Morgunblaðið - 23.03.2004, Síða 29

Morgunblaðið - 23.03.2004, Síða 29
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. MARS 2004 29 NÝAFSTAÐNAR kosningar á Spáni voru merkilegar fyrir margra hluta sakir og eiga án efa eftir að verða mönnum rannsókn- arefni þegar fram líða stundir. Eins og sakir standa eru þær þó öðru fremur viðfangsefni stjórnmálamanna og fjölmiðla sem eru nú að renna þeim gegnum framleiðsluferli sitt og búa til úr þeim auð- melta afurð fyrir al- menning. Ýmsir stjórn- málamenn og fjölmiðlar hafa tekið höndum saman um að bjóða upp á þá mat- reiðslu að kosn- ingaúrslitin hafi verið sigur hryðjuverka- manna yfir lýðræðinu, með ódæðisverki hafi þeim tekist að snúa kosningum sér í hag. Yfir nýjum stjórnvöld- um á Spáni hvíli skuggi hryðjuverkaárásar. En veruleikinn er ekki svona einfaldur. Í kosn- ingunum á Spáni var lýðræðið að verki – kosningarnar voru sigur lýðræðisins hvort sem mönnum líkar það betur eða verr. Þjóðarvilji að verki Það liggur í eðli lýðræðisins að því verður ekki svo auðveldlega stjórnað og niðurstaða þess er ekki alltaf fyr- irsjáanleg eða öllum að skapi. Stund- um leiðir lýðræðið kjósendur út á ystu nöf og þá eru það gjarnan við- brögð stjórnlyndra manna að kveða upp úr um að kjósendur verði að kunna fótum sínum forráð, verði að stjórna betur hegðun sinni annars kunni illa að fara. Nær væri hins veg- ar að stjórnmálamenn litu í eigin barm og reyndu að átta sig á því hvar stjórnmálin hafa farið vill vegar og hvar skýringanna sé að leita á við- brögðum kjósenda. Ýmislegt bendir til að kosninga- hegðun sé að breytast og hún byggist æ meira á andófi en stuðningi. Í Evr- ópu má benda á mörg dæmi um þetta, t.d. forsetakosningarnar í Frakklandi þegar vinstrisinnaðir kjósendur ákváðu að refsa Sósíal- istaflokknum og litlu munaði að hægri öfgamaðurinn Le Pen kæmist í lykilstöðu, og kosningarnar í Svíþjóð þegar þjóðin hafnaði aðildinni að Myntbandalagi Evrópu og gekk þar gegn vilja allra helstu stofnana sam- félagsins. Þá hefur því verið haldið fram að kjör „Tortímandans“ sem ríkisstjóra í Kaliforníu hafi í raun ver- ið dómur kjósenda yfir stétt stjórn- málamanna – n.k. uppreisn gegn hefðbundnum stjórnmálum. Til hvers er barist í Írak? Í niðurstöðu kosninganna á Spáni endurspeglast andóf spænskra kjós- enda gegn stjórnvöldum. Ríkisstjórn Aznars breytti gegn vilja spænsku þjóðarinnar með þátttöku í innrás og stríðsrekstri í Írak. 90% Spánverja voru mótfallin aðild Spánar að innrás- inni. Rétt eins og fólki í öðrum lönd- um, sem aðild áttu að „bandalagi hinna viljugu“, hefur Spánverjum verið sagt svo margt um ástæður inn- rásar. Þeim var fyrst sagt að hún væri gerð vegna þess að Saddam Hussein ætti gereyðingarvopn sem nauðsyn- legt væri að finna til að tryggja ör- yggi fólks á Vesturlöndum. Þegar þau fundust ekki var þeim sagt að innrásin hefði verið gerð af mann- úðarástæðum þ.e. til að steypa harð- stjóra og koma á mannréttindum og lýðræði til hagsbóta fyrir almenning í Írak. Sú skýring hefur eðlilega vafist fyrir fólki og ekki þótt trúverðug. Harðstjórn Saddams var ekki ný af nálinni og hafði oft verið verri án þess að nokkuð væri að gert. Þegar hann fór með efnavopnum gegn Írönum á níunda áratugnum og stráfelldi Kúrda 1988 og 1991 naut hann þvert á móti stuðnings ríkisstjórna Reag- ans og Bush eldri. Hvaða nauðir rak nokkur ríki árið 2003 til að draga sig út úr alþjóðasamfélag- inu, neita vopnaeftirlits- mönnum um frest til að vinna sitt verk og ráðast til atlögu? Þá hefur þriðja skýr- ingin verið gefin og hún er sú að innrásin sé liður í stríðinu gegn hryðju- verkamönnum og til þess fallin að auka ör- yggi fólks á Vest- urlöndum, sérstaklega þegar til lengri tíma er litið. Engin leið er hins vegar að færa rök að þessari skýringu því engin tengsl hafa fund- ist milli al Kaída og Saddam Husseins. Þvert á móti virðast heittrúaðir múslimar hafa skömm á Saddam Hussein og hans liðs- mönnum. Það má því færa rök fyrir því að nú sé barist á tvennum víg- stöðvum, þ.e. annars vegar gegn hryðju- verkahópum heittrú- aðra múslima og hins vegar gegn hópum sem vilja hefna innrásarinnar í Írak. Svo geta stjórnmálamenn reynt að telja almenningi trú um að öryggi hafi auk- ist, eða muni aukast, vegna innrás- arinnar í Írak! Kaldrifjuð stjórnvöld og fjölmiðlar sem bregðast Almenningur í Evrópu á mjög erfitt með að skilja stríðsreksturinn í Írak enda hafa aldrei verið gefnar hald- bærar skýringar. Umburðarlyndi fólks gagnvart stjórnvöldum er því ekki mikið. Þó tók steininn úr eftir hina mannskæðu hryðjuverkaárás í Madrid sl. fimmtudag. Þá tók rík- isstjórn Aznars þá kaldrifjuðu ákvörðun að afvegaleiða syrgjandi al- menning, fjölmiðla og alþjóða- samfélagið fram yfir kosningar með því að segja árásina verk ETA þótt fyrir lægju vísbendingar um að þarna væru hryðjuverkasveitir múslima að verki. Spænskir fjölmiðlar reyndust þegar til átti að taka verkfæri í hönd- um stjórnvalda og fluttu fólki bæði litlar og rangar fréttir af gangi mála. Almenningur varð að reiða sig á er- lendar fréttastofur. Það var þá sem sauð upp úr og ungt fólk greip til sinna ráða. Það virkjaði nýjan fjölmiðil – sms-tækni farsímanna – og skilaboð um fund til að mótmæla blekkingum stjórnvalda fóru sem eldur um sinu í Madrid. Fólk flykktist út á göturnar og reiði almennings, sem að öðru jöfnu hefði átt að beinast að hryðjuverkamönn- um, beindist nú að stjórnarherrum sem höfðu leynt upplýsingum og þar með fótumtroðið leikreglur lýðræð- isins. Fólki var misboðið og það end- urspeglaðist í úrslitum kosninganna. Kosningaþátttaka var með því mesta sem þekkist á Spáni, 79%, og óvenju mikil meðal ungs fólks, sem hefur hingað til þótt áhugalaust um stjórn- mál og kosningar. Niðurstaðan var mjög skýr. Rík- isstjórnin beið afhroð en sá flokkur, sem hafði alla tíð verið andsnúinn inn- rásinni í Írak, var sigurvegari kosn- inganna. Þarna var lýðræðið að verki – kosningarnar voru sigur þess en ekki hryðjuverkamanna. Baráttan gegn þeim heldur áfram. Innrásin í Írak hefur engum árangri skilað í þeirri baráttu og sagan mun leiða í ljós hvort uppbygging þar tekst á far- sælan hátt. Það yrði fagnaðarefni ef nýjum forsætisráðherra á Spáni tæk- ist að stuðla að sátt við heimamenn og innan alþjóðasamfélagsins um fram- hald mála í Írak. En það verður ekki auðvelt verk eftir það sem á undan er gengið. Sigur lýðræðis eða hryðjuverka? Ingibjörg Sólrún Gísladóttir skrifar um kosningarnar á Spáni og hryðjuverkin Ingibjörg Sólrún Gísladóttir ’Það var þásem sauð upp úr og ungt fólk greip til sinna ráða. Það virkj- aði nýjan fjöl- miðil – sms- tækni farsím- anna. ‘ Höfundur er varaformaður Samfylkingarinnar. kosti og galla verði að meta vand- lega. „Ég get tekið undir með fram- leiðendum gosdrykkja hér á landi að það er ekki eðlilegt að vatnsdrykkir séu skattaðir eins og gosdrykkirnir, þeir ættu að vera mun ódýrari en gosið. Ef farnar væru einhverjar slíkar leiðir í neyslustýringu myndi ég vilja sjá að það fjármagn, sem skattarnir skapa, yrði nýtt til for- varna og heilsueflingar. Neyslustýr- ing gegnum skatta er auðvitað mjög viðkvæmt mál. En það þarf að taka á viðkvæmum málum. Ég tek fram að ég hef ekki fyrirfram mótaðar skoð- anir á þessu en tel eðlilegt að menn taki þetta til athugunar og meti kostina og gallana.“ Anna Elísabet tekur fram að þótt mikið starf sé fyrir höndum hafi Lýðheilsustöðin ekki sprottið upp úr engu. „Þeir sem áður voru starfs- menn þeirra ráða og verkefna, sem falla undir stöðina, verða nú starfs- menn Lýðheilsustöðvar. Ráðin sem slík verða til áfram en þá sem sér- fræðiráð sem við getum leitað til eft- ir áliti og eins geta ráðin komið með ábendingar til okkar að eigin frum- kvæði. Það má segja að meginverk- efnið fram til þessa hafi verið að byggja upp innra starf Lýð- heilsustöðvar. Sjálf kom ég til starfa sem forstjóri stofnunarinnar í byrj- un nóvember og ég lagði strax áherslu á að ganga frá skipuriti stofnunarinnar og staðsetja síðan starfsfólkið innan þess. Þetta hefur gengið vonum framar en starfs- mennirnir eru nú fjórtán. Lýð- heilsustöð er byggð upp af þremur sviðum; rannsóknasviði sem hefur það hlutverk að afla upplýsinga í gegnum rannsóknir, verkefnasviði sem fer í aðgerðir í ljósi niðurstaðna rannsóknanna og upplýsinganna og loks samskiptasvið sem sér um að tengslin við fólkið séu í lagi og að boðskapurinn skili sér.“ Anna Elísabet segir stofnunina hafa fengið þær fjárveitingar sem ráðin fengu áður og smávegis til við- bótar til þess að koma stofnuninni á laggirnar, ljóst sé þó að stofnunin þurfi meira fé til þess að geta sinnt hlutverki sínu svo vel sé. „Auðvitað er það svo að þessi stofnun er fyrst og fremst til fyrir landsmenn. Það skiptir því öllu máli að við séum í góðum tengslum við fólkið, ekki bara þannig að við séum að senda út boðskap heldur að við séum líka að hlusta á fólkið, taka við ábendingum og bregðast við þeim.“ og vímuvörnum. Við sjáum að með öflugum tóbaksvörnum hefur náðst gríðarlegur árangur. Það er ekki ýkja langt síðan hátt í 40% Íslend- inga reyktu en nú er þetta hlutfall komið niður í rétt rúm 20%. Þessar tölur tala auðvitað sínu máli.“ Anna Elísabet segir markmiðið með áfengisvörnum þurfa að vera að fræða fólk um skaðsemi áfengis því oft geri það sér hreinlega ekki grein fyrir henni. „Það hefur verið bent á það að ungt fólk sem er að byrja að drekka átti sig ekki á því alk- ahólmagni sem það er að innbyrða og vanþekking þess á áfengi og af- leiðingum þess sé oft býsna mikil. Þannig að ég vil efla fræðsluna og reyndar er þegar hafin vinna við fræðsluefni um áfengi og áhrif þess. Nú er það svo að yfir 90% þjóð- arinnar, 15 ára og eldri, hafa bragð- að áfengi og ég held að við þurfum frekar að beina sjónum okkar að neyslumynstrinu, hegðun og með- ferð áfengis heldur en að reyna að útrýma áfengi með öllu. Ég tel líka mikilvægt að beina sjónunum sér- staklega að ungu fólki. Þegar tán- ingsaldurinn hefst fara að vakna spurningar, forvitni og hugsanlegur áhugi. Þarna þurfum við að vera með öflugar forvarnir. Síðan fara krakkarnir í framhaldsskólana og þar koma inn ný áreiti og þar þurf- um við einnig að vera mjög sterk. Það er auðvitað skynsamlegast og best að reyna að hindra að krakk- arnir hefji neyslu eða leiðist út í mis- notkun. Við þurfum líka að muna að það er hópur ungmenna sem ekki fer í skóla að loknum grunnskóla og þar er áhættan enn meiri en okkur hefur kannski hætt til að gleyma þessum hópi. Sykurneyslan mikil og vaxandi Spurð um óæskilegar neysluvenj- ur Íslendinga segir Anna Elísabet að sér blöskri algerlega syk- urneyslan. „Hún er almennt mikil en raunar langmest hjá ungum drengj- um, 15 ára drengur neytir að með- altali meira en 4 kg af sykri í hverj- um mánuði. Svo dregur heldur úr neyslunni með aldrinum en það breytir ekki því vandamáli sem blas- ir við. Ef við skoðum mataræðis- kannanir frá árinu 1990 og 2002 kemur í ljós að sykur sem hlutfall af daglegri orkuneyslu fór úr 8% í 11%, þannig að við höfum aukið neysl- una.“ Spurð um neyslustýringu með sköttum segir Anna Elísabet það vera kost sem eðlilegt sé að skoða en ig okkur líður, bæði andlega og líkamlega. Ég held að þessi vanda- mál sem við erum oftast að ræða um, s.s. geðræn vandamál, offita, syk- urneysla o.s.fr.v. séu afleið- ingaþættir. Ég vil þess vegna fara svolítið til baka og taka á þeim þátt- um sem eru orsakavaldar.“ Tóbaksvarnir hafa skilað miklum árangri Anna Elísabet segir tóbaks-, áfengis- og vímuvarnir vera eitt af mikilvægustu verkefnum Lýð- heilsustöðvar og mikilvægt sé að stofnuninni sé gert fjárhagslega kleift að vera með öflugar forvarnir á því sviði. „Innan Lýðheilsustöðvar er for- varnarsjóður. Fyrir hann eigum við að reka þann þátt starfseminnar sem lýtur að áfengis- og vímuvörn- um, þátttöku í rannsóknum og miðl- un upplýsinga á þessu sviði. Annars er forvarnarsjóði úthlutað í formi styrkja þannig að í reynd höfum við ekki mikið fé til þessa starfs innan stöðvarinnar sjálfrar. Ég hefði gjarnan kosið að stofn- unin hefði meira fé til þess að sinna þessu sviði, leiða og skipuleggja ým- is forvarnarverkefni en í samvinnu við aðra sem eru að vinna að áfengis- abet seg- æskilegt ið og at- þannig þegar drar – em sé ð sam- meinast nnudags tækifæri hreyfingu ekki endi- svo ýkja og fólk r farið í ginu af- meira eftir ávinn- vinnurek- ði með nuð vinnu- að eiga við a búin að u og oma heim margt hafi mikið r að ýms- þung- f á hvern- reyna að itu og álagi arnorg@mbl.is 5,7% í sundlaugum, 4,6% í iðnaði og fleiru og 4% í ylrækt, einkum grænmetisframleiðslu. Eiginleg þjóðhagsspá Þorkell Helgason orkumála- stjóri er formaður orkuspár- nefndar. Hann segir við Morgun- blaðið að þótt jarðvarma- fyrirtækin, samanber Orkuveita Reykjavíkur og Hitaveita Suður- nesja, framkvæmi sínar eigin spár þá séu þær byggðar á grundvelli spár nefndarinnar, t.d. hve stór hluti þjóðarinnar noti jarðvarma til húshitunar og hve margir hiti híbýli sín með rafmagni. Þorkell segir að nefnd- in þurfi að safna ýmsum gögnum og kalla til sín ráðgjafa og sér- fræðinga til að vinna sínar spár. Í raun sé nefndin með eigin þjóð- hagsspá þar sem horfa þurfi í marga þætti; þjóðarframleiðslu, mannfjölgun, búferlaflutninga, þéttleika byggðar og neyslu grænmetis. Orkuspárnefnd hefur starfað í rúman aldarfjórðung og gefið út 18 spár um orkugjafa, eldsneyt- isnotkun, raforku, húshitun og jarðvarma. Nýja jarðvarmaspáin er sú þriðja í röðinni en áður voru slíkar spár gefnar út árið 1982 og 1987. Í tilkynningu frá nefndinni segir að spáin árið 1987 hafi stað- ist vel hvað varðar húshitun en frávik hafi verið meira í snjó- bræðslu, fiskeldi og iðnaði, enda óvissa þar meiri en við hitun húsa.   )++-   !' 6  786   7808 BD;D BDBD BDEDF;G FBG <DDD =DDD CDDD @DDD GDDD HDDD EDDD BDDD ;DDD D arma hér á landi síðan árið 1987  Húshitun Nefndin spáir aukningu að meðaltali um 1,2% á ári næstu 30 árin. Mest íbúafjölgun hef- ur orðið á jarðvarmasvæðum en fækkun orðið á rafhitunarsvæðum.  Sundlaugar Miðað er við að sundlaugum fjölgi og notkun aukist á orkufrekum búnaði á borð við vatnsrennibrautir, eimböð og nuddpotta. Aukn- ingin verð um 1% á ári að meðaltali.  Snjóbræðsla Gert er ráð fyrir að vinsældir snjóbræðslukerfa haldi áfram og árleg aukning verði um 2,7% til ársins 2030.  Ylrækt Nefndin spáir samdrætti um 1,4% á ári að jafnaði, m.a. vegna harðnandi samkeppni við innflutt grænmeti. Framleiðni mun aukast með raflýsingu, breyttum framleiðsluaðferðum og betri nýtingu gróðurhúsa.  Fiskeldi Aukinni notkun er spáð í bleikjueldi en mestri aukningu í seiðaeldi. Notkun jarðvarma í greininni í heild muni aukast árlega um 3% til 2030.  Iðnaður Kísiliðjan er stærsti notandi jarðgufu hér á landi og notkunin mun aukast, einkum vegna breytinga á rekstri yfir í kísilduftfram- leiðslu, en aðrir notendur eru m.a. Þörungaverk- smiðjan á Reykhólum. Spár um ein- stakar greinar

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.