem framhaldsskólakennari.
Sem umsjónarkennari fjölda nem-
enda árum saman sýnist mér brott-
fall nemenda vera langsamlega mest
tvö fyrstu framhaldsskólaárin og að
sameiginlegt yfir 90% þeirra er léleg
mæting og slakar einkunnir. Við
þetta má bæta að þeir brottföllnu
nemendur sem hafa snúið aftur til
náms, t.d. í kvöldskóla FB, hafa flest-
ir gefið mér þá skýringu á brottfall-
inu að áhugaleysi hafi verið um að
kenna. Ekki einn einasti hefur
minnst á lengd framhaldsskólanáms-
ins sem ástæðu brottfallsins.
„Tap-endinn“
Af þeim umræðum sem hingað til
hafa átt sér stað hefur mátt halda að
spýtan hafi engan „tap-enda“. Slíkt
er fjarri lagi. Margir þættir tilheyra
„tap-endanum“, þar á meðal; fjöl-
breytni, víðsýni, gæði og grunn-
menntun.
1. Fjölbreytni.
Í dag er gert ráð fyrir 140 náms-
einingum til stúdentsprófs, þar af 38
einingar sem velja skal úr braut-
arkjarna viðkomandi brautar, t.d. í
eðlisfræði, jarðfræði eða líffræði á
náttúrufræðibraut, og 12 einingar
sem eru algerlega frjálst val á hvaða
áföngum sem er og finnast í skól-
anum. Vegna þessa fyrirkomulags
geta til að mynda stúdentar sem út-
skrifast af sömu braut verið með
nokkuð mismunandi námsáfanga að
baki stúdentsprófinu, bæði úr braut-
arkjarna og frjálsu vali. Þess vegna
gætir mikillar fjölbreytni meðal
stúdenta hvað varðar mennt-
unarlegan bakgrunn. Með fækkun
eininga hverfur þessi fjölbreytni að
mestu þar sem niðurskurðurinn hlýt-
ur óneitanlega að bitna á valinu. Nið-
urstaðan verður því mun einsleitari
hópur stúdenta. Er fjölbreytnin ein-
hvers virði?
2. Víðsýni.
Að vita lengra en nef sitt nær er
gamalt og gott íslenskt orðatiltæki
sem mér finnst lýsa víðsýni. Kunna
einhver skil á fjölmörgu, afla sér
þekkingar og reynslu í sem flestu og
nýta það til þess að búa til sína
heimsmynd. Slíkt hlýtur að stuðla að
víðsýni. Með fækkun eininga á bak
við stúdentsprófið er hætt við því að
felldir verði burt þeir áfangar sem
ekki eru taldir tengjast viðkomandi
braut beint. Þannig mætti t.d.
ímynda sér að heimspeki eða sál-
fræði verði ekki lengur kennd á nátt-
úrufræðibraut. Til er fólk sem les
heimspeki eða sálfræði sér til
skemmtunar en eigi að síður er það
staðreynd að fyrstu kynni manna af
slíku efni eru í gegnum skólann. Sér-
hæfðir áfangar eins og stjörnufræði
sem nú er boðið upp á á nátt-
úrufræðibraut munu að öllum lík-
indum fá að fjúka. Ekki má gleyma
því að það er einmitt frjálst val sem
heldur mörgum slíkum áföngum
gangandi þar sem það eykur fjölda
þeirra sem eru í áfanganum og á sinn
þátt í því að lágmarks hópastærð er
náð skv. mælikvarða mennta-
málaráðuneytisins. Þessi breyting
mun því tæplega stuðla að víðsýni
heldur öfugt.
3. Gæði.
Gengisfelling stúdentsprófsins er
orðalag sem Jónas Kristjánsson rit-
stjóri hefur notað yfir styttingu
námstíma til stúdentsprófs. Ég verð
því miður að taka undir það. Fækkun
eininga til stúdentsprófs mun rýra
gæði prófsins hvernig sem á það er
litið og allt tal um annað er ósk-
hyggja. Gæðarýrnunin kemur niður
á stúdentum með tvennum hætti.
Annars vegar verða þeir lakar búnir
undir háskólanám. Sér í lagi mun
þetta segja til sín í raungreinanámi.
Þar tala ég af eigin reynslu bæði sem
nemandi og sem kennari í þeim
greinum. Sú staða gæti komið upp að
þeir nemendur sem hyggja á raun-
greinanám verði að afla sér viðbót-
areininga í stærðfræði og raun-
greinum áður en þeir geta hafið
háskólanám ella verði þeim róðurinn
þungur þegar á hólminn er komið.
Þetta á sér nú þegar stað í dag skv.
reynslu okkar í FB. Hins vegar mun
notagildi stúdentsprófsins sem slíks
rýrna stórlega. Þegar rætt hefur
verið um styttingu náms til stúdents-
prófs er eins og eina notagildi þess
sé aðgangur að háskóla. Það er auð-
vitað tóm þvæla eins og allir vita sem
tekið hafa stúdentspróf. Mikið af
þeirri þekkingu sem menn öfluðu sér
með stúdentsprófi hefur nýst þeim á
einn eða annan hátt á lífsleiðinni. Má
þar til að mynda nefna tungumála-
kunnáttu í ýmsum málum, þekkingu
á sögu og menningu hinna ýmsu
landa o.fl. Allir vita að margir stúd-
entar fara ekki í framhaldsnám held-
ur beint út á vinnumarkaðinn. Sumir
af mínum nemendum hafa t.d. haslað
sér völl í ferðaþjónustunni og hefur
stúdentsprófið reynst þeim afar vel.
Það er ef til vill þessi hópur sem fer
verst út úr gæðarýrnun stúdents-
prófsins.
4. Grunnmenntun.
Peter F. Drucker bendir á það í
bók sinni Management Challenges
for the 21st. Century að ef hin
þróuðu Vesturlönd eiga að viðhalda
samkeppnisforskoti sínu í þeirri
hnattvæðingu sem mun einkenna 21.
öldina þá sé það þeim lífsnauðsyn að
gera sér grein fyrir því að það mun
velta á þekkingarstarfsmönnum
(knowledge-workers). Hann bendir
ennfremur á það að framleiðni þekk-
ingarstarfsmanna velti á alhliða
þekkingu. Hún sé nauðsynleg fyrir
stöðuga nýsköpun og iðulega gæti
menntahroka þeirra sem mikla sér-
fræðiþekkingu hafa á einu sviði á
öðrum þekkingarsviðum og slíkt
standi framþróun fyrir þrifum. Fólk
geti vart búist við því að vinna fyrir
sama fyrirtækið alla ævi og hvað þá
sama starfið. Upp á síðkastið hefur
áherslan í menntamálum verið sér-
hæfing, helst niður í grunnskólann.
Þegar nýja námskráin kom út gerðu
menn sér jafnvel vonir um það að
óharðnaðir unglingar væru búnir að
gera upp hug sinn um hvað þeir vildu
verða og veldu sér námsbrautir í
grunnskóla í samræmi við það.
Könnun sem ég gerði meðal nem-
enda FB, í öllum aldursflokkum, árið
1998 sýndi að 60% 16 ára nemenda
höfðu enga hugmynd um hvað þeir
vildu verða og því síður í hvaða sér-
hæft nám þeir vildu fara. Óráðnum
fækkaði þó er þeir urðu eldri og 19
ára voru óráðnir um 20%. Um tvítugt
fjölgaði óráðnum aftur og urðu um
40%. Þessi fjölgun virtist vera til-
komin m.a. vegna þess að þá upp-
götvuðu útskriftarnemendur að þeim
stóð mun fleira til boða en þeir höfðu
gert ráð fyrir. Ég er þeirrar skoð-
unar að góð alhliða grunnmenntun
sé mun líklegri til þess að auðvelda
fólki að skipta um starf og afla sér
viðbótarmenntunar í tengslum við
það heldur en mikil sérhæfing á ein-
hverju einu sviði. Í skýrslu mennta-
málaráðuneytisins eru tillögur að
þremur námsbrautum í framhalds-
skólum í styttu námi. Ég get ekki
betur séð en allar þrjár tillögurnar
sem þar eru skerði alhliða grunnnám
og auki sérhæfingu. Tillögurnar eru
þó mismunandi hvað þetta varðar.
Er það eftirsóknarvert?
Lokaorð
Hér að framan hef ég reynt að draga
fram það helsta sem mér finnst
hanga á allri spýtunni. Þetta er gert
með það fyrir augum að reyna að
skapa hér umræðugrundvöll meðal
almennings um málið á almennum
vettvangi en ekki á „hálflokuðu“ vef-
svæði. Margt fleira mætti nefna. Til
dæmis hversu mikið lengja ætti
skólaárið. Hvort sumarvinna náms-
manna hyrfi við slíka breytingu og sá
fjárhagslegi og andlegi ávinningur
sem af henni hlýst. Fyrrverandi
menntamálaráðherra, Tómas Ingi,
lét svo ummælt í blaðagrein á síðasta
ári að menn skyldu athuga í hvaða
farvegi málið væri. Ég tel málið vera
núna í þeim farvegi að almenningur
þurfi að segja sitt álit.
Hvað hangir á spýtunni?
– Stytting framhaldsskólanáms
Eftir Hilmar J. Hauksson ’Ríkið mun spara verulegar fjárhæðir
með styttingu fram-
haldsskólanáms.‘
Hilmar J. Hauksson
Höfundur er framhalds-
skólakennari í FB.
Mikið úrval af
fallegum
rúmfatnaði
Skólavörðustíg 21, Reykjavík, sími 551 4050



 



 
  



  
   

! 

"
! 

  #  
 
$  !%
! &'( 
 )
(   !!  !
 ) &  !!( )     )   '  &
!
 ' '
** '  !% +    

  !
$    & ' ! ! ,!)!
- ' ! .
 /%)!


     " "#"  # $
0' % $  
 

& ' ! !

Jóhannes Ásgeirsson hdl., lögg. fasteignasali
F A S T E I G N A S A L A
SUÐURLANDSBRAUT 10, 2. HÆÐ F/OFAN BLÓMASTOFU FRIÐFINNS, 108 REYKJAVÍK
SÍMI 533 1616 FAX 533 1617
OPIÐ HÚS Í DAG FRÁ KL. 14.00-17.00
ÁLFTAMÝRI 8 - ENDAÍBÚÐ
- 3. HÆÐ
Falleg og talsvert endurnýjuð ca 90 fm 3ja her-
bergja endaíbúð á 3. hæð í ágætu stigahúsi.
Tvö rúmgóð svefnherbergi og endurnýjað bað-
herbergi. Í kjallara eru tvær sérgeymslur, sam-
eiginlegt þvottahús og hjólageymsla. Parket á
gólfum. Þinglýstur bílskúrsréttur.
V. 13,3 m. 2409
NJÁLSGATA 17- EINBÝLI Í 101
Vorum að fá í einkasölu einbýli, sem er kjallari,
hæð og ris. Húsið er mikið endurnýjað jafnt úti
sem inni og hefur endurnýjun miðast við að
halda í gamla tímann og hefur það tekist vel.
Gluggasetningar eru fallegar. Húsið er talið vera
að gólffleti á milli 110 og 120 fm.
V. 17,5 m. 3972
ASPARFELL 2 - BJALLA 10
4RA-5 HERB. BÍLSKÚR
4ra til 5 herbergja ca 112 fm íbúð á 3. hæð í
lyftuhúsi sem skiptist m.a. í eldhús m. ágætri
innréttingu, borðkrók m. útgengi á suðaustur-
svalir, hol, ágæt stofu og borðstofu m. útgengi
á norðaustursvalir. Á svefnherbergisgangi er
geymsla og þrjú góð herbergi. Nýlegt parket.
Innbyggður ca 21 fm bílskúr. Skipti á minna
möguleg. V. 13,9 m. 1245