Morgunblaðið - 13.01.2005, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. JANÚAR 2005 21
DAGLEGT LÍF
Svokölluð fótaóeirð, sem áensku nefnist „restless legssyndrome“, veldur truflun ásvefni hjá mörgum mann-
inum með tilheyrandi svefnleysi og
afleiðingum þess, þar með talið al-
varlegum sjúkdómum, einbeiting-
arskorti, dagsyfju og aukinni slysa-
hættu. Þeir, sem finna fyrir
einkennum, eru alls ekki einir á báti
því talið er að allt að 5–10% manna
eigi við fótaóeirð að stríða. „Það þýð-
ir að fótaóeirð truflar líf milljóna
manna, mismikið þó, þar sem ein-
kennin geta verið allt frá mjög væg-
um og upp í það að vera mikil með
verulegum óþægindum, verkjum og
skerðingu lífsgæða,“ segir dr. David
Rye, prófessor í taugalæknisfræðum
við Emory-háskólann í Atlanta í
Georgíu-fylki í Bandaríkjunum.
Rye, sem hefur um áratuga skeið
lagt stund á svefnrannsóknir af ýms-
um toga, segir Ísland kjörlendi fyrir
genarannsóknir og m.a. þess vegna
hafi hann fengið
Íslendinga í lið
með sér, m.a.
taugalæknana Al-
bert Pál Sigurðs-
son og Þórð Sig-
mundsson. „Ég
kynntist Kára Stefánssyni, forstjóra
Íslenskrar erfðagreiningar, úti í Chi-
cago fyrir nokkrum árum, fékk hann
í lið með mér ásamt Medcare-Flögu,
sem einnig leggur stund á svefn-
rannsóknir, en fólk með fótaóeirð
sefur oft illa vegna þess að fæturnir
eru að kippast til alla nóttina.“
Svefngreiningar-aðstaða var sett
upp í fyrirtækinu, en flestir hafa ver-
ið sendir heim með lítið svefn-
mælitæki.
Óeirðin mæld í svefni
Rannsóknin hófst hér á landi árið
2002 með því að auglýst var í Morg-
unblaðinu eftir fólki, sem fyndi fyrir
einkennum og hugsanlega væri hald-
ið fótaóeirð. Á sjötta hundrað Íslend-
ingar gáfu sig fram við Þjónustu-
miðstöð rannsóknarverkefna, sem
annast hefur verkstjórnina, og hafa
þeir flestir verið rannsakaðir auk
þess sem samband hefur verið haft
við ættingja. Að sögn Ingibjargar
Eiríksdóttur, hjúkrunarfræðings og
verkefnisstjóra, má segja að rann-
sóknin sé rétt rúmlega hálfnuð þar
sem ennþá vant-
ar um 400 ein-
staklinga til
þátttöku. „Tekin
er blóðprufa úr
þátttakendum
og þeir síðan
sendir heim með lítið mælitæki, sem
smeygt er upp á ökklann áður en far-
ið er í háttinn. Tækið ber að nota í
fimm nætur samfleytt og sýnir það
að mælingu lokinni hversu algengir
taugakippir í fótum eru á næturnar.“
Tíðir vöðvakippir
Ófullkominn svefn er talinn geta leitt
til verulega skertra lífsgæða. Trufl-
aður svefn getur valdið langvarandi
þreytu, sem aftur getur haft áhrif á
ýmsa andlega og líkamlega þætti
varðandi afköst, einbeitingu, frí-
stundir, félagsstarf, skapsveiflur og
samskipti við annað fólk. Útkoman
getur sömuleiðis leitt af sér sjúk-
dóma af ýmsu tagi. Allt að 80% ein-
staklinga með fótaóeirð fá væga
vöðvakippi í útlimi með 20–30 sek-
úndna millibili alla nóttina sem vald-
ið getur því að viðkomandi rumskar
og vaknar. Fyrst var farið að veita
fótaóeirð athygli um eða upp úr
1960, en rannsóknir á orsökum fóta-
óeirðar eru enn í gangi og þekking
því enn takmörkuð. Þó er álitið að
fótaóeirð geti haft mismunandi or-
sakir sem geta að einhverju leyti
skarast og nú er talið að fótaóeirð
gangi í erfðir.
Íslenska rannsóknin gengur m.a.
út á það að leita að geni eða genum,
sem gætu verið orsakavaldar að
þeim sjúkdómi, sem er ættlægur.
Fótaóeirð getur líka verið fylgikvilli
annarra sjúkdóma eða ástands sem
annaðhvort veldur einkennum um
fótaóeirð eða gerir undirliggjandi
sjúkdóm verri.
Járnskortur virðist t.a.m. oft
valda einkennum svo og nýrnabilun
og taugaskemmdir í útlimum. Auk
þess hafa nýlegar rannsóknir fundið
samband á milli fótaóeirðar og at-
hyglisbrests og ofvirkni, að sögn
Rye, sem er einkar athyglisvert þeg-
ar litið er til skólakrakka, sem fást
ekki til að sitja kyrrir í skólastof-
unni, en algengust er þó fótaóeirð
meðal fólks á miðjum aldri.
Sum lyf hjálpa
Fótaóeirð er vel meðhöndlanleg, að
sögn Rye, þó engin lyf hafi enn sem
komið er verið viðurkennd sem með-
ferðarúrræði, en aðallega er notast
við lyf, sem notuð hafa verið til að
meðhöndla aðra sjúkdóma. Hins
vegar mun nú vera unnið að
lyfjaþróunum hjá lyfjafyrirtækinu
Sepracor í Massachusetts. Nú eru
helst notuð lyf til að auka magn
dópamíns í miðtaugakerfinu sem
notuð hafa verið við meðferð á Park-
insonveiki. Einnig hafa verið notuð
róandi lyf, sterk verkjalyf og floga-
veikilyf. Rétt er að taka fram að hver
lyfjaflokkur hefur bæði kosti og
galla hvað varðar árangur og auka-
verkanir, en val á lyfjameðferð fer
gjarnan eftir því á hvaða tíma dags
einkenni koma fram og hve slæm
þau eru.
Við val á meðferðarúrræðum þarf
auk þess að meta hvort ákveðnir lífs-
hættir eða neysluvenjur auka á eða
draga úr sjúkdómseinkennum.
Heilsusamlegt og fjölbreytt fæði er
mikilvægt til þess að draga úr fóta-
óeirðareinkennum og best er að
forðast koffeinneyslu með öllu svo og
neyslu áfengis eins og kostur er. Þá
finnst mörgum gagnlegt til að halda
aftur af einkennum að ganga, gera
teygju- og slökunaræfingar, fara í
heit eða köld böð og nudda útlimi. Og
á ferðalögum, sem krefjast kyrrsetu
í bílum eða flugvélum, reynist mörg-
um gagnlegt að halda huganum við
hluti sem krefjast einbeitingar.
 HEILSA | Reglulegir vöðvakippir í fótum geta valdið svefntruflunum á næturnar
Fótaóeirð er mjög
líklega erfðakvilli
Doktor David Rye, prófessor í taugalæknisfræð-
um við Emory-háskólann í Atlanta, hefur um ára-
tuga skeið stundað svefnrannsóknir. Hann sagði
Jóhönnu Ingvarsdóttur að hann hefði lengi haft þá
kenningu að erfðir réðu mestu um hverjir fengju
fótaóeirð og nú er hann í samvinnu við Íslendinga
að gera erfðarannsókn á Íslendingum. Fyrstu
niðurstöður benda til að Rye hafi rétt fyrir sér.
Morgunblaðið/Þorkell
Dr. David Rye, prófessor í taugalæknisfræðum við Emory-háskólann í
Atlanta í Bandaríkjunum, og Ingibjörg Eiríksdóttir, hjúkrunarfræðingur
og verkefnisstjóri hjá Þjónustumiðstöð rannsóknarverkefna.
Morgunblaðið/Þorkell
Fótaóeirð truflar líf milljóna manna, mismikið þó, þar sem einkennin geta
verið allt frá mjög vægum og upp í það að vera mikil.
Morgunblaðið/Kristinn
Um 400 þátttakendur vantar enn í
rannsóknina, en þeir eru m.a. send-
ir heim með lítið mælitæki, sem
mælir vöðvakippi og haft er um
ökklann fimm nætur í röð.
join@mbl.is
Íslenska rannsóknin geng-
ur m.a. út á það að leita að
geni eða genum, sem gætu
verið orsakavaldar að þeim
sjúkdómi, sem er ættlægur.
TENGLAR
..............................................
www.rls.org
 Þú færð ómótstæðilega þörf fyrir
að hreyfa fæturna þegar þú situr
eða liggur út af.
 Þessari hreyfiþörf fylgja óþægi-
legar tilfinningar, pirringur,
kippir eða viprur djúpt í fótunum.
 Þessar óþægilegu tilfinningar og
hreyfiþörf eru meira áberandi í
hvíld en á hreyfingu.
 Einkennin minnka eða hverfa við
að hreyfa fæturna.
 Einkennin eru meira áberandi á
kvöldin og nóttunni þegar legið er
en á daginn.
 Þú átt oft í erfiðleikum með að
festa svefn og sofa samfelldum
svefni.
 Vakandi hefur þú stundum ósjálf-
ráða kippi í fótum og rekkjunaut-
urinn kann að verða var við fóta-
kippi hjá þér sofandi.
 Þreyta og einbeitingarskortur
hrjáir þig oft á daginn.
 Ættingjar kunna að hafa svipuð
einkenni, þ.e. óþægilegar tilfinn-
ingar í fótum og þörf fyrir að
hreyfa sig.
 Rannsóknir lækna þurfa ekki að
hafa leitt í ljós ákveðna orsök fyr-
ir þessum einkennum.
Einkenni
fótaóeirðar
Morgunblaðið/Þorkell