Morgunblaðið - 29.04.2004, Page 31

AP
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 29. APRÍL 2004 31
Á
málstofu Samtaka
um vestræna sam-
vinnu – Varðbergs,
sem haldin var 20.
apríl síðastliðinn var
fjallað um tilgang og gildi frið-
argæslu Íslendinga og m.a. leitað
svara við spurningunni: Af
hverju friðargæsla? Við þeirri
spurningu er í sjálfu sér til ein-
falt svar. Það er ófriður í heim-
inum og við verðum einfaldlega
að axla þá ábyrgð sem felst í að
vera hluti af samfélagi þjóðanna.
Öll viljum við tryggja frið og ör-
yggi í heiminum og staðreyndin
er sú að með því að tryggja frið
og öryggi annarsstaðar í heim-
inum, tryggjum við jafnframt
okkar eigið öryggi.
Nýjung í íslenskum
utanríkismálum
Aðdragandi að stofnun ís-
lensku friðargæslunnar er all-
nokkur en hún tók til starfa árið
2001 og er því rétt að slíta barns-
skónum. Hins vegar má rekja op-
inbera þátttöku Íslands í frið-
argæslustörfum allt aftur til árs-
ins 1950. Undanfarin tíu ár hefur
svo aukin áhersla verið lögð á
friðargæslumál og þrátt fyrir til-
tölulega skamman starfstíma ís-
lensku friðargæslunnar hefur
hún þegar sannað gildi sitt svo
um munar. Í dag eru ríflega 180
manns á viðbragðslista og er það
fólk vandlega valið úr stórum
hópi umsækjenda, með ólíka
menntun og reynslu. Þrátt fyrir
það þarf að fjölga fólki á við-
bragðslistanum á næstu miss-
irum til að íslenska friðargæslan
verði betur í stakk búin að takast
á við þau verkefni sem fram-
undan eru. Utanríkismálanefnd
hefur ávallt fylgst vel með upp-
byggingu og störfum íslensku
friðargæslunnar og stutt við þró-
un hennar. Ánægjulegt hefur
verið að sjá hversu vel hefur tek-
ist til við að fá hæft fólk til
starfa.
Að undanförnu hafa heyrst
gagnrýnisraddir um afskipti okk-
ar af hernaðarbrölti í útlöndum
og því jafnvel haldið fram að Ís-
lendingar, sem herlaus þjóð, eigi
ekki að blanda sér í átök úti í
hinum stóra heimi. Við þurfum
að átta okkur á því að einangr-
unarstefna er liðin tíð. Þjóðir
heims bera í raun allar ábyrgð á
heimsmálunum og við getum
ekki skorast undan því að taka
ábyrgð og leggja okkar af mörk-
um, hvort sem við höfum yfir að
ráða hersveitum eða ekki.
Sérstaða her-
lausrar þjóðar
Sem herlaus þjóð hefur Ísland
sérstöðu og er rétt og skylt að
nýta sér hana öðrum þjóðum til
hagsbóta. Við erum þeirrar gæfu
aðnjótandi að þurfa ekki að
senda herlið til að tryggja frið og
njótum þess munaðar að geta
einbeitt okkur að uppbyggingar-,
ráðgjafar- og hjálparstarfi. Það
er skylda okkar að koma óbreytt-
um borgurum til aðstoðar og
hjálpa til við að tryggja öryggi
þeirra, veita læknishjálp, aðstoða
við uppbyggingu stofnana, þjón-
ustu og samgangna og gera það
sem í okkar valdi stendur til að
tryggja framþróun lýðræðis.
Þannig leggjum við okkar af
mörkum við að stuðla að friði og
öryggi í heiminum.
Á erlendri grund þar sem
ófriður hefur ríkt eiga Íslend-
ingar líka auðveldara en margar
aðrar þjóðir að athafna sig og
takast á við verk-
efnin í samstarfi
og sátt við heima-
menn enda nýtur
Ísland þess að
hafa ekki átt í
ófriði við neina af
þessum þjóðum.
Að eiga enga fortíð í þessu sam-
bandi og þurfa ekki að taka af-
stöðu með einhverjum deiluaðila
er ótvíræður styrkur.
Góður árangur
Stofnun íslensku friðargæsl-
unnar var mikið framfaraspor og
þátttaka Íslands í uppbyggingu í
stríðshrjáðum löndum er okkur
til sóma. Sérþekking Íslendinga
hefur skilað miklum árangri og
verkefni íslensku friðargæsl-
unnar hafa vakið verðskuldaða
athygli á alþjóðavettvangi. Nýaf-
staðið verkefni við flugvöllinn í
Pristina í Kosovó var einstaklega
velheppnað en það fólst í að
byggja upp, stjórna flugvellinum
og annast þjálfun
heimamanna til að
koma flugvellinum í
hendur þeirra.
Starfsmenn ís-
lensku friðargæsl-
unnar eiga svo
sannarlega hrós
skilið fyrir vel unn-
in störf í þágu friðar
og uppbyggingar í stríðshrjáðum
svæðum.
Nú bíður okkar annað verkefni
af svipuðum toga og í Pristina,
þó sýnu umfangsmeira, en 1. júní
næstkomandi tekur íslenska frið-
argæslan við stjórn á flugvell-
inum í Kabúl í Afganistan. Verk-
efnið er umfangsmikið og mun
líklega taka nokkur ár að leysa
það en kostnaður við útbúnað og
rekstur flugvallarins mun verða
greiddur af Atlantshafs-
bandalaginu en aðildarríki þess
munu leggja til starfsmenn og
sérþekkingu.
Íslenska friðargæslan
er ekki hersveit
Að undanförnu hefur verið
rætt um íslensku friðargæsluna í
fjölmiðlum. Því hefur m.a. verið
haldið fram að íslenska frið-
argæslan sé einskonar hersveit
Íslands í útlöndum, grá fyrir
járnum, og mikið gert úr því að
friðargæsluliðar beri titla eins og
hermenn. Þingmenn hafa jafnvel
látið hrífa sig með í slíka fárán-
lega umræðu í stað þess að ræða
kjarna málsins og þannig sýnt
störfum friðargæsluliða lítils-
virðingu. Þá hefur því einnig ver-
ið haldið fram að alla umræðu
vantaði um friðargæsluna. Þetta
er ekki rétt. Málefni íslensku
friðargæslunnar hafa margoft
verið rædd á Alþingi og utanrík-
ismálanefnd hefur fylgst vel með
starfseminni og fengið utanrík-
isráðherra og embættismenn til
að fara yfir störfin og verkefnin
framundan. Í þessu sambandi er
rétt að taka fram að alltaf hefur
legið ljóst fyrir og m.a. komið
fram á fundum nefndarinnar, að
íslenskir friðargæsluliðar eru
ekki hermenn. Markmið íslensku
friðargæslunnar er að sinna
borgaralegum verkefnum á
svæðum þar sem hernaðarátök-
um er lokið.
Hins vegar er ljóst að störf
friðargæsluliða eru fráleitt
hættulaus en þeir sinna störfum
á ótryggum svæðum og því getur
reynst nauðsynlegt fyrir frið-
argæsluliða, eins og t.d. lækna
og hjúkrunarfólk að bera hand-
vopn, hreinlega til að verja sig ef
með þarf. Alltaf hefur legið ljóst
fyrir, að ef krafa er gerð um að
friðargæsluliðar okkar beri vopn,
þá fá þeir tilskilda þjálfun í með-
ferð þeirra. Íslenskir frið-
argæsluliðar hafa líka þurft að
bera titla af hernaðarlegum toga
og hefur það stundum vakið við-
brögð. Hér er um tæknilegt mál
að ræða sem skýrist af því að
umhverfið sem friðargæsluliðar
starfa í er hernaðarlegt og oft er
nauðsynlegt að hafa tiltekna
tign til að samskipti geti gengið
snurðulaust fyrir sig á vett-
vangi.
Framtíðin
Ég tel að breiður pólitískur
stuðningur sé fyrir starfsemi ís-
lensku friðargæslunnar. Efling
sérsveita Ríkislögreglustjóra,
sem rætt hefur verið um, getur
einmitt verið lóð á vogarskál-
arnar við að efla friðargæsluna,
en nauðsynlegt er að við höfum
yfir að ráða nægilegum fjölda
vel þjálfaðra lögreglumanna sem
geta tekið þátt í friðargæslu-
störfum erlendis.
Um þessar mundir er ekki
friðvænlegt í heiminum og tölu-
verð óvissa ríkir um friðarferlið
í Miðausturlöndum. Þörfin fyrir
friðargæsluliða mun því vænt-
anlega ekki minnka næstu miss-
irin. Á Norðurlöndunum hefur
farið fram töluverð umræða um
friðargæslustörf og samþykkti
Norðurlandaráð tilmæli um frið-
argæslu árið 2001 að und-
angenginni ítarlegri vinnu
starfshóps. Enn er unnið að
þessum málaflokki þar á bæ og
óhætt er að fullyrða að þver-
pólitískur áhugi ríkir innan
Norðurlandaráðs um aukna
þátttöku í friðargæslu. Íslenska
friðargæslan er m.a. eitt af okk-
ar framlögum til sameiginlegra
skuldbindinga sem NATO-ríkis
og þrátt fyrir að ekki séu öll
Norðurlönd aðilar að NATO
taka þau virkan þátt í al-
þjóðlegri friðargæslu.
Aðild Íslands að NATO er
ákaflega mikilvæg. Nýjar ógnir
hafa steðjað að þjóðum heims-
ins, gereyðingarvopn, efnavopn
og nú síðast þaulskipulagðar
hryðjuverkaárásir sem ógna ör-
yggi alls mannkyns. Atlants-
hafsbandalagið hefur sýnt
hversu megnugt það er að takast
á við ný verkefni og má segja að
11. september 2001 hafi ekki að-
eins breytt heimsmyndinni held-
ur einnig hlutverki alþjóðastofn-
ana. Vígvöllurinn hefur færst
nær okkur en áður var. Árásin á
Madríd 11. mars síðastliðinn
minnir okkur óþyrmilega á það.
Okkar eigið
öryggi
Á meðan ekki ríkir friður og
öryggi í heiminum verður alltaf
mikil þörf fyrir friðargæslu og
það er skylda allra þjóða að
leggja sitt af mörkum. Ísland
hefur svo sannarlega lagt sitt af
mörkum og mun halda því
áfram. Staða okkar sem her-
lausrar þjóðar veitir okkur
óneitanlega forskot sem við ætt-
um að geta fært okkur í nyt.
Fjárframlög Íslands til þessa
málaflokks vega ef til vill ekki
þungt í krónum talið á al-
þjóðavettvangi vegna smæðar
hagkerfisins, samanborið við
framlög stærri ríkja. Við þurfum
því að einbeita okkur meira að
einstökum verkefnum sem eru
vænleg til árangurs til að nýta
fjármunina sem best. Vel skil-
greind og hnitmiðuð verkefni
skila árangri. Íslensk stjórnvöld
hafa sýnt að þau eru reiðubúin
að axla ábyrgð í þessum efnum
og hafa ákveðið að efla íslensku
friðargæsluna. Þannig leggjum
við okkar af mörkum við að veita
öryggi í heiminum.
Það verður samt ekki litið
fram hjá einu grundvallaratriði í
þessu sambandi: Til þess að geta
verið fær um að styðja við frið-
ar- og öryggismál í öðrum lönd-
um þurfum við að geta tryggt
okkar eigin varnarhagsmuni á
sannfærandi hátt.
Af hverju friðargæsla?
’Á meðan ekki ríkir friður ogöryggi í heiminum verður alltaf
mikil þörf fyrir friðargæslu og
það er skylda allra þjóða að
leggja sitt af mörkum.‘
Höfundur er formaður
utanríkismálanefndar Alþingis.
Eftir Sólveigu Pétursdóttur
hlutahópur innan ESB uppspretta ýmiss
núnings í samskiptum hins stækkaða
usambands við stóra grannann í austri.
Fátæktareyjan Kaliningrad
iningrad, vestasta hérað Rússlands sem
til 1945 var norðurhluti Austur-Prúss-
austasta héraðs Þýzkalands, verður eft-
kkun ESB til austurs að fátæktareyju
sambandinu. Þótt tekjur fólks í Litháen
landi séu enn sem komið er aðeins brot
ðaltekjum Vestur-Evrópubúa eru þær
mun hærri en fólks í Kaliningrad.
Svæðið var tekið af
Þýzkalandi við lok síðari
heimsstyrjaldar og þýzkir
íbúar þess annaðhvort
drepnir eða þeir flúðu eða
voru flæmdir á brott. Á
dögum Sovétríkjanna var
héraðið lokað svæði Rauða
hersins í kringum flota-
höfnina Kaliningrad, þar
sem áður var þýzka há-
skólaborgin Königsberg.
Stór hluti núverandi íbúa
héraðsins er fyrrverandi
hermenn sovézka hersins,
fjölskyldur þeirra og af-
komendur.
Fljótlega eftir hrun Sov-
étríkjanna í byrjun tíunda
áratugarins reyndu rúss-
nesk stjórnvöld að bæta
þróunarhorfur héraðsins
með því að lýsa það „sér-
efnahagssvæði“ og reyna að draga að er-
fjárfestingu með hagfelldum reglum þar
andi. Minna hefur þó orðið úr en vonir
til. Þó virðist aðeins vera að rofa til í
efnum. Hagvöxtur í Kaliningrad hefur
hátt í 10% frá því árið 2002, samkvæmt
frá héraðsyfirvöldum. Flest sjónvörp og
ar þekktra vestrænna framleiðenda,
eld eru í Rússlandi, eru sett saman í Kal-
ad þar sem íhlutirnir í þau eru tollfrjáls
n ekki í Rússlandi sjálfu. Brösulegar hef-
gengið með fjárfestingar bílaframleið-
BMW, Kia og General Motors hafa sam-
að setja upp samsetningarverksmiðjur í
nu, en óskilvirkni og spilling í stjórnsýsl-
unni og fleiri þættir hafa spillt fyrir þessum
uppbyggingaráformum.
Fyrir þremur árum taldist samkvæmt opin-
berum tölum um þriðjungur íbúa héraðsins,
sem eru um ein milljón, lifa undir fátæktar-
mörkum. Nú kvað þetta hlutfall vera komið
niður í um fjórðung. Félagsleg vandamál eru
mikil. Héraðið hefur fengið orð á sig fyrir að
vera gróðrarstía fyrir farsóttir – alnæmi og
berklar þeirra alvarlegastar – og fyrir eitur-
lyfjasmygl og -neyzlu, skipulagða glæpastarf-
semi, óhefta mengun og fleiri ófögnuð. Þetta
ástand hefur ýtt undir viðleitni ESB til að sjá
til þess að eftirlit verði hert á hinum nýju ytri
landamærum sambandsins, sem munu liggja
að héraðinu. Landamæraverðir nýju aðildar-
ríkjanna hafa hlotið sérstaka þjálfun og útbún-
ir tækjum af fullkomnustu gerð, svo sem næt-
ursjónaukum, til að eftirlitið verði eins gott og
til er ætlazt.
Þetta eftirlit og skylda Kaliningrad-búa til
að afla sér vegabréfsáritunar til að mega fara
yfir landamærin að Litháen eða Póllandi mun
að mestu binda enda á umferð smáhöndlara yf-
ir landamærin, sem annars hefur verið helzta
lífsbjörg margra þar síðustu árin.
Vidmantas Purlys, sem átti sæti í ESB-
samninganefnd Litháens og greinarhöfundur
hitti í Vilnius, segir að meðal íbúa Kaliníngrad
séu bæði vonir og áhyggjur tengdar ESB-aðild
Litháens og Póllands. Að hans mati væri æski-
legast að svæðið nyti að einhverju leyti góðs af
ESB-aðild hinna aðliggjandi landa. Getur
hann til dæmis séð fyrir sér að hægt verði að
tengja Kaliníngrad inn í svæðisbundin sam-
starfsverkefni sem ESB styrkir.
Ungt fólk horfir í vestur
Ungt fólk í héraðinu horfir í vesturátt. Ný-
leg skoðanakönnun sýndi að rétt um 80% fólks
á þrítugsaldri hefði heimsótt vestrænt land en
margir í þeim hópi hafa aldrei komið til rúss-
neska móðurlandsins.
„Við erum mitt á milli. Þetta er rússneskt
yfirráðasvæði og Kaliningrad er rússnesk
borg en við sjáum framtíð okkar í Evrópu,
landfræðilega, menningarlega og í viðskipt-
um,“ segir Murat, 19 ára gamall laganemi við
Kaliningradháskóla.
Annar nemi, Alexander að nafni, gengur svo
langt að segja að hann vildi helzt sjá Kalinin-
grad losna frá Rússlandi og ganga í ESB. „Ég
er fylgjandi Evrópu, ég vil vinna í ESB og ég
myndi styðja að Kaliningrad fengi aðild að
Evrópusambandinu,“ tjáði hann AFP.
ssa mun búa
ópusambandi

s 1. maí breytist margt
nd. Auðunn Arnórsson
ytingar helzt felast.
auar@mbl.is
r
en
tíð
u.‘