Pressan - 02.07.1992, Qupperneq 60

20
FIMMTUDAGUR PRESSAN 2. JÚLÍ 1992
SUÐURLAND
y
GISTING
Félagsheimilið
Kirkjuhvoli
880 Kirkjubæjarklaustri
Sími 98-74621
GISTING
Hótel EDDA
Kirk j ubæ j arklaus tur
Sími 98-74799
GISTING
Hótel EDDA
Skógar
Sími 98-78187
GISTING
Hótel EDDA
Húsmæðrask., Laugarvatni
Sími 98-61154
VERSLUN
Kaupfélag Árnesinga
Kirkj ubæ j arklaustri
Sími 98-74615
VERSLUN
Fossnesti
Söluskáli Selfossi
Sími 98-21356
GISTING
Hótel EDDA
Menntask., Laugarvatni
Sími 98-61118
UPPSVEITIR
ÁRNESSÝSLU
Uppsveitir Ámessýslu eru fjöliamar
ferðamannaslóðir, enda er þar að finna
fjölda merkra staða, auk mikillar og
ijölbreyttrar náttúrufegurðar. Hér verð-
ur getið helstu hreppa sýslunnar og
þess merkasta sem þar er að finna.
Laugardalshreppur — Sveitar-
rnörk eru um Brúará, Apavatn og
Apá að austan og sunnan, Lyngdals-
heiði að vestan. Afréttur er ofan
byggðarinnar allt að Langjökli.
Sveitin er sléttlend og afar votlend,
en norðan byggðarinnar rísa tignar-
leg fjöll með skógivaxnar hlíðar.
Þekktustu staðir sveitarinnar eru
Vígðalaug á Laugarvatni, stöðuvötn-
in Laugarvatn og Apavatn og hell-
arnir Tintron og Laugarvatnshellar í
Reyðarbarmi og Stóragilshellir í
Laugarvatnsfjalli. Brúarárskörð eru á
náttúruminjaskrá og sama er að segja
um Laugarvatn.
Þéttbýli tók að myndast á Laugar-
vatni eftir að þar var byggður héraðs-
skóli árið 1928. Þar er jarðhiti og því
gróðrarstöð, sundlaug og gott gufu-
bað. Ýmis þjónustustarfsemi er rekin
fyrir ferðamenn á Laugarvatni. Stað-
urinn er þekkt skólasetur og eru þar
barnaskóli og leikskóli, héraðsskóli,
menntaskóli og íþróttakennaraskóli.
Skólarnir eru flestir nýttir sem hótel
á sumrum.
Biskupstungnahrcppur — Sveit-
in liggur milli Brúarár og Hvítár, en
Tungufljót rennur um miðja sveit.
Afréttur er norðan byggðarinnar, allt
að vatnaskilum á Kili, eða um 70
kílómetra langur. Landslag er afar
fjölbreytilegt og skógarkjarr víða í
fjallshlíðum og á undirlendi.
I sveitinn er margt þekktra staða.
Helstir eru Gullfoss, Geysir, Hauka-
dalur og Skálholt. Brúarárskörð eru á
sveitarmörkum til íjalla og Hagavatn
við Langjökul. A afrétti eru tvö
svæði á náttúruminjaskrá, Hvítárvatn
og Hvítárnes annars vegar og Þjófa-
dalir og Jökulkrókur hins vegar. I
sveitinni eru tvö votlendissvæði á
náttúruminjaskrá; Pollengi og
Tunguey annars vegar og Haukadal-
ur og Almenningar hins vegar. Gull-
foss og Geysir eru friðaðir.
SKÁLHOLT
Skálholt er talinn einn merkastur
sögustaður á Islandi, næst Þingvöllum.
Saga kristni á Islandi og saga Skálholts
eru samtvinnaðar. Teitur Ketilbjamar-
son, sonur Ketilbjamar er nam land í
Grímsnesi og Biskupstungum, reisti
fyrstur bæ í Skálholti. Gissur hvíti sem
kom með kristni til Islands var sonur
Teits og sonur Gissurar, ísleifur, varð
fyrsti biskup á íslandi 1056 og bjó í
Skálholti. Biskupsstóll var í Skálholti
frá 1056 til 1796 og sátu þar 32 biskup-
ar í kaþólskum sið og tólf í lútherskum.
Árið 1550 var síðasti kaþólski biskup-
inn á Hólum, Jón Arason, fluttur í
böndum til Skálholts og hálshöggvinn
þar ásamt sonum sínum.
Kirkja hefúr ávallt staðið í Skálholú
frá því hún var fyrst byggð. Smíði nú-
verandi kirkju hófst árið 1956. Kirkjan
er krosskirkja með útbrotum svo sem
talið er að hinar eldri dómkirkjur hafi
verið. Hörður Bjamason, húsameistari
rfkisins, teiknaði kirkjuna, sem er þijá-
tíu metra löng og hæðin frá turni til
gólfs er 24 metrar. Grafhýsi Skálholts-
biskupa og lítið minjasafn er í kjallara.
Þar em margir merkilegir legsteinar.
ÚEYSIR í HAUKADAL —
FRÆGASTI GOSHVER í HEIMI
Geysir í Haukadal er án efa frægasti
goshver í heimi. Hann vakti snemma
mikla athygli og varla er til sú ferðabók
ífá Islandi frá 17. og 18. öld sem getur
hans ekki. Virkni Geysis hefur verið
ákaflega mismunandi. Fyrir Suður-
landsskjálftann 1896 hafði hún minnk-
að mjög en eftir hann jókst hún á ný.
Árið 1915 hafði aftur færst værð yfir
Geysi en fjöri var hleypt í hann árið
1935 þegar grafið var í skál hans svo að
vatnsborðið lækkaði. Þijátíu ámm síðar
var virknin orðin mjög lítil. Árið 1981
lét Hrafn Gunnlaugsson kvikmynda-
gerðarmaður gera rauf með loftpressu í
skál hversins vegna kvikmyndatöku
þannig að vatnsborð hans lækkaði á ný.
Nú er hægt að láta Geysi gjósa með því
að dæla sápu í hann. Þegar Geysir var
upp á sitt besta þeytti hann vatnssúl-
unni sjötíu til áttatíu metra í loft upp en
aðeins um fimmtíu metra nú. I nágrenni
Geysis em fjölmargir minni
goshverir og er Strokkur þeirra
stærstur. Blómatími hans var fýrir síð-
ustu aldamót þegar gos hans vom um
sextíu metra há en nú em þau um þijá-
tíu metrar. Vatnið sem goshverir gjósa
er venjulega við suðumark. Geysis-
svæðið er í umsjá Náttúruvemdarráðs.
Grímsneshreppur — Sveitin er í
miðri Árnessýslu og afmarkast af
Brúará, Hvítá og Sogi á þrjá vegu, en
liggur að Lyngdalsheiði á þann
fjórða. Afréttur liggur norðan byggð-
arinnar allt norður fyrir Skjaldbreið.
Landslag er fjölbreytilegt og rísa
Búrfell, Mosfell og Hestfjall yfir
undirlendið. Við Hestfjall er Hest-
vatn. Mýrlendi er mikið. Hraun hafa
runnið í suðvesturhluta sveitarinnar á
nútíma og eru þau víða kjarri vaxin.
Þekktustu staðir sveitarinnar eru
Kerið, Seyðishólar, Þrastarskógur og
virkjanirnar við Sogið. Kerið og Ker-
hóll við Seyðishóla eru á náttúru-
minjaskrá og einnig svæði umhverfis
neðri hluta Sogs.
Jarðhiti hefur fundist á nokkrum
stöðum í sveitinni og eru miklar
framkvæmdir við hitaveitur í gangi
og fer notendum jarðhitans ört fjölg-
andi. Nú er jarðhiti notaður til húsa-
hitunar á allnokkrum bæjum, og
einnig við fiskeldi og iðnað. Tvær
gróðrarstöðvar hafa risið í sveitinni.
Mikil og útbreidd sumarhúsabyggð
setur svip á Grímsnesið.
Hrunaniannahreppur — Sveitin
er á milli Hvítár og Stóru-Laxár. Af-
réttur er norðan byggðarinnar allt að
Hofsjökli. Sveitin er fremur fjalllend
með sléttum mýraflákum á milli,
sem verða víðáttumeiri eftir því sem
sunnar dregur. Skógur er í Tungu-
fellsdal og kjarr með Hvítá ofan til í
sveitinni.
I hreppnum eru þekktir staðir eins
og Brúarhlöð, sem er á náttúruminja-
skrá, Álfaskeið og gljúfur Stóru-Lax-
ár og Hvítár. Gljúfur Hvítár og Kerl-
ingarfjöll á afrétti eru á náttúruminja-
skrá. Á Flúðum er rekið hótel og stór
ferðamiðstöð.
Gnúpverjahreppur — Sveitin er
á milli Þjórsár og Stóru-Laxár og
niður að Sandlækjarósi. Afréttur er
norðan byggðarinnar milli Fossár og
Þjórsár allt að Hofsjökli. Sveitin er
mjög fjalllend, nteð mýraflákum á
milli vestan til, en grónu hrauni,
Þjórsárhrauni, austan til. Skóglendi
er þó nokkurt í Þjórsárdal og í hlíð-
um Búrfells.
Þjórsárdalur er sá hluti sveitarinnar
sem hvað þekktastur er og er hann á
náttúruminjaskrá. Þar eru til dæmis
Hjálparfoss, Háifoss og Gjáin, auk
minja frá söguöld við Stöng og víðar.
Þar eru líka Þjóðveldisbærinn og
Búrfellsvirkjun. Framar í sveitinni
eru Gaukshöfði, Stóri-Núpur og
Búðafoss. Á afrétti eru Gljúfurleit og
Þjórsárver sem eru friðuð.