Pressan - 09.04.1992, Qupperneq 20

20
FIMMTUDAGUR PRESSAN 9.APRÍL1992
Sagan af Alexander Rubin og Evald Mikson
GUUHMMR
Bffll UPPTÆKTí
SVIÞJOB
Vitnisburður samstarfsmanna Evalds Miksons, lög-
regluskýrslur og framburður frá Tallinn, skýrslur
";v: j
sænska útlendingaeftirlitsins og frásagnir eftirlif-f á
enda hníga allar í sömu átt: Evald Mikson og félagar( 1
hans í stjórnmálalögreglunni handtóku gyðinga til
að komast yfir eigur þeirra.
Evald Mikson haföi
gull í farteskinu
þegar hann kom til
Svíþjóöar. Hann
sagöist hafa keypt
þaö hjá starfs-
manni Alexanders
Rubin.
/ '1% j; / ■' Y " - ’
Þau gögn sem fram eru komin
í máli Evalds Miksons varpa
býsna skýru Ijósi á hvað gerðist
og hvað gerðist ekki þá sex mán-
uði sem meintir stríðsglæpir
hans eru sagðir hafa átt sér stað.
Enn eru þó eyður í þeirri sögu,
enda enn mikið af skjölum sem á
eftir að koma í dagsljósið.
FYLLT UPP í EYÐURNAR
Eins og fram hefur komið seg-
ist Mikson hafa verið sýknaður
af öllum ákærum í Svíþjóð, enda
hafi 27 af 33 vitnum borið sér
gott orð sem eistneskum föður-
landsvini. Nú er ljóst að Mikson
var vísað úr landi, vitnin voru
ekki nema 29 og þar af voru ekki
nema tólf sem vissu eitthvað um
störf hans hjá stjómmálalögregl-
unni í Tallinn haustið 1941. Ein
hjón þekktu til starfa Miksons í
Tartú, en flestir höfðu hvorki séð
né heyrt Mikson fyrr en löngu
seinna.
Eftir standa ellefu manns sem
störfuðu í Aðalfangelsinu í Tall-
inn með Mikson, að viðbættum
einum óbreyttum borgara sem
Mikson sjálfur handtók. Af þess-
um ellefu vissu nfu ekki til þess
að Mikson hefði handtekið
neinn né yfirheyrt. Annaðhvort
fór þetta fólk rangt með eða þá
að störf Miksons fóru leynt, því
að tveir lögreglumenn höfðu
verið viðstaddir handtökur með
Mikson og sjálfur viðurkenndi
hann þátttöku í þremur „rass-
íum“.
En í vitnisburði þessa fólks
koma þó ffam atriði sem saman
fylla upp í mynd af störfum Mik-
sons og ganga að flestu leyti
þvert á það sem Mikson sjálfur
hefur sagt. Þetta á sérstaklega
við um það sem beinist að Alex-
ander Rubin og dóttur hans,
Ruth, en Mikson er sagður hafa
handtekið og drepið þau bæði.
Þegar vitnaleiðslumar í Svíþjóð
em bomar saman við skjöl sem
fundist hafa í Eistlandi verður til
saga þar sem atburðir, einstak-
lingar og dagsetningar falla sam-
an í eina heild.
MIRIAM LEPP KEMUR í
HEIMSÓKN
Byrjum á að leiða hjá okkur
það sem Mikson hefur sagt í ís-
Ienskum fjölmiðlum, að hann
hafi aldrei heyrt á þetta fólk
minnst. Skjölin ffá Svíþjóð stað-
festa það sem PRESSAN hafði
skýrt frá, að Mikson þekkti Al-
exander Rubin ágætlega fyrir
stríð, enda rak hann þekkta skart-
gripaverslun í miðborg Tallinn.
Frásögnin hér á eftir er byggð á
eismeskum gögnum (yfirheyrsl-
um, handtökuskipunum, lög-
regluskýrslum), vitnisburði í
Svíþjóð, skýrslum sænska út-
lendingaeftirlitsins og öðmm
skráðum frásögnum. Ekki er
hægt að finna tengsl á milli þess-
ara heimilda; frásegjendur eru
„báðum megin borðsins“.
Fyrst verður fyrir okkur ffá-
sögn Eiks Vareps, bílstjóra hjá
stjómmálalögreglunni, sem bar
vitni í Svíþjóð. í kringum tíunda
september 1941 var hann stadd-
ur í bflageymslunni í Aðalfang-
elsinu, þar sem lögreglan hafði
aðsetur, þegar til hans kom gyð-
ingakona sem sagðist eiga erindi
við Mikson. Þessi kona var Miri-
am Lepp og var gift Konstantín
Lepp, háttsettum lögreglumanni.
Þegar Miriam fékk ekki inn-
göngu skrifaði hún bréf og bað
Varep að koma því til Miksons.
Þegar Varep kom að skrif-
stofu Miksons og opnaði dymar
sá hann Mikson þar ásamt illa út-
lítandi gyðingi. Mikson reiddi
eitthvað, sem Varep hélt vera
gúmmíkylfu, til höggs að hálsi
eða hnakka mannsins og sagði:
„Segið mér hvar þér geymið
það.“ Varep lagði bréfið frá sér á
skrifborð og fór aftur út. Vakt-
maður á ganginum fyrir utan
sagði Varep að maðurinn væri
gyðingurinn Rubin.
Við yfirheyrslumar í Svíþjóð
mótmælti Mikson þessu, sagðist
aldrei hafa yfirheyrt, hvað þá
slegið, Rubin. Hann sagðist
heldur ekki kannast við neitt bréf
og ekki einu sinni vita að eigin-
kona Konstantíns Lepps væri
gyðingur. í æviminningum sín-
um 42 ámm síðar skýrir Mikson
frá því að hann hafi einmitt um
þetta leyti sérstaklega varað
Miriam Lepp við því að Þjóð-
verjar væru að handtaka gyð-
inga.
NICOLAIROSENBERG
BENDIR Á RUTH RUBIN
Lítum næst á yfirlýsingu Ruth
Rubin sem hún gaf lögreglunni
þegar hún var handtekin. „Þar til
fjórtánda september bjó ég [hjá
foreldrum mínum] þar til þau
voru handtekin af því að þau eru
gyðingar. [Þá] fluttist ég að Söö-
stræti 6 í Nömme til kunningja
míns, Ungermanns."
Nú höfðu Alexander Rubin og
eiginkona hans verið handtekin,
en Ruth flúði til Oswalds Unger-
manns, starfsmanns í skartgripa-
verslun föður hennar.
Víkur þá sögunni að öðrum
starfsmanni Rubins, Nicolai Ro-
senberg. Þann 25. september er
hann handtekinn í Nömme, út-
hverfi Tallinn þar sem Unger-
mann bjó. Rosenberg var þá til-
tölulega nýkominn til Tallinn
eftir fjarveru, en við yfirheyrslu
skýrði hann lögreglumanninum
Köstner frá því að hann hefði
verið beðinn að grafa verðmæti
úr verslun Rubins í bflskúrsgólf-
inu heima hjá sér. Nú væm þau
horfin, en hann vissi hins vegar
til þess að Ruth Rubin væri í fel-
um heima hjá Ungermann.
Þennan sama dag undirritar
Mikson handtökuskipun á Ruth
Rubin. Um kvöldið fer hann
ásamt þremur lögreglumönnum
og bflstjóranum Varep að húsi
Ungermanns, þar sem Unger-
mann-hjónin, dóttir þeirra og
Ruth Rubin vom handtekin. Að
sögn Vareps skipaði Mikson
Ungermann að láta af hendi ein-
hvem hlut, en þegar Ungermann
sagðist ekki hafa hann ákvað
Mikson að handtaka þau og fara
með þau öll í Aðalfangelsið.
Þessi frásögn er í samræmi við
vitnisburð Ungermanns sjálfs.
Síðar segir Varep að Ungermann
hafi sagt sér að Mikson hafi vilj-
að fá verðmæti úr verslun Ru-
bins.
í ffamburði Ruth Rubin hjá
lögreglunni segir: „Þann 25. sept-
ember var Ungermann handtek-
inn á grundvelli þess að hann
hefði leynt eignum og ég var
handtekin ásamt Ungermann og
flutt í Aðalfangelsið í Tallinn.“
LEITIN BER ÁRANGUR
Tveimur dögum eftir hand-
tökuna kom lögreglumaðurinn
Köstner með Ungermann í bfla-
geymslu fangelsisins og sagði
Varep að aka þeim heim til Un-
germanns. Köstner hafði með-
ferðis tösku og fór með hana inn
í húsið. Þegar hann kom aftur var
taskan full af armbandsúrum,
sem Varep segist hafa séð sjálfur
og hafi verið venjuleg úr, ekki úr
gulli. Mikson var ekki með í
þessari ferð.
Á meðan Ungermann sat í
haldi kom Mikson ásamt ungum
manni, sem Varep skildist að
væri fangi, og sagði Varep að fara
með þá að Tööstuse-götu 1. Þar
gengu þeir inn, Mikson og ungi
maðurinn, en fóru síðar í bflskúr-
inn, þar sem Varep sá unga
manninn grafa í moldargólf eins
og hann væri að leita að ein-
hverju. Skömmu síðar birtist
Mikson með gullhlut í hendi og
stærði sig af því að hafa komist
yfir tuttugu og átta kfló af gulli.
Ungi maðurinn varð eftir í hús-
inu. Síðar heyrði Varep að hann
hefði verið í heimsókn hjá Rubin,
en hann vissi ekki hvort Rubin
hefði átt heima í viðkomandi
húsi.
Vitað er að Rubin átti ekki
heima við Tööstuse-götu, heldur
að Tödva-stræti númer eitt. Al-
exander og Ruth Rubin létu lífið
skömmu síðar. Nicolai Rosen-
berg og Ungermann-fjölskyld-
unni var sleppt, enda ekki gyð-
ingar. Dóttir Ungermanns býr
enn við Soo-stræti númer 6.
MEÐ GULLIÐ TIL SVÍ-
ÞJÓÐAR
Þegar Mikson kom til Sví-
þjóðar hafði hann í farteskinu
gull sem gert var upptækt. í
skýrslum sænska útlendingaeft-
irlitsins kemur fram að hann hafi
sagst hafa keypt það gull af Nic-
olai nokkrum Rosenberg.
I vitnisburði sínum í Svíþjóð
sagðist Varep hafa séð hluta úr-
anna, sem Köstner tók heima hjá
Ungermann, í hillu eða skáp á
skrifstofunni hjá Mikson. Mik-
son mótmælti þessu, sagðist
engin úr hafa haft þar, enda hefði
ekki einu sinni verið skápur eða
hilla á skrifstofunni.
Fjórum dögum síðar bar vitni
Martin Jensen, samstarfsmaður
Miksons (sem PRESSAN ræddi
við fyrir tveimur vikum) sem bar
vitni fyrir hann í Svíþjóð. Hann
sagði að á skrifstofu Miksons
hefði verið skápur þar sem með-
al annars voru úr, skammbyssur
og myndavél.
Þremur dögum seinna sagði
Uno Richard Andrusson, annar
samstarfsmaður Miksons sem
bar vitni fyrir hann, að á skrif-
stofunni hefði verið skápur með
myndavélum, vopnum og út-
varpstækjum. Þegar Mikson var
handtekinn um haustið var hon-
um borið á brýn að stela eigum
handtekins fólks og var sérstak-
lega spurst fyrir um útvarpstæki.
Karl Th. Birgisson
Um borö I skipinu sem færöi hann til íslands. Gullið varö eftir
ISvíþjóð.