Pressan - 05.03.1992, Side 36
36
FIMMTUDAGUR PRESSAN 5. MARS 1992
E R L E N T
Kona yfir MI5
Tímamir breytast. Nýr yfir-
maður bresku leyniþjónustunnar
MI5 var skipaður á dögunum og
var það kona að nafni Stella
Rimington.
Þetta er í fyrsta skipti, sem
kona nær svo langt innan bresku
öiyggisþjónustunnar. Þetta þyk-
ir líka merki um að leyndar-
hyggja sú og pukur, sem breska
embættismannakerfið er alræmt
fyrir, séu á undanhaldi, því áður
hefur vart verið viðurkennt að
MI5 sé til hvað þá meira. Verið
þér sælar ffk. Moneypenny.
Kvótaskíptí Rússa
og Grænlendinga
Rússar og Grænlendingar
hyggjast taka upp samvinnu í
Barentshafi og við austurströnd
Grænlands. Um þetta tókst sam-
komulag á dögunum á meðan
heimsókn rússneskrar verslunar-
sendinefndar í Nuuk stóð. Fyrir-
huguð eru kvótaskipti þannig að
Grænlendingar fái að veiða í
Barentshafi og Rússar við
Grænland. Með þessu vonast
hvorir tveggja til að geta nýtt
skipastólinn betur.
Svíar fækka opin-
berum starfs-
mönnum
A síðastliðnum fimm árum
hefur starfsmönnum hins opin-
bera í Stokkhólmi fækkað um
10.000 og á næstunni er gert ráð
fyrir enn frekari fækkun. í
Stokkhólmi sér reyndar vart
högg á vatni, því þriðji hver
vinnufær íbúi höfuðborgarinnar
er opinber starfsmaður. Mest
hefur verið fækkað í tollinum,
hemum og ýmsum undirdeild-
um menntamálaráðuneytisins,
sem í ljós kom að menntakerfið
gat vel verið án.
Ný ógn úr austri
Þjóðverjar og aðrar þjóðir á
meginlandi óttast nú mjög auk-
inn straum eiturlyfja frá Sam-
veldisríkjunum í austri. Hafa
vestrænar þjóðir stofnað til sér-
staks samstarfs í því skyni að
stemma stigu við þessari nýju
ógn úr austri. Eiturlyfin koma
frá hinum íslamska hluta Sam-
veldisríkjanna, um mafíuna í
Moskvu og þaðan vestur eftir
ýmsum leiðum. Fyrst og fremst
eru það hass og ópíumefni ýmis
sem koma þaðan.
JARNGLOFAR OG
SILKIHANSKAR í ASÍU
Francis Fukuyama, lítt þekktur embættismaður í bandaríska utanríkisráðuneytinu,
vakti á sér athygli þegar hann gaf út ritgerðina Endalok sögunnar eða The End of
History, þar sem hann viðraði þá kenningu, að með hruni kommúnismans hefði
vestræn frjálshyggja unnið lokasigur í hugmyndabaráttu heimsins og fyrir vikið
væri sagan öll. I síðasta mánuði kom út bók hans The End of History and the Last
Man, en í greininni að neðan vekur hann máls á hugsanlegum keppinaut vestræns
lýðræðis — silkihanskaalræði Asíu.
Þegar litast er um á vettvangi
hugmyndabaráttunnar eftir hrun
kommúnismans kemur brátt í
ljós að einn keppinautur vest-
ræns lýðræðis er ósigraður og
styrkur hans eykst dag ffá degi.
Hér ræðir ekki um heittrúar-
stefnu íslams heldur silki-
hanskaalræðið, sem sagt er ríkja
í Japan, Singapore og öðrum
hagvaxtarríkjum Austur-Asíu.
Þó að Japan og Suður-Kórea
eigi að heita stjómarskrárbundin
lýðveldi er því gjarnan haldið
fram, að þjóðfélögin stjómist
fremur af flokkadráttum, þar
sem hagsmunir hópsins eru sett-
ir ofar hagsmunum einstaklings-
ins. Sagt er að kapítalisminn
hafí náð fótfestu í Asíu en lýð-
ræðið ekki, markaðskerfinu til
fyllingar séu veittar föðurlegar
ábendingar fremur en að um
beina kúgun sé að ræða. Lee
Kuan Yew, fyrrum forsætisráð-
herra Singapore, telur þessa leið
heppilegri fyrir Asíubúa en
hreint og beint vestrænt lýðræði,
þó ekki væri nema vegna kon-
fúsíanskrar hefðar þar eystra.
Það fer ekkert á milli mála,
að efnahagslegur ávinningur er
helsta réttlæting stjórnvalda í
þessum löndum fyrir silki-
hanskaalræðinu, því ólíkt
kommúnisma eða heittrúar-
stefnu íslams getur það hæglega
fóstrað nýtískulegt og tæknivætt
þjóðfélag með þvf að leggja
áherslu á menntun og aga.
Menn skyldu þó ekki gleyma
því að ávinningurinn felst ekki
síður á siðferðislega sviðinu, því
þar eystra byggja menn enn allt
sitt á fjölskyldunni, nágrönnum
og virðingu íyrir hinum eldri.
En áður en við leiðumst út í
hjal um nýja öld silkihanskaal-
ræðis við Kyrrahafsstrendur
hafslöndin sem eina heild. Þó að
Japan sé miklu frekar land
heildarhagsmunanna en til að
mynda Bandaríkin er einstak-
lingshyggjan miklu meira áber-
andi þar en var fyrir 45 árum
Francis Fukuyama.
skulum við virða fyrir okkur
vandamálin. I fyrsta lagi er það
mikil einföldun að líta á Kyrra-
eða er í Singapore nú.
Eftir þvf sem þjóðfélög
þroskast á efhahagssviðinu auk-
ast áhrif velmenntaðrar mið-
stéttar, sem sækir afstöðu sína í
auknum mæli á hið alþjóðlega
markaðstorg notaðra hugmynda.
Það er engin tilviljun að þau
þrjú Asíuríki, sem lengst eru
komin efnahagslega, Japan,
Suður-Kórea og Tævan, eru
jafnframt þau sem næst standa
Vesturlöndum á pólitíska svið-
inu, vegna þess að miðstéttin sér
orðið lengra nefi sínu og sækist
eftir fleiru en efríalegri velmeg-
un einni saman.
Annar vandi er sá að hóp-
hyggjan býður að hópurinn sé
skýrt afmarkaður þó svo að baki
búi kannski fremur veikburða
forsendur.
Til þess að hópurinn sé sterk-
ur og samheldinn þarf eitthvað
að greina meðlimi hans frá öðr-
um en til langs tíma litið ýtir
slíkt jafríframt undir óbilgimi og
óþol gagnvart öðrum. Þeir sem
skera sig úr hópnum heima fyrir
eiga ekki sjö dagana sæla og út
á við hættir þeim til þess að vera
fullákveðnir, jafnvel svo að
utanríkisstefnan er í raun hrein
útþenslustefría.
Japanir eru þekktir fyrir að
hafa sérstakt dálæti á öllu því
sem japanskt er, sem væri svo
sem í lagi ef ekki kæmi til illur
bifur þeinra á flestu því sem að
utan kemur. Einn góðan veður-
dag kann þetta að koma sér
verulega illa fyrir þá, bæði pólit-
ískt og efríahagslega, því lflct og
annars staðar er ekki unnt að út-
rýma allri láglaunavinnu og
fram undan er alvarleg mann-
ERLENT SJÓNARHORN
Andlitslyftingar í Bretlandi
VALGERÐUR BJARNADÓTTIR
John Major, forsætisráðherra
Bretlands, hefur enn ekki
ákveðið endanlega hvaða dag
kosningar verða haldnar þar í
landi, helst er þó veðjað á 11.
apríl. Fréttirnar á BBC bera
þess óneitanlega merki að
kosningar eru í nánd. Ihalds-
menn sækjast eftir endurkjöri
fjórða kjörtímabilið í röð. Skoð-
anakannanir sýna að mjótt er á
mununum. Þrjú kjörtímabil við
stjómvölinn eru langur tími í
lýðræðisríki. Stundum finnst
manni ráðherrar verða heima-
ríkir og líta á það sem eðlileg-
asta hlut í heimi að þeirra sé
mátturinn og dýrðin. Þannig var
sannarlega komið fyrir frú
Thatcher og freistast maður til
að halda að það hafi einmitt
verið ein ástæðan fyrir því að
henni var ráðlagt að reyna ekki
til þrautar á styrk sinn innan
flokksins. Þótt stjómin sé enn
hin sama og stefnumálin hin
„Stjórnmálamenn flestir vilja síst af
öllu ræða grundvallaratriði, það á
við hvort heldur á íslandi eða úti í
hinum stóra heimi. í þeim efnum
eru þeir spegilmynd þjóðarinnar,
umræða um grundvallaratriði víkur
fyrir dægurmálunum.“
sömu, þá hefur yfirbragðið
breyst og í nefskattsmálinu —
„poll tax“ — svokallaða breytti
flokkurinn stefnu sinni, enda
var fólkið einfaldlega á móti
skattinum.
Kúvending í stjómmálum er
ekki algeng og andstæðingar
gera auðvitað eins mikið úr
henni og mögulegt er, ef grannt
er skoðað hins vegar þá mætti
örugglega vera meira slíkt. I
daglegu lífi að minnsta kosti
þykir sá sem viðurkennir mis-
tök sín og reynir að leiðrétta
þau ekki minni maður, hið
sama ætti auðvitað að gilda í
heimi stjómmálanna.
Fyrir þann sem er vanur hlut-
fallskosningum og samsteypu-
stjómum er skrýtið að hlusta á
umfjöllun um Frjálslynda
flokkinn á Bretlandi og viðtöl
við forystumenn hans.
Frjálslynda flokknum er nú
spáð 10—15% atkvæða í kosn-
ingum.
Paddy Ashdown, formaður
flokksins, hefur sett endurskoð-
un kosningalaganna á oddinn,
segist munu gera slíka endur-
skoðun að skilyrði fyrir sam-
starfi við aðra flokka ef hann
kemst í oddaaðstöðu á þingi.
Mörgum finnst þetta óskyn-
samlegt af honum, hann ætti að
fara hægar í sakimar, krefjast
fremur skýrslugerða eða athug-
unar á nýju kosningafyrirkomu-
lagi. Hann segir á hinn bóginn
að þetta sé mesta hagsmunamál
kjósenda sinna, sem auðvitað er
rétt, á hinn bóginn er það lflc-
lega ekki „pólitískt klókt“.
Stjómmálamenn flestir vilja
síst af öllu ræða grundvallarat-
riði, það á við hvort heldur á ís-
landi eða úti í hinum stóra
heimi.
í þeim efnum em þeir spegil-
mynd þjóðarinnar, umræða um
grundvallaratriði víkur fyrir
dægurmálunum.
Verkamannaflokkurinn hefur
fjárfest svo um munar í foringja
sínum, Kinnock. Gagngerð
endumýjun hefur verið gerð á
útliti flokksins og innviðum
hans. Frambjóðendur em með
rauða rós í barminum, og mikil
áhersla lögð á að þeir séu
„smart“.
Málatilbúnaðurinn er ekki
sem verstur en samt er eitthvað
sem vantar, líklega einfaldlega
það að Kinnock vantar eitthvert
óskilgreint aðdráttarafl sem
stjómmálaforingjar á sjónvarps-
öld þurfa að hafa. Og af því að
Ihaldsflokkurinn var svo hepp-
inn að gerð var á honum and-
litslyfting þá þyrði ég ekki að
veðja um útkomu kosninganna.
Fram að þessu hef ég annars
haldið því fram að einn af „fíd-
usunum“ við lýðræðið væri að
velja nýja stjóm á að minnsta
kosti þriggja kjörtímabila fresti.
Höfundur er eríndreki Félags íslenskra
iönrekenda og Vinnuveitendasam-
bands íslands í Brussel.
ekla. Og ólíkt Bandaríkjunum á
Japan ekki auðvelt með að taka
á móti erlendu vinnuafli, hvort
sem um ræðir fátæka Filipps-
eyjabúa eða Pakistana eða ríka
Bandaríkjamenn.
Evrópa og Norður-Ameríka
em á góðri leið með að sameina
vinnumarkaði sína, sem mun
tvímælalaust gera ríki þeirra
samkeppnisfærari á alþjóðavett-
vangi. Sams konar samruni
hinna ólíku þjóða Austur-Asíu
er aftur á móti nær óhugsandi,
einmitt vegna hóphyggjunnar
sem áður var nefríd.
Þrátt fyrir að Asíuþjóðimar
deili með sér konfúsíanskri
heimspeki er ekki þar með sagt
að þær telji sér sömu örlög ætl-
uð.
Einstaklingshyggja Vestur-
landa byggist aftur á móti á trú
Vesturlandabúa á jöfnuð
mannsins óháð því hvaðan hann
er. En þegar allt kemur til alls
snýst málið einfaldlega um það
hvort maðurinn geti í raun orðið
hamingjusamur með því að
fóma sér í þágu heildarinnar.
Það er öldungis glögglega
augljóst að alls staðar þurfa
menn að finna jafnvægi milli
hagsmuna einstaklingsins og
heildarinnar.
Gagnrýnendur vestrænnar
einstaklingshyggju í Asíu hafa
vissulega ýmislegt til síns máls,
en ef hagsmunum einstaklings-
ins er endalaust fómað fyrir
hópinn er auðvelt að missa sjón-
ar á því, sem gerir lífið þess
virði að lifa því.
Japanskt þjóðfclag er á marg-
an hátt jafrískipulagt og ósveigj-
anlegt og gerðist í austurblokk-
inni til skamms tíma, ekki
vegna kúgunar heldur vegna
þjóðfélagshefða. Þar ríkir það
sem Alexis de Tocqueville
nefndi einræði meirihlutans, þar
sem til vill er manninum eigin-
legra að leita öryggis en frelsis,
en mér er nær að álíta að mann-
legt eðli muni fyrr eða síðar
bijótast úr þeim viðjum.
Austur-Asía kann því að
standa á merkum tímamótum.
Annars vegar geta ríkin þar
haldið áfram á brautinni til vest-
ræns lýðræðis eða þá að and-
staðan við hinar vestrænu frjáls-
hyggjuhefðir magnast og opin-
berasL
Þróunin í Japan mun hafa
áhrif á öll önnur ríki svæðisins
og nú þegar heyrast raddir um
að eigið framlag Japans til nú-
tímamenningar landsins sé enn
merkilegra en nokkuð það, sem
þegið var að vestan.
Asíska leiðin er háð konfús-
íanskri hefð og ber þar af leið-
andi ekki í sér samskonar hættu
og kommúníska trúboðið gerði.
Aftur á móti gæti hún hægast
leitt til átaka seinna meir, annað-
hvort milli Asíuríkjanna og
Vesturlanda eða Asíuríkjanna
innbyrðis.