Morgunblaðið - 29.09.2004, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 29. SEPTEMBER 2004 23
atferli.
eirri
ð sér,
ess nein
vegna
ra
og vann
ð sak-
að
ótví-
þar fór
óni
ð eyða
ði meira
um
ksókn-
ma sekt
á viðkomandi einstakling með
þeim ólíkindum að slíkt yrði að
stöðva. Það var réttlætistilfinning
sem fékk hann til að gera þetta.
Allir væru saklausir þar til sekt
þeirra sannaðist. Sniðugar til-
gátur og hugvitssamlega samin
áform sem saksóknari hafði ofið
saman í einn harðsvíraðan glæpa-
vef voru tætt í sundur, það listi-
lega, að ég hálfpartinn vorkenndi
fulltrúa saksóknara í réttinum.
Því betur dugðu þær ekki þegar
staðreyndirnar blöstu við.
Þetta verður einnig að gilda um
Jón Steinar. Tilgátur og fullyrð-
ingar um óframinn verknað mega
ekki verða rök fyrir því að hafna
honum sem hæstaréttardómara.
Það kunna að vera önnur rök til
þess, ekki veit ég það. En það er
hrein tilgáta að segja að Jón
Steinar sé svo samofinn pólitískri
hugsun, að hún hljóti að rugla
dómgreind hans, sem eins af
æðstu dómurum landsins. Menn
mega aldrei búa til staðreyndir úr
óorðnum hlutum. Þannig vinna
menn ekki.
ins
kn-
ið að
om-
með
ð
a.‘
Höfundur er hagfræðingur.
H
ann boðaði breytingar
og flest bendir til
þess að hann ætli sér
að standa við kosn-
ingaloforðin. Margar
konur binda við hann vonir og
hommar og lesbíur hafa tekið hon-
um fagnandi. En ekki eru allir
„sáttir“ eins og það heitir á nútíma-
máli. José Luis Rodríguez Zapat-
ero, forsætisráðherra Spánar, er
kominn upp á kant við kirkjuna;
hinir hempuklæddu hóta götumót-
mælum.
Vart verður sagt að pólitíkin á
Spáni snúist um aukaatriði þessa
dagana. Frjálslynd ríkisstjórn
Zapateros hefur á stefnuskrá sinni
róttækar samfélagsbreytingar sem
m.a. lúta að stöðu kvenna, rétt-
indum samkynhneigðra og kat-
ólsku kirkjunni, því mikla afli í
samfélagsgerð Spánverja.
Sósíalistaflokkur Zapateros
(PSOE) sigraði óvænt í þingkosn-
ingunum sem fram fóru í mars.
Ýmsir urðu til þess að halda því
fram að sigurinn hefði unnist með
aðstoð hryðjuverkamanna sem
frömdu hroðalegt illvirki í Madríd
þremur dögum fyrir kosningarnar
er þeir myrtu 190 manns í
sprengjutilræðum. Þessi skýring
er afar hæpin og vísast urðu
nokkrir samverkandi þættir til
þess að stjórnartaumarnir færðust
í hendur sósíalista eftir átta ára
valdasetu hægri manna. José
María Aznar, þáverandi forsætis-
ráðherra, gerðist sekur um nokkuð
sem telja verður nánast óskiljanleg
mistök er hann hélt þeirri skýringu
sinni til streitu að hryðjuverka-
menn á vegum ETA-hreyfingar
Baska bæru ábyrgð á fjöldamorð-
inu þegar við flestum blasti að
óhugsandi var að þau samtök hefðu
verið að verki. Stórundarleg við-
brögð Aznars urðu til þess að kalla
fram almenna andúð á honum og
flokki hans auk þess sem hin
sundruðu vinstri öfl náðu loks að
virkja fylgi sitt meðal þjóðarinnar.
Íhaldsseminni hafnað
„Við verðskuldum betra sam-
félag“ („Mercemos una España
mejor“) var kosningaslagorð Sós-
íalistaflokksins og vísaði ef til vill
einkum til nauðsynjar þess að um-
bætur ýmsar yrðu gerðar á vett-
vangi spænskra félagsmála enda
hafði stjórn Þjóðarflokks Aznars
(Partido Popular, PP) náð ágætum
árangri á efnahagssviðinu. Zapat-
ero lét strax við valdatökuna þau
boð út ganga að sósíalistar hygðust
koma á róttækum breytingum er
hann afréð að konur skyldu hljóta
helming ráðherraembætta í ríkis-
stjórninni.
Zapatero boðar nú fráhvarf frá
þeirri íhaldssemi á vettvangi sam-
félagsmála sem einkenndi svo mjög
stjórnartíð José María Aznars.
Mikla athygli hafa vakið þau orð
forsætisráðherrans að hann vilji
breyta stjórnarskránni á þann veg
að kona geti erft krúnuna. Hann
hefur boðað að slakað verði á fóst-
ureyðingarlöggjöfinni. Víst má
heita að stofnfrumurannsóknir
verði brátt leyfðar á Spáni. Þá hef-
ur Zapatero kynnt áætlanir ýmsar
sem lúta að því að bregðast við
miklum vanda í samfélagi Spán-
verja sem heldur hljótt hefur verið
um fram á síðustu ár. Hér ræðir
um heimilisofbeldi sem ef marka
má nýlegar kannanir er almennara
en margir höfðu ætlað. Sjálfur hef-
ur Zapatero sagt að ofbeldi gegn
konum sé „þjóðarskömm“. For-
sætisráðherrann hefur heitið sam-
kynhneigðum jafnstöðu gagnvart
lögunum sem trúlega leiðir til þess
að þeim verður heimilað að ganga í
mikilvægi trúarlegrar kennslu inn-
an skólakerfisins. Kirkjan hefur
einnig brugðist hart við þeim
breytingum sem ráðgerðar eru á
réttarstöðu samkynhneigðra. Leið-
togar kirkjunnar eru öldungis and-
vígir hjónaböndum samkyn-
hneigðra og hafna með öllu að þeim
verði heimilað að ættleiða börn.
„Veira“ í samfélaginu
Biskuparáð Spánar („La Confer-
encia Episcopal Española“) sendi í
sumar frá sér yfirlýsingu þar sem
sagði að hjónabönd samkyn-
hneigðra væru „hættuleg“. Einn
biskupinn lét þau orð falla í prédik-
un er hann flutti yfir m.a. þeim
Zapatero og Juan Carlos Spánar-
konungi að fjölmiðlar landsins
vildu „eyða Jesú Kristi og uppræta
hann“. Var tilefnið vísast það að
fjölmiðlar á Spáni hafa margir
hverjir stutt samkynhneigða í rétt-
indabaráttu þeirra. Á mánudag
lýsti talsmaður Biskuparáðsins yfir
því að hjónabönd samkynhneigðra
yrðu sem „veira“ er sleppt væri
lausri í samfélaginu og kvað
„ósanngjarnt“ að leggja þau að
jöfnu við hjónabönd gagnkyn-
hneigðra. Búist er við því að rík-
isstjórnin samþykki lagabreytingu
í þessa veru á föstudag. Lögin um
borgaraleg hjónabönd samkyn-
hneigðra munu þá fá þinglega með-
ferð en gert er ráð fyrir að þau öðl-
ist gildi á næsta ári.
Kannanir sýna að málstaður
samkynhneigðra nýtur mikils
fylgis á Spáni. Tæp 70% aðpurðra
kváðust í nýlegri könnun hlynnt
hjónaböndum samkynhneigðra en
einungis 12% lýstu yfir eindreginni
andstöðu.
Margir hafa þá mynd af sam-
félagi Spánverja að það sé íhalds-
samt og undir miklum áhrifum frá
katólsku kirkjunni. Margt bendir
til þess að öflugir straumar hafi á
undanliðnum árum verið að verki
þar syðra sem áhrif hafa á ýmsa
grunnþætti þjóðfélagsins. Ef til vill
endurspeglar stjórn Zapateros við-
horfsbreytingu sem ekki fór hátt í
valdatíð hins íhaldssama Aznars en
ástæðulaust er að undrast. Nefna
má að þótt níu af hverjum tíu
Spánverjum játi katólska trú er
kirkjusókn heldur dræm og fer
minnkandi. Talið er að um fjórð-
ungur katólskra iðki trú sína,
helmingur þeirra kveðst aldrei
sækja messu og unga fólkið virðist
upp til hópa engan áhuga hafa á
kirkjunni.
Kirkjan er því í vörn á Spáni og
samfélagsþróunin tæpast líkleg til
að styrkja stöðu hennar þótt mátt-
ur hefða og vana sé mikill.
Út á göturnar?
Kirkjunnar menn hyggjast ekki
taka „byltingu“ Zapateros þegj-
andi. Í liðinni viku lét fram-
kvæmdastjóri og talsmaður Bisk-
uparáðsins orð falla sem túlkuð
voru á þann veg að kirkjan hygðist
jafnvel beita sér fyrir fjöldamót-
mælum katólskra gegn stefnu rík-
isstjórnarinnar. Talsmaðurinn orð-
aði þetta að vísu snyrtilega, sagði
að „katólskir menn [væru] frjálsir
að því að bregðast við með þeim
hætti sem þeir [teldu] henta“, að
því er fram kom í frétt spænska
dagblaðsins El Mundo. „Katólskir
menn geta nýtt sér borgaraleg
réttindi sín rétt eins og aðrir,“
sagði Juan Antonio Martínez Cam-
ino.
Átök kunna að vera í vændum á
Spáni. Margir telja ferska vinda
leika um samfélagið nú um stundir
en lofthitinn virðist fara hækkandi.
Kirkjunnar mönnum líst lítt á
tóninn í ummælum valdhafa þegar
þeir ræða um fjármál stofnunar-
innar. Og hið sama á við um flesta
þeirra þátta í hinnu frjálslyndu
stefnu Zapateros sem nefndir voru
hér að ofan.
Tekist á um trúfræðslu
Áður en Þjóðarflokkurinn tapaði
þingkosningunum í mars hafði
stjórn Aznars ákveðið að auka á ný
vægi trúfræðslu í skólum landsins.
Á síðasta ári stjórnar hans var búið
svo um hnútana að einkunn í trú-
fræðslu gilti eins og áður innan
skylduhluta lokaprófs ríkisskóla,
líkt og t.a.m. stærðfræði, og gat því
haft áhrif á frekari göngu viðkom-
andi eftir menntaveginum. Í
spænskum ríkisskólum hefur sú al-
menna regla gilt að nemendur fá
katólska trúfræðslu. Hins vegar
hafa nemendur sem játa aðra trú
getað farið fram á kennslu við
þeirra hæfi geti minnst fimm
þeirra sameinast um þá beiðni.
Stjórn Zapateros hefur nú hafn-
að lögum Aznars en hyggst þó
sýnilega ekki beita sér fyrir jafn
róttækum breytingum og margir
höfðu ætlað.
Stjórnin leggur til að trúfræðsla
verði valfag og að einkunn hafi
ekki áhrif þegar um er að ræða
mat vegna framhaldsnáms á há-
skólastigi eða við veitingu náms-
styrkja. Þá vilja stjórnvöld að tvær
greinar, saga trúarbragða og það
sem nefna má „borgaralega upp-
fræðslu“ („Educación para la ciud-
adanía“), eins konar „lífsleikni í
lýðræðisþjóðfélagi“, verði skyldu-
fög. Kynnti María Jesús San Seg-
undo, menntamálaráðherra Spán-
ar, tillögur þessar á mánudag.
Jafnframt verður kröfum varð-
andi kennara líklega breytt í
grundvallaratriðum en nú tilnefna
spænskir biskupar þá menn sem
sinna trúfræðikennslu en ríkið
borgar laun þeirra. Í ráði er að
framvegis verði trúfræðikennarar
ráðnir á faglegum forsendum og án
afskipta kirkjunnar.
Þessi nálgun nýju stjórnarinnar
hefur fallið í grýttan svörð. Tals-
maður Þjóðarflokksins gagnrýndi
ríkisstjórnina harðlega í gær og
sagði ljóst að „róttækur minni-
hluti“ hefði tekið öll völd innan
Sósíalistaflokksins. Hópur þessi
vildi draga svo sem verða mætti úr
hjónaband og ættleiða börn. „Sam-
kynhneigðir eiga skilið að fá sömu
meðferð og gagnkynhneigðir og
eiga rétt á að lifa lífi sínu, frjálsir, á
þann veg sem þeir kjósa,“ sagði
Zapatero nýverið.
Kirkja og þjóð
En það er „stríðið“ við kirkjuna
sem mesta athygli vekur á Spáni
nú um stundir. Í stjórnarskrá
Spánverja frá árinu 1978 er kveðið
á um aðskilnað ríkisvalds og trúar
en engu að síður fjármagnar ríkið
starfsemi katólsku kirkjunnar að
stórum hluta. Spænskir íhalds-
menn hafa enda jafnan litið svo á
að kirkja og þjóð séu eitt. Þetta
hefur tryggt kirkjunni sérstöðu í
samfélaginu. Segja má að hug-
myndin um einingu kirkju og þjóð-
ar hafi verið mótandi í hugum vald-
hafa á Spáni allt þar til
einræðisstjórn Francos leið undir
lok. Gríðarsterk ítök kirkjunnar
hafa á síðustu 20 árum eða svo gert
henni kleift að berjast gegn breyt-
ingum.
Zapatero og menn hans vilja að
kirkjan taki aukna ábyrgð á fjár-
mögnun til eigin rekstrar þó svo
þeir boði ekki algjör slit á þessum
vettvangi. Katólska kirkjan fær
m.a. fjármagn í gegnum skatta-
kerfið en Spánverjar ráða því er
þeir fylla út skattframtalið hvort
0,5% gjaldanna sem þeir greiða
renna til katólsku kirkjunnar eða
hjálparsamtaka ýmissa. Árið 2002
kusu 23% skattgreiðenda að
styrkja kirkjuna en 12% nýttu
báða kostina. Á þessu ári mun
kirkjan þiggja 106 milljónir evra
(rúma níu milljarða króna) af
skattgreiðendum og ríkið mun
leggja henni til 33 milljónir evra
(tæpa þrjá milljarða króna) til við-
bótar að því er fram kemur í gögn-
um frá spænska fjármálaráðuneyt-
inu.
Athygli vakti á dögunum þegar
José Caldera, ráðherra atvinnu- og
félagsmála, lýsti beinlínis yfir því
að binda yrði enda á þessa sérstöðu
kirkjunnar.
Fréttaskýring| Stjórn sósíalista á Spáni boðar umtalsverðar samfélagsbreytingar og kirkjunnar
menn eru uggandi. Ásgeir Sverrisson segir frá vaxandi spennu í samskiptum ríkis og kirkju þar syðra.
Spænska kirkjan
býst til varnar
Reuters
José Luis Rodríguez Zapatero ásamt eiginkonu sinni, Sonsoles Espinosa.
Zapatero er nýorðinn 44 ára og nýtur hann mikils stuðnings nú um stund-
ir ef marka má skoðanakannanir. Zapatero þykir um flest ólíkur for-
verum sínum, þeim José María Aznar sem var við völd frá 1996 til 2004 og
Felipe González sem ríkti í 14 ár frá 1982 til 1996. Viðteknar hugmyndir
um „karlmennsku“ þóttu einkenna framgöngu þeirra en Zapatero hefur
tekið upp baráttu fyrir bættri stöðu kvenna á Spáni með ágætum árangri.
’Kirkjunnar mennhyggjast ekki taka
„byltingu“ Zapateros
þegjandi. ‘
asv@mbl.is
annarri opinberri þjónustu en ég
held samt að tölurnar séu sterk vís-
bending um að það verði mjög hag-
stætt að hafa gamalt fólk árið 2040,“
sagði Ásmundur.
Aldraðir yrðu eignafólkið í sam-
félaginu, fengju tekjur eins og launa-
fólk og greiddu skatta. Afkoma
þeirra yrði í raun óháð því hversu
margir væru á vinnualdri og þeir
yrðu líka óháðir breytingum á stefnu
ríkisins. „Þeir eiga bara peninga til
að kaupa sér þá þjónustu sem þeir
þurfa. Og ef Íslendingar vilja ekki
sinna því fyrir þá, þá bara kaupa þeir
sér hana einhvers staðar í útlönd-
um,“ sagði hann. Aldraðir yrðu í
svipaðri stöðu og landeigendur á
miðöldum sem lifðu á jarðarentu frá
leiguliðunum. „Þetta er framtíðar-
sýn ellilífeyrisþeganna á Íslandi,“
sagði hann.
Ásmundur tók þó skýrt fram að
útreikningar hans miðuðu við aldr-
aða sem einn hóp, um væri að ræða
meðaltal á tekjum aldraðra en ekki
væri gerð tilraun til að reikna út
stöðu einstakra hópa ellilífeyrisþega.
ellilífeyr-
reiðslur á
rar trygg-
nnlífeyrin-
000 krón-
ginn því
eigin vasa
ónur, ann-
gar ellilíf-
gar vegna
eg skatt-
u að síður
kjur um
r
gum Ás-
meðfylgj-
ríkisins til
andsfram-
a saman. Í
nemi um
dag muni
árið 2040.
að menn
nu vegna
m við ekki
kalla á af
reytta stöðu árið 2040
l með að
agsins
laðið/Golli
rða eins
uðnason,
ulífsins.
.()5

( -(.5
(-5
(*5
1*/*
Í PALLBORÐSUMRÆÐUM að
loknu erindi Ásmundar Stef-
ánssonar sagði Edda Rós Karls-
dóttir forstöðumaður grein-
ingadeildar Landsbankans að sú
framtíðarsýn sem birtist í erindi
Ásmundar Stefánssonar væri eft-
irsóknarverð, hvort sem væri fyrir
aldraða eða skattgreiðendur fram-
tíðarinnar. Forsendur hennar
væru þær að raunávöxtun lífeyr-
issjóða yrði yfir 3,5% og sagði hún
góðar líkur á að hún næðist.
Edda Rós minnti á að það væri
tekjutenging bóta og kostn-
aðarþátttaka aldraðra sem gerði
það að verkum að útgjöld myndu
minnka. Þessi mikla tekjutenging
væri sérstök í alþjóðlegum sam-
anburði en ef dregið yrði úr henni
myndi sú niðurstaða sem Ásmund-
ir spáði að sjálfsögðu verða önnur.
Þá benti hún á að tekjuskipting
milli aldraðra væri ójöfn í dag og
sá munur myndi ekki minnka í
framtíðinni.
Tekjubil
milli aldraðra
mun aukast