Pressan - 05.03.1992, Síða 33

FIMMTUDAGUR PRESSAN 5.MARS 1992
33
ÉG VIL
í LEIKHÚSI
Talað við Óskar Jónasson um það ef
eitthvað gerist í alvörunni.
- Hvar er Nippon díler?
- Má ég nota þetta sem fyr-
irsögn?
- Það var þig sem dreymdi
þetta.
- En þú sagðir þetta í
draumnum.
- Nippon. Þýðir það ekki
Japan á japönsku?
- Eg var hrifm af þessum
staur sem stóð upp í loftið í
leikmyndinni.
- Fannst þér hann ekkert
dónalegur?
- Mér fannst hann soldið
kómískur.
- Líka af því það er tjöm
fyrir framan staurinn.
- Hann var einhvernveginn
einmana en styrkur. Og til-
gangslaus.
- Hann er heldur ekkert not-
aður í leikritinu.
- Við getum kannski liaft
viðtalið um þennan staur.
- Það er einn svona staur
fyrir utan húsið mitt. Það eru
línur út frá honum. Ég held að
þær liggi inní húsið. En maður
verður blindur á þessa fáu
staura sem eftir eru.
- Þessar línur á milli staur-
anna bentu til dulins samheng-
is.
Og þetta hvíta... það var
postulín.
- Alvöru postulín?
- En það er aldrei leikið á
staurinn í leikritinu. Ekki nema
þegar presturinn liggur í
skugganum af honum í byrjun.
- Hvernig byrjaði þetta?
TÁLGUÐUM TÆKNINA
„Síðasta vor. Ég veit ekki af-
hverju Kjartani datt í hug að
biðja mig að gera leikmynd.
En ég hef bæði lokið námi í
myndlistarskóla og kvik-
myndagerð. Það varð svo úr að
við þýddum leikritið í samein-
ingu. Þá sat annar okkar með
handritið í kjöltunni og hinn
pikkaði inná tölvu. Þannig var
allt sagt upphátt. Stefán Bjarm-
an þýddi söguna fyrir löngu,
það er fallegur skáldskapur en
þýðingin er óþjál á leiksviði.
Þessi leikgerð var upphaflega
sett upp af Steppenwolf í
Chicago og síðan farið í leik-
ferð um Bandaríkin og Evrópu.
Við byrjuðum á því að ýta út
öllum þessum geggjuðu effekt-
um. I handritinu er fljótandi
trjábolur og ausandi rigning.
Ef tæknin er of mikil í leikhúsi
dreifir það athygli áhorfenda.
Hann leiðist þá útí að pæla í
hvemig þessi rigning verður til
og þær tilfinningar sem leikar-
inn er að sýna á sviðinu eiga á
hættu að týnast í tæknilegu
óveðri. En þótt við tálguðum
niður alla tækni kom bíllinn
fljótlega til sögunnar. Leik-
myndin sýnist einföld en svið-
ið er í rauninni notað
tæknilega útí ystu æsar. Tjöm-
in, mótorhjólið, hús sem hryn-
ur, þvottasnúrur, verkfalls-
grindur, bíllinn, krefst mikillar
tækni og sviðsmenn em önn-
um kafnir allan tímann á bak
við leikinn."
FERÐALAG KALLAR Á
FARARTÆKI
- Hvaða grunnhugmynd er
að verki í leikmyndinni?
„Hvert verkefni kallar á nýja
aðferð. En mér fannst kjaminn
vera ferðalag. Persónumar em
á ferðalagi. Þær ferðast ekki
bara úr einum stað í annan.
Þær ferðast líka í voninni og
við sjáum hvað gerist á þeirri
leið. Ferðalag kallar á farar-
tæki. Og þar er bfllinn þunga-
miðja. Svo var spuming hvem-
ig ætti að túlka landslag. Fyrst
átti að vera sandur
á sviðinu, svo
duttum við niður á
timbrið. Timbur
er lífrænt. Timbur
er ekki að reyna
að vera neitt ann-
að. en það er.
Timbur getur ver-
ið einsog lands-
lag. Og hringsvið-
ið breytir þessu
landslagi stöðugt.
Við notum stóru
auglýsingaspjöld-
in sem eru á veg-
um úti í Ameríku.
Þetta eru ginnandi
auglýsingar og
einskonar hluti af
amerísku lands-
lagi.
BLÓÐ OG OF-
BELDI
- Hefur þú
kynnst leikhúsi
áður?
„I Oxsmá vor-
um við alltaf að
búa til leikhús.
Við unnum með
Stúdentaleikhús-
inu og Svörtu og
sykurlausu. Mér
finnst óljós mörk
á milli bíós og
leikhúss. Svo er
það Hláturfélag
Suðurlands. Það
er leikhús sem ég,
Óttar Proppé og
Sigurjón Kjart-
ansson stofnuðum
tilað skemmta á
þorrablótum og
árshátíðum. Við
höfum tekið fyrir
ýmis mál: Upp-
mna jólanna,
spillingu meðal
jólasveina og kyn-
ferðislegt ofbeldi
á vinnustöðum.
Það var umdeilt
verk og endaði
með skelfingu
einsog öll okkar
verk. Blóð, of-
beldi, sifjaspell.
Það fæddist
þorskur í lokin.
En það var þessi þorskur sem
gerði það að verkum að okkur
fannst raunhæfara að leikurinn
gerðist í frystihúsi útá landi
frekar en á skrifstofu Islenskra
aðalverktaka. Annars vil ég
ekki fara nánar útí þetta. Það
var vítavert kæruleysi að taka
þetta fyrir án þess að hafa
nokkuð af þessu að segja. En
við tókum ekki pól í hæðina.
Tókum ekki afstöðu. Við vild-
um bara taka fyrir viðkvæm
mál sem geta verið svo háheil-
ög að fólk vill ekki og getur
ekki talað um þau. Það er tabú
að gera grín að alvarlegum
vandamálum. En húmorinn
getur sýnst grimmur þegar á
annað borð er gert grín að
þeim. Kjartan vissi ekkert um
Hláturfélag Suðurlands þegar
hann bað mig að gera leik-
mynd. Kjartan er mikill leik-
húsmaður, fúnkerar vel í leik-
húsi, hugmyndir hans eru
óþrjótandi og hann dælir þeim
út. Maður hefur varla við að
taka á móti og vinna úr þeim.
En það urðu aldrei árekstrar og
við vorum furðanlega sam-
mála. Okkur tókst að afgreiða
málin og settum aldrei neitt inn
nema við værum búnir að
sannfæra hvor annan um ágæti
þess.“
EILÍFT AUGNABLIK
„Leikhúsið hefur að mörgu
leyti ekki haldið í við þróun-
ina. Ég bjó í fímm ár í London,
sá leikhús frá ýmsum löndum
og margt af því var áhrifarík-
ara en breskt leikhús. Ég varð
fyrir áhrifum sem ég verð
sjaldan fyrir í íslensku leik-
húsi. Sumar sýningar hér ná
ekki nema til hörðustu áhuga-
manna. Það eiga að vera viður-
lög við slæmum sýningum.
Leiklistarráð gæti sektað vond-
ar sýningar. En ég held að
amerískt leikhús sé ekki gott.
Leikhúsið byggir á hefð og um
leið og Ameríkanar uppgötv-
uðu bíó komst ekkert annað að.
En maður sér áhrif frá sjón-
varpi í leikhúsi og mér finnst
það alltflagi. Sjónvarpið hlýtur
að hafa áhrif, flestir eyða frí-
tíma sínum fyrir framan það.
Annars er ég eiginlega hættur
að horfa á sjónvarp. Ég hef
bara slökkt á því.
Leikhúsið getur ekki keppt
við kvikmyndir, enda er leik-
hús á allt öðrum grunni. Kvik-
myndir hafa meiri möguleika í
sambandi við nærmyndir og
staðsetningar, en ef eitthvað
gerist í alvörunni í leikhúsi
verður það langlífara. Þetta er
augnablik sem er svo auðvelt
að tapa, en ef maður gætir þess
verður það eitthvað dýrmætt
sem maður á fyrir sjálfan sig.
Það myndast nálægð og manni
finnst að maður hafi átt þátt í
að búa augnablikið til. Það er
kannski þessvegna sem sýn-
ingar á litlum sviðum heppnast
oft betur. Stór svið eru erfiðari.
Kjartan hefur sýnt að hann á í
fullu tré við stór svið. Þama er
mikið rými sem þarf að fylla af
spennu.“
NEFIÐ FULLT AF KEM-
ÍSKUM RÓSAILMI
- Hvað er gott við nálcegð?
„Ég sest aldrei á aftasta bekk
í leikhúsi. Ég sest á fyrsta
bekk. Ég vil finna lykt af leik-
aranum. Ég vil vera nálægt.
Þar sem atburðimir gerast.
Leikaramir finna nálægðina
frá áhorfendum og á einhvem
hátt em þeir að hjálpa leikaran-
um. En lykt er kraftur sem vek-
ur minningar og hughrif. Ef ég
finn lykt af heyi kastast ég aft-
ur í tímann. Þegar ég var lítill
strákur að leika mér í hlöðu.
Lykt kallar á tafarlaus við-
brögð og maður ræður þá ekk-
ert yfir hugsunum eða tilfinn-
ingum. Á frumsýningu á Þrúg-
um reiðinnar fann ég lykt af
fimm eða sex ilmvatnsteg-
undum og það passaði engan
veginn að vera með nefið fullt
af kemískum rósailmi. Ég varð
glaður þegar ég fann bensín-
lykt frá mótorhjólinu. Bensín-
lyktin var hluti af sýningunni."
- Svo þarf ekki að vera lykt
til að maður finni lykt. Eg man
eftir í Sjálfstœðu fólki, þegar
konan sker kindina. Þar er
aldrei minnst á lykt en allt lykt-
ar af blóði, ull, afdat, hungri.
„Það er mikið af svona lýs-
ingum í sögunum hans Stein-
becks. Þar eru það ekki bara
lýsingar á fjölskyldunni sem
skipta öllu, en Iíka lýsingar á
aðstæðum. Sögumar hans
Steinbecks segja sig sjálfar.“
MÍNARÆROGKÝR
- Svo er mikillþurrkur í sög-
unni. Maður verður þyrstur.
Valdimar Flygenring kom með
þá kenningu að CocaCola
hefði borgað Steinbeck. En
hvað er mest heillandi við leik-
stjórn?
„Leikstjóm er mfnar ær og
kýr. Leikstjóri vinnur náið með
fólki. Það er skapandi að sjá
breytinguna á leikaranum frá
því á fyrsta samlestri og þang-
að til á frumsýningu. Kjami
leiklistarinnar er samskiptin. í
leikstjóm er ég að tala við aðra
listamenn um hvað ég vil gera
og hvað ég meina. Tíminn var
fljótur að líða í Borgarleikhús-
inu og það voru stöðugar sam-
ræður og vangaveltur. Ég
kynntist aragrúa af fólki. En ég
bara kemst ekki alltaf til þess
að leikstýra. Peningamálin eru
þannig í kvikmyndaiðnaðinum
að maður er oftast verkefna-
laus.
Sódóma-Reykjavík var tek-
in upp síðasta sumar, er nú í
klippingu og verður frumsýnd
í ágúst. En mér hefur dottið í
hug að setja leikrit á svið og er
til í það hvenær sem er.“
ALLT SNÝST UM HUG-
MYNDINA
„Ég hef sjálfur skrifað hand-
ritin að þeim bíómyndum sem
ég hef leikstýrt og ég reyni að
fá leikarana til að performera
þannig að ég sé sáttur við það.
Þetta snýst allt um hugmynd-
ina. Það er hugmynd sem verð-
ur að komast til skila. Það er
skylda mín sem leikstjóra að
hugmyndin skili sér og það sé
ekkert óklárt. Sú vinna krefst
alls sem ég á til og það er ótrú-
lega fjölbreytt vinna við bíó-
mynd, allt frá því að skrifa
handritið og til þess að klippa.
En það er óþægilegt að ganga
lengi með hugmynd í höfðinu.
Ég á nokkur handrit sem ég hef
aldrei haft tækifæri til að gera
neitt við. Mér finnst einsog þau
hafi dáið. Og það er ekkert
hægt að gera við því. Þau eru
dáin. En maður verður að vera
næmur á tíma. Tíminn getur
unnið með hugmyndinni en
það má ekki líða of langur
tími. Það má ekki hræra í þessu
endalaust."
Elísabet Jökulsdóttir