Morgunblaðið - 13.01.2005, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 13. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
E
ftir hryðjuverkaárás-
irnar á Bandaríkin
11. september 2001
spáðu bandarískir
ráðamenn því að
fleiri árásir myndu fylgja í kjölfarið.
Enginn ræddi sérstök tímamörk í
þessu sambandi en viðbúnaður hef-
ur að mörgu leyti byggst á því, að
hætta væri yfirvofandi þá og þegar.
Nú eru hins vegar liðin meira en
þrjú ár frá árásunum á New York
og Washington og engar frekari
árásir hafa verið gerðar á banda-
rískri grundu.
Hryðjuverk
hafa verið
framin víða
annars staðar
í veröldinni en
líklegt má
telja að bandarískur almenningur
líti þau ekki sömu augum og árásir
heima fyrir.
Bandaríkjamenn væru þó án efa
á villigötum ef þeir teldu, að ógnin
heima fyrir væri fyrir bí.
Það er að minnsta kosti mat
Richards A. Clarke, fyrrverandi
öryggisráðgjafa George W. Bush
Bandaríkjaforseta, sem ritar grein í
nýjasta hefti tímaritsins The
Atlantic Monthly. Telur Clarke
hugsanlegt að ný alda hryðjuverka
muni senn ríða yfir.
Er rétt í þessu sambandi að
vekja athygli á yfirlýsingu sem Ísl-
amski herinn svokallaði í Írak setti
á Netið 3. janúar sl. en þar er
hryðjuverkaárásum hótað í Banda-
ríkjunum á næstu mánuðum. Segir
í yfirlýsingunni að á þessu ári „muni
ósköp dynja yfir Bandaríkin. Hinir
heilögu bardagamenn [mújahed-
ínar] hafa undirbúið óvæntar að-
gerðir gegn sonum ykkar utan
Bandaríkjanna og sömuleiðis gegn
ykkur innan landamæra Bandaríkj-
anna“.
„Við munum beina sjónum okkar
að ykkur þegar þið hafið lokið við að
fagna áramótum, í þeirri von að þið
séuð ekki lengur kófdrukkin […]
Við munum leyfa bandarískum rík-
isborgurum að finna til þess tevatns
sem borgarar í okkar landi hafa
þurft að súpa á,“ sagði í yfirlýsing-
unni, sem hafði yfirskriftina „skila-
boð til bandarísku þjóðarinnar“.
Íslamski herinn í Írak bar
ábyrgð á morðinu á ítalska blaða-
manninum Enzo Baldoni á síðasta
ári og lýsti ennfremur á hendur
sér morðum á tveimur Pak-
istönum. Útilokað er þó að leggja
mat á það, hversu mikið sé að
marka þessa yfirlýsingu; hvort
þessi tilteknu samtök séu í stakk
búin til að standa fyrir árásum í
Bandaríkjunum eður ei.
Yfirlýsing Íslamska hersins,
sem fyrir áramót hét því að ráðast
gegn hverjum þeim sem gerir sig
líklegan til að taka þátt í kosn-
ingum í Írak, sem halda á 30. jan-
úar nk., er hins vegar athyglisverð
í ljósi greinar Clarkes öryggis-
ráðgjafa, sem áður var minnst á.
Rétt er að rifja upp að Clarke
þessi komst í fréttir snemma á síð-
asta ári er hann sendi frá sér bók-
ina „Against All Enemies“. Bókin
sú er áfellisdómur yfir ríkisstjórn
Bush Bandaríkjaforseta en Clarke
taldi Bush hafa staðið sig „hörmu-
lega“ í baráttunni gegn hryðju-
verkaógninni. Fullyrti hann m.a.
að Bush hefði á fyrstu mánuðum
sínum í embætti, árið 2001, ítrekað
verið varaður við því að hryðju-
verkamenn kynnu að gera árás á
Bandaríkin. Þá gagnrýnir Clarke
harkalega í bók sinni ákvörðunina
um að ráðast á Írak. Segir Clarke í
bókinni að viðbrögð Bush-
stjórnarinnar við árásunum 11.
september hafi „ótrúlegt en satt,
orðið til þess að öryggi okkar er nú
minna en það var fyrir árásirnar“.
Clarke, sem starfaði um árabil
sem sérfræðingur í Þjóðarörygg-
isráði Bandaríkjanna og var þrem-
ur ríkisstjórnum til ráðgjafar,
hætti störfum 2003 sökum ágrein-
ings við embættismenn Bush-
stjórnarinnar (hann er því kannski
ekki algerlega hlutlaus, sjónarmið
hans eru athyglisverð engu að síð-
ur í ljósi sérþekkingar hans). Grein
hans í janúar/febrúar-hefti The
Atlantic Monthly heitir „Ten
Years Later“ og er einhvers konar
ímynduð framtíðarsýn höfundar.
Gefur Clarke sér að tíu ár séu liðin
frá árásunum á Bandaríkin og er
greinin í formi fyrirlesturs sem
hann hefur verið beðinn um að
flytja af því tilefni við Harvard-
háskóla. Fer hann þar yfir við-
brögð stjórnvalda við upphaflegri
árás, 11. september 2001, en býr
síðan til atburðarás fyrir næstu
sex árin sem hann telur hugs-
anlega; byggir hann m.a. á gögn-
um um áform hryðjuverkamanna
sem upp hefur komist um o.s.frv.
Clarke gefur sér, sem fyrr segir,
að ný alda árása ríði yfir. Þar verði
einkum um að ræða Íraka, sem
hefna vilji fyrir innrásina í Írak, en
einnig Sádí-Araba og múslíma frá
öðrum ríkjum en arabalöndunum.
Fyrstu árásirnar eru í formi nokk-
urra, samhæfðra sjálfsmorðsárása
í spilasölum í Las Vegas og
skemmtigörðum í Flórída, Kali-
forníu, Texas og New Jersey (upp
hefur komist að hryðjuverkahópar
höfðu áform um slíkar aðgerðir).
Menn vopnaðir skotvopnum (til-
tölulega auðvelt er að komast yfir
byssur í Bandaríkjunum) drepa
hundruð manna í verslunarmið-
stöðvum, flugskeytum er skotið að
fjórum 767-farþegaflugvélum,
sprengjum er komið fyrir í neð-
anjarðarlestarkerfum nokkurra
borga og svo framvegis og fram-
vegis. Verður hver árás til þess að
stjórnvöld bregðast æ harðar við,
auka eftirlit með borgurum, draga
úr borgaralegum réttindum.
Auðvitað má alltaf setja spurn-
ingamerki við spádóma sem þessa.
Auðvitað er Richard Clarke ekki í
stakk búinn til að segja til um hvað
muni raunverulega gerast. Hann
dregur aftur á móti ekki dul á þá
skoðun sína að Bandaríkin hefðu
hugsanlega getað verið búin að
ráða niðurlögum al-Qaeda núna ef
ekki hefði verið ráðist á Írak. Þá
blasi við að ef ekki hefði verið ráð-
ist á Írak væri liðsmönnum hryðju-
verkahópa ekki að fjölga, eins og
nú sé raunin.
Ógnir
og ótti
Við munum beina sjónum okkar að ykk-
ur þegar þið hafið lokið við að fagna
áramótum, í þeirri von að þið séuð ekki
lengur kófdrukkin […] Við munum
leyfa bandarískum ríkisborgurum að
finna til þess tevatns sem borgarar í
okkar landi hafa þurft að súpa á.
„Skilaboð til bandarísku þjóðarinnar“ frá Íslamska hernum í Írak, 3. janúar 2005.
VIÐHORF
Eftir Davíð Loga
Sigurðsson
david@mbl.is
FÓLKSFÆKKUN í norðvest-
urkjördæmi hefur verið gífurleg á
undanförnum áratugum. Árið 1980
bjuggu nærfellt 15% landsmanna
á svæði kjördæmisins, en eru í
dag rúmlega 10%. Á þessu tíma-
bili fjölgaði Íslendingum um 27%
en íbúum kjördæmisins fækkaði
um 12%. Fólksfækkunin var hlut-
fallslega mest á Vestfjörðum en
minnst á Vesturlandi.
Ástæður fólksfækk-
unarinnar eru marg-
ar, en mikilvægastar
eru fækkun starfa í
hefðbundnum at-
vinnugreinum sjávar-
útvegs og landbún-
aðar og afurða-
framleiðslugreinum
tengdum þessum
grundvallaratvinnu-
greinum. Fækkun
starfa í þessum
greinum hefur ekki
verið mætt með fjölg-
un starfa í þjónustu og þekking-
ariðnaði. Störfum í þessum síðast-
töldu greinum hefur hins vegar
fjölgað umtalsvert á höfuðborg-
arsvæðinu.
Í stjórnmálaályktun kjördæm-
isþings Framsóknarflokksins í
norðvesturkjördæmi sem haldið
var í nóvember sl. var lögð
áhersla á nýsköpun hefðbundinna
atvinnuvega og eflingu þekking-
arhagkerfis kjördæmisins. Í fram-
haldi af því var lagt til að stofn-
aður verði háskóli á Ísafirði (sjá
www.samvinna.com/stjorn-
malaalyktun.pdf).
Forsendur fyrir 400 stúdenta
háskóla í norðvesturkjördæmi
Norðvesturkjördæmi hefur orðið
útundan í háskólavæðingu síðustu
ára. Á höfuðborgarsvæðinu búa
63% þjóðarinnar, en þar eru 86%
háskólanema. Í norðvestur-
kjördæmi búa 11% íbúa landsins
en þar eru aðeins 4% háskólanema
á Íslandi. Miðað við þessar tölur
er eðlilegt að leggja áherslu á
fjölgun háskóla í kjördæminu og
að byggður verði upp 400 stúdenta
háskóli á Ísafirði enda fjölgar há-
skólanemum stöðugt. Þannig
myndi jafnvægi nást á þessu sviði
samanborið við aðra landshluta.
Háskóli á Ísafirði
Í ljósi framsækinnar byggðastefnu
er stofnun háskóla gífurlega mik-
ilvægt verkefni. Ef stofnaður yrði
háskóli fyrir 400 stúdenta á Ísa-
firði og gert er ráð fyrir að 300
þeirra búi á svæðinu, gæti íbúum
fjölgað um 900. Fjölgun íbúa af
þessari stærðargráðu á svæðinu
fylgir aukin atvinnustarfsemi og
veltuaukning sem gæti numið 3
milljörðum króna.
Auk þess gæti velta á
svæðinu vegna út-
gjalda skólans og
margföldunaráhrifa
tengd þeim aukist um
600 milljónir króna ef
um er að ræða sjálfs-
eignarstofnun sem
innheimtir skólagjöld.
Háskóli en ekki
háskólasetur
Þegar til lengri tíma
er litið er mikilvægt
að háskóli sé stofn-
aður á Ísafirði fremur en há-
skólasetur í tengslum við Háskóla
Íslands. Háskólar leika mikilvægt
hlutverk í byggðaþróun þar sem
þeir stuðla að því að svæðisbundin
þekking sé hagnýtt til hins ýtr-
asta. Þeir stuðla einnig að því að
sérfræðingar starfi og búi á við-
komandi svæði og tryggja þannig
varanleg samskipti við atvinnulíf
svæðisins og nærsamfélag. Há-
skólar stuðla því að því að stað-
bundin þekking vaxi og dafni á
svæðinu. Forsenda vaxtar stað-
bundinnar þekkingar og nýsköp-
unar- og frumkvöðlastarfsemi sem
af henni sprettur er að traust til
langs tíma skapist milli aðila. Há-
skólasetur, sem eru hluti af ut-
anaðkomandi háskólum eru ekki
eins fær um að skapa slíkt traust
og hámarka um leið vöxt svæð-
isbundinnar þekkingar sem síðan
skilar sér í öflugri svæðisbundinni
nýsköpunar- og frumkvöðla-
starfsemi. Staðbundnir háskólar
leika því gjarnan mikilvægt hlut-
verk, ásamt öðrum aðilum stoð-
kerfis atvinnulífsins, í þróun fram-
sækinna fyrirtækjaklasa í
atvinulífinu. Þetta á ekki síst við
um fámenna háskóla sem eru mun
hreyfanlegri en fjölmennari skólar
og eiga auðveldara með að aðlaga
starfsemi sína þörfum og þróun
atvinnulífs viðkomandi svæðis og
nærsamfélags.
Óbein áhrif háskóla
Auk beinna efnahagslegra áhrifa
eru óbein áhrif háskóla mikil. Há-
skólar sporna gegn byggðaröskun.
Nálægð háskólastofnunar auðveld-
ar almenningi á landsbyggðinni að
stunda háskólanám. Slíkt spornar
gegn byggðaröskun ef marka má
t.d. reynsluna af Háskólanum á
Akureyri. Starfsemi háskóla renn-
ir stoðum undir alþjóðleika at-
vinnu- og mannlífs. Erlendir
skiptinemar og kennarar koma ár-
lega í byggðarlagið. Kennarar og
sérfræðingar háskóla eru hluti af
alþjóðlegu háskólastarfi með þátt-
töku sinni í alþjóðlegum rannsókn-
arverkefnum og geta miðlað nýj-
ustu þekkingu og tækni á sínu
sviði inn í fyrirtæki og mannlíf
byggðarlagsins. Háskólar bæta
ímynd byggðarlags og svæðis sem
fjölbreytts vinnumarkaðar. Slíkt
laðar gjarnan að einstaklinga með
fjölbreytta þekkingu sem eru ann-
aðhvort í atvinnuleit eða í leit að
staðsetningu fyrir fyrirtæki sitt.
Háskólum fylgir mannfjöldaaukn-
ing vegna fjölda stúdenta, starfs-
fólks og vegna margföldunar-
áhrifa. Um leið eykst hagkvæmni í
rekstri vegna stærðarhagkvæmni.
Fólksfjölgun fylgir fjölgun fyr-
irtækja sem leiðir til aukinnar
samkeppni og lægra vöruverðs.
Samantekið má segja að starfsemi
háskóla stuðli óbeint að lægra
vöruverði og hærra þjónustustigi
á svæðinu. Áhrif háskóla eru auk
þess bæði menningarleg og stjórn-
málaleg. Háskólastúdentar eru
gjarnan mjög virkir í íþrótta- og
menningarlífi. Þeir taka virkan
þátt í stjórnmálum og eru oft upp-
spretta röksemda og þekkingar
sem nýtist í hugmyndafræðilegri
baráttu byggðarlaga og svæða fyr-
ir tilveru sinni.
Háskóli á Ísafirði
Ívar Jónsson fjallar um háskóla
’Samantekið má segjaað starfsemi háskóla
stuðli óbeint að
lægra vöruverði og
hærra þjónustustigi á
svæðinu.‘
Ívar Jónsson
Höfundur er prófessor við
Viðskiptaháskólann á Bifröst.
NÚ HEFUR Bobby Fischer set-
ið 6 mánuði í fangelsi í Japan
vegna ógilds vegabréfs. Hann fær
að fara út 45 mínútur á dag fimm
daga vikunnar. Hann
þjáist af síversnandi
höfuðverk og svima.
Vafasamur heiður hlýt-
ur að vera fyrir jap-
anska réttargæslukerf-
ið ef það verður til
þess að valda skák-
snillingnum varanlegu
heilsutjóni. Þegar lög-
fræðingur Fischers
leitaði til embættis-
manna um svör við því
hversu lengi þeir hygð-
ust halda honum, svar-
aði hinn japanski emb-
ættismaður. „Við
getum haldið honum eins lengi og
okkur sýnist. Við getum étið hann
ef við viljum.“
Í tólf ár hefur þessi einmana
snillingur verið útlægur frá heima-
landi sínu vina- og ættingjalaus. Í
sex mánuði hefur hann nú setið í
fangelsi vegna ógilds vegabréfs,
sennilega dæmalaust.
Afbrotið er að tefla skák í Júgó-
slavíu í trássi við viðskiptabann. Nú
er upplýst að eini maðurinn í heim-
inum sem hefur verið ákærður fyr-
ir brot á þessari reglugerð, sem
löngu er fallin úr gildi, er Bobby
Fischer. Brot í landi sem ekki er
lengur til.
Clinton segir frá því í nýútkom-
inni ævisögu sinni að þeir hafi sett
þessa reglugerð en
vitað að margir voru
að selja vopn til land-
anna þarna. Þeir hafi
hins vegar ekki verið
ákærðir vegna þess
að mikill skortur hafi
verið á vopnum á
þessu landsvæði.
Listamenn voru ekki
ákærðir sem þarna
störfuðu.
Hins vegar tefldi
heimsmeistarinn fyrr-
verandi þarna skák
og á hann hefur verið
gefin út hand-
tökubeiðni hjá öllum lögreglu-
stjóraembættum í Bandaríkjunum.
Málið er það alvarlegt að mati
Bandaríkjamanna að það fyrnist
aldrei. 10 ára fangelsi liggur við
brotinu.
Fischer fékk vegabréf sitt end-
urnýjað 1997 og það var því ekki
útrunnið. Bandaríkin tilkynntu
mörgum löndum með tölvupósti að
vegabréfið væri gert ógilt en láðist
að láta Fischer vita. Í guðs eigin
landi, landi einstaklingsréttarins,
gleymdist þetta. Þar með mun að-
gerðin ógild að bandarískum lögum
því að Fischer átti mótmælarétt.
Skákheimurinn hlýtur að átelja
Japani og gagnrýna þá harðlega
ekki síður en Bandaríkjamenn. Hér
er um gróft mannréttindabrot að
ræða.
Framganga Davíðs Oddssonar í
máli Fischers hefur orðið honum
mjög til álitsauka víða um heim.
Væri nú ekki rétt að afhenda
Fischer íslenskt vegabréf, það sem
erlendir ríkisborgarar geta fengið?
Þá er varla unnt að halda honum í
fangelsi vegna ógilds vegabréfs.
Fischer hefur lýst áhuga á að
tefla hér við íslenska unglinga og
„Fischerskák“ við íslenska stór-
meistara.
Vilja menn reyna að giska á
hvernig sagan muni fjalla um fram-
komu Bandaríkjamanna og Japana
í þessu máli þegar tímar líða fram?
Sex mánuði í japönsku fang-
elsi vegna vegabréfsins
Guðmundur G. Þórarinsson
fjallar um mál Bobby Fischers ’Skákheimurinn hlýturað átelja Japani og
gagnrýna þá harðlega
ekki síður en Banda-
ríkjamenn.‘
Guðmundur
G. Þórarinsson
Höfundur er verkfræðingur.