Morgunblaðið - 01.04.2005, Side 11

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 1. APRÍL 2005 11
FRÉTTIR
PÁLL Torfi Önundarson, yfirlæknir blóðmeina-
fræðideildar Landspítala – háskólasjúkrahúss og
forstöðumaður kennslu í blóðsjúkdómum við
læknadeild Háskóla Íslands, hefur sent Morg-
unblaðinu eftirfarandi yfirlýsingu:
„Kristján fjórði Danakonungur notaði ofan-
greind orð þegar hann tók stjórnvaldsákvarðanir
eftir eigin hentisemi. Kóngur átti við það, að orð
sín væru lög. Ráðherra heilbrigðismála hefur nú
sent mér undirrituðum bréf dagsett 30. mars
2005, en ég hafði að gefnu tilefni sent ráðuneytinu
lögfræðilega álitsgerð til umsagnar 14. desember
sl.
Niðurstaðan undirrituð af ráðherra og ráðu-
neytisstjóra er í stuttu máli sú, að ráðuneytið hafi
með staðfestingu ráðherra árið 2000 „þegar tekið
afstöðu til lögmætis skipuritsins“. Í því felst að
ráðuneytið telur, að skipurit LSH sé í fullu sam-
ræmi við lög um heilbrigðisþjónustu. Þá segir efn-
islega í bréfinu að hlutverk og starfslýsing sviðs-
stjóra sé í samræmi við lög.
Sem sagt er skipulagið löglegt að áliti ráðuneyt-
isins vegna þess að ráðuneytið og ráðherra
ákváðu það! Enginn rökstuðningur. Af því bara.
Jafnvel þótt svo virðist sem stjórnendur LSH hafi
stungið undir stól vel rökstuddu lögfræðilegu áliti
um hið gagnstæða.
Shakespeare orðar stjórnkerfisvandamál þann-
ig: „Something is rotten in the state of Denmark.“
Í opinberri stjórnsýslu í lýðveldinu Íslandi gildir
svokölluð lögmætisregla. Í henni felst að embætt-
ismenn og ráðherrar verða að fylgja lögum. Jafn-
framt hvílir sú skylda á stjórnvöldum, að svör op-
inberra stofnana og ráðuneyta verða að vera
málefnaleg.
Ekki er nóg að segja að skipurit sé löglegt af því
ráðherra skrifaði upp á það. Svör ráðuneytisins
eru ómálefnaleg. Þau taka í engu á þeim efnis-
atriðum sem koma fram í áliti lögmannanna
Hreins Loftssonar og Þórðar Bogasonar. Kjarninn
í áliti þeirra er sá, að nýtt sviðafyrirkomulag á
LSH árið 2000 og starfslýsing sviðsstjóra samrým-
ist ekki lagaákvæðum um stöðu yfirlækna. Þetta
hefur ekki verið hrakið. Svo einfalt er það mál. Ég
tel, að rétt ráðnir yfirlæknar sérdeilda hafi verið
sviptir lögvernduðum réttindum og ég sem yf-
irlæknir á LSH hlýt að eiga rétt á málefnalegri
umfjöllun um þau sjónarmið sem lögmenn mínir
hafa sett fram. Skattborgarinn hlýtur einnig að
krefjast þess, að þeirri óvissu sem komin er upp
um skipulag LSH verði eytt og að skipulagið sé
sem faglegast og hagkvæmast (m.ö.o. sem minnst
yfirbygging). Á þessum undirstöðuatriðum er
ekki tekið í greindu bréfi ráðherrans.
Á LSH sagði einn stjórinn við mig að „lög væru
bara lög“. Það gildir ekki einu sinni í tónlistinni.
Orðið „bara“ er ekki til í góðri stjórnsýslu.
Reyndar örlar á gagnrýni á yfirstjórn LSH í
bréfi ráðherrans til mín. Í bréfinu segir orðrétt:
„Að svo miklu leyti sem skoðanir eru skiptar á því
hvað sé heppileg verkaskipting sviðsstjóra og yf-
irlækna telur ráðuneytið eðlilegt að þau mál séu
leidd til lykta innan spítalans og hvetur málsaðila
til að vinna að því.“ Sjálfur hafði ég staðið þannig
að málum, að unnt yrði að leysa málið innan spít-
alans. Þess vegna var lögfræðiálitið afhent for-
stjóra, en ekki ráðherra á sínum tíma. Með þeim
hætti gaf ég yfirstjórninni færi á, að kynna sér
málefnaleg sjónarmið að baki afstöðu okkar yf-
irlæknanna. Yfirstjórnin brást við með því að
hundsa sjónarmið okkar árum saman. Þá virðist
einnig liggja fyrir að yfirstjórnin hafi leynt þess-
um alvarlega ágreiningi fyrir stjórnarnefndinni
og ráðuneytinu. Á meðan hefur óánægjan kraum-
að undir niðri eins og fram kemur í endurteknum
ályktunum læknaráðs og hjúkrunarráðs spítalans.
Eftir að upp úr sauð hlýtur það að standa upp á yf-
irstjórn LSH að kynna fyrir starfsfólki spítalans
hvernig hún hyggst bregðast við tilmælum ráð-
herra um að leysa málið innan spítalans. Í því sam-
bandi dugir ekki lengur að sópa vandanum undir
teppið.“
„Vér vitum einir“
HÉR fer á eftir „Minnisblað (17. janúar 2001)
um störf yfirlækna og lög um heilbrigðisþjón-
ustu“ sem lögmennirnir Hreinn Loftsson og
Þórður Bogason, tóku saman fyrir tilstilli Páls
Torfa Önundarsonar, yfirlæknis á LSH, og
fleiri yfirlækna spítalans og kynnt var á fundi í
heilbrigðisráðuneytinu 25. febrúar 2001.
1. Stjórnsýslan hvílir á svokallaðri lögmæt-
isreglu, þ.e. allar ákvarðanir innan stjórnsýsl-
unnar verða að byggjast á lögum og vera í
samræmi við þau. Lögmætisreglan gildir und-
antekningarlaust í allri stjórnsýslu.
2. Um málefni starfsmanna ríkisins gilda al-
menn lög nr. 70/1996, um réttindi og skyldur
starfsmanna ríkisins. Í 3. gr. laganna er kveðið
á um að sérákvæði í lögum; sem öðruvísi mæla
um réttindi og skyldur einstakra flokka starfs-
manna, skuli haldast.
3. Heilbrigðisþjónusta er einn af þeim þáttum í
starfsemi ríkisvaldsins sem er að stórum hluta
lögákveðinn. Um störf heilbrigðisstétta og
starfsemi heilbrigðisþjónustu í landinu hafa
verið sett margvísleg lög sem hafa verður til
hliðsjónar þegar ákvæði starfsmannalaganna
eru túlkuð. Í þessum sérlögum er lögð ábyrgð
á heilbrigðisstéttir en þeim jafnframt skap-
aður réttur. Sem dæmi má nefna 32. gr. laga
um heilbrigðisþjónustu en samkvæmt henni
ber stjórnendum sjúkrahúss að leita álits
læknaráðs um allt sem varðar læknisþjónustu
þess. Í greininni eru einnig ákvæði um starfs-
mannaráð sjúkrahúsa.
4. Ákvæði laga um heilbrigðisþjónustu er
varða yfirlækna hafa að meginstofni staðið
óbreytt í 18 ár. Gert er ráð fyrir því að á hverju
sjúkrahúsi séu alla jafna þrír aðalyfirmenn; yf-
irlæknir, hjúkrunarforstjóri og fram-
kvæmdastjóri, sbr. 1. mgr. 29. gr. Samkvæmt
2, mgr. 29. gr. laganna skulu á svæðis- og
deildasjúkrahúsum vera yfirlæknar sérdeilda,
sem bera ábyrgð á lækningum, sem þar fara
fram. Yfirlæknir hefur eftirlit með starfsemi
deildarinnar og skal stuðla að því að hún sé
ávallt sem hagkvæmust og markvissust.
5. Öll framangreind ákvæði um yfirlækna hafa
verið í gildi í 18 ár. Jafnframt hefur verið í gildi
sú regla að yfirlæknar við ríkisspítala fá ekki
starf nema að fenginni jákvæðri umsögn sér-
stakrar matsnefndar um hæfi viðkornandi
læknis, sbr. 31. gr. laganna, sérstaklega 5.
mgr., og umsögn stjórnarnefndar. Það sem
hefur breyst í kjölfar starfsmannalaga er að nú
eru yfirlæknar ekki skipaðir af ráðherra held-
ur ráðnir af forstjóra eða framkvæmdastjóra,
sbr. 2. mgr. 31. gr. laga um heilbrigðisþjón-
ustu, sbr. 64. gr. 1. nr. 83/1997.
6. Sú breyting sem varð með lögum 83/1997,
um ráðningu yfirlækna, sbr. sérstaklega 62.
gr. þeirra, felur það einnig í sér að forstjóra er
bæði rétt og skylt að setja yfirlækni erind-
isbréf, sbr 2. mgr. 8. gr. starfsmannalaga. Að
sjálfsögðu þarf það að miðast við lögákveðnar
skyldur og ábyrgðarsvið yfirlækna.
7. Rétt er að ítreka þann meginmun sem er á
ábyrgð og störfum framkvæmdastjóra/
forstjóra og yfirlæknis samkvæmt lögum um
heilbrigðisþjónustu, sbr. 29. gr. laganna. Yf-
irlæknir ber ábyrgð á þeim lækningum sem
fram fara á hans deild, er eftirlitsaðili með
starfsemi hennar og tryggir að hún sé hag-
kvæm og markviss. Framkvæmdastjóri ann-
ast um fjármál og daglegan rekstur, auk þess
sem hann skipuleggur og samhæfir rekstur.
Honum til ráðgjafar eru yfirlæknir sjúkrahúss
og hjúkrunarforstjóri. Þannig má í stórum
dráttum segja að yfirlæknir sérdeildar sé fag-
lega ábyrgur á sínu sviði en framkvæmdastjóri
beri ábyrgð á rekstrarþætti.
8. Með reglug. nr. 127/2000 var ákveðið að
sameina Ríkisspítala og Sjúkrahús Reykjavík-
ur undir nafninu Landspítali – háskólasjúkra-
hús. Jafnframt ákveðið nýtt skipurit, sbr.
greinargerð stjórnarnefndar til heilbrigð-
isráðherra hinn 16. febrúar 2000. Fram kemur
í því skipuriti að lækningaforstjóri sé yf-
irlæknir spítalans og annist samskipti við
læknaráð. Í 8. lið greinargerðarinnar segir að
starfsemi spítalans skiptist í svið, deildir og
starfseiningar sem njóta sjálfstæðis í fjár-
málum eða hafa þjónustusamninga. Sviðs-
stjórar og forstöðumenn bera faglega ábyrgð á
faglegri starfsemi og rekstri sviða og starfs-
eininga gagnvart framkvæmdastjórn og fram-
kvæmdastjórum. Sviðsstjórar lækninga og
hjúkrunar skulu sjá til þess að þjónusta við
sjúklinga sé ávallt í samræmi við lög, stefnu og
markmið spítalans, þekkingu og gæðaviðmið.
Sviðsstjórar hafa skyldur gagnvart yfirmönn-
um og starfsmönnum deilda og annarra starfs-
eininga spítalans skv. nánari ákvörðun. At-
hygli vekur að ekki er í skipuritinu vikið
sérstaklega að stöðu yfirlækna þrátt fyrir að
hún sé lögákveðin og ekki á valdi stjórnvalda
að breyta henni.
9. Hinn 1. október 2000 gáfu forstjóri og lækn-
ingaforstjóri Landspítala – háskólasjúkrahúss
út starfslýsingu sviðsstjóra lækninga. Er þar í
mjög grófum dráttum gert ráð fyrir því að
sviðsstjóri lækninga beri ábyrgð á fram-
kvæmd læknisþjónustu sviðsins, þ.e. beri hina
faglegu ábyrgð, auk þess sem hann ber ábyrgð
á rekstri og fjármálum.
10. Uppbygging og skipulag spítala er lög-
ákveðin sbr. IV. kafli laga um heilbrigðisþjón-
ustu. Grundvallarþáttum og inntaki hennar
verður ekki breytt með stjórnvaldsákvörð-
unum, hvað þá með ákvörðunum í skjóli stjórn-
unarlegs boðvalds sem m.a. er leitt af rétt-
lægri almennum lögum (lögum um
ríkisstarfsmenn). Ef þörf er á grundvallarend-
urskoðun og breytingum á stjórnkerfi Land-
spítala í kjölfar sameiningar og stækkunar
spítalans ber að gera það með lögum. Upp-
bygging sjúkrahúss byggist á sérgreinaskipt-
um deildum sem yfirlæknir veitir forstöðu og
hefur núverandi skipan verið óbreytt í 18 ár en
verið við lýði mun lengur. Yfirlæknir ber laga-
lega ábyrgð á lækningum á deildum. Ekki er í
lögum gert ráð fyrir að deildir séu flokkaðar í
yfirsvið eða að sérstakur sviðsstjóri geti yf-
irtekið þá ábyrgð sem hvílir á yfirlæknum eða
gefið þeim bindandi fyrirmæli enda sú staða
ekki tillögum samkvæmt. Þetta kemur skýrt
fram í 7. mgr. 30. gr. laga um heilbrigðisþjón-
ustu en einmitt í þeirri málsgrein er ráðherra
fengin heimild til að staðfesta stjórnskipulag
ríkisspítala. Í athugasemdum þeim sem fylgdu
með frumvarpi því sem varð að lögum nr. 83/
1997, kom fram að framkvæmdastjórn sam-
kvæmt þágildandi stjórnskipulagi var mynduð
af framkvæmdastjóra lækninga, hjúkrunarfor-
stjóra, framkvæmdastjóra tæknisviðs og fram-
kvæmdastjóra stjórnunarsviðs. Með vísan til
þess að gert væri ráð fyrir því að ráðherra réði
þessa starfsmenn, sbr, 5. málsl. 3. mgr. 30. gr.
laga um heilbrigðisþjónustu. sbr. 63, gr. laga
nr. 83/1997, var ákveðið að veita ráðherra
heimild í niðurlagi 7. mgr. 30. gr. laganna að
staðfesta slíkt stjórnskipulag sem gerði ráð
fyrir meðlimum framkvæmdastjórnar. Hvergi
er einu orði minnst á sviðsstjóra. Þessa heim-
ild til setningar skipurits ber að túlka þröngt,
hún takmarkast við framkvæmdastjórn, og
gæti hún í öllu falli aldrei breytt ákvæðum lag-
anna sjálfra.
11. Athygli vekur að í starfslýsingu sviðsstjóra
lækninga er gert ráð fyrir því að hann sé val-
inn til starfa af framkvæmdastjóra lækninga
og forstjóra til að gegna starfinu til 4 ára í
senn. Sviðsstjórn er aðalstarf og gegnir við-
komandi ekki öðrum störfum á meðan nema
samkvæmt samkomulagi við framkvæmda-
stjóra lækninga. Hér virðist augljóst að bæði
er verið að fara í bága við starfsmannalög og
lög um heilbrigðisþjónustu. Í fyrsta lagi er
brotin auglýsingaskylda 2. mgr. 7. gr. starfs-
mannalaga en í öðru lagi getur tímabundin
ráðning ekki verið lengri en tvö ár, sbr. 41. gr.
starfsmannalaga. Þá virðist það einnig vera
fullkomlega í bága við þau ströngu lagaákvæði
sem sett hafa verið um hæfi yfirlækna og sér-
fræðinga á sjúkrahúsum, sbr. 31. gr. laga um
heilbrigðisþjónustu, að sviðsstjóri geti verið án
hæfismats og ekki sé gert að skilyrði að hann
komi úr hópi yfirlækna. Sérstaklega er þó tek-
ið fram í starfslýsingunni að staðgengill sviðs-
stjóra lækninga skuli vera úr hópi yfirlækna.
12. Hér er sett fram sú skoðun að greinargerð
með skipuriti Landspítala – háskólasjúkra-
húss, frá 16. febrúar 2000, standist ekki þá
skipan sem lög um heilbrigðisþjónustu áskilja
um sjúkrahús, sérstaklega 8. liður lýsing-
arinnar. Því síður stenst starfslýsing sviðs-
stjóra lækninga frá 1. október 2000, sem und-
irrituð er af forstjóra og lækningarforstjóra
Landspítalans, lög um heilbrigðisþjónustu og
virðist henni einnig ætlað að sveigja framhjá
ákvæðum starfsmannalaga.
Um störf yfirlækna og lög um heilbrigðisþjónustu
HEILBRIGÐISRÁÐHERRA staðfesti
núverandi skipurit Landspítala – háskóla-
sjúkrahúss og tók þar með afstöðu til lög-
mætis skipuritsins sem að mati ráðuneyt-
isins er í fullu samræmi við lög. Ráðherra
hvetur til þess að deilumál verði til lykta
leidd innan spítalans. Þetta kemur fram í
bréfi Jóns Kristjánssonar heilbrigðisráð-
herra til Páls Torfa Önundarsonar, yfir-
læknis á Landspítala - háskólasjúkrahúsi,
dagsettu 30. mars. Bréfið er svar við bréfi
frá Páli Torfa frá því í desember.
Í lagaáliti sem Páll Torfi lét vinna árið
2001 er komist að gagnstæðri niðurstöðu.
Þetta álit afhenti hann ráðuneytinu í des-
ember og óskaði eftir áliti þess en í bréfi
ráðherra segir að ráðuneytið líti ekki svo á
að hann hafi lagt fram stjórnsýslukæru
vegna skipuritsins.
Í bréfinu segir að Páll Torfi hafi m.a.
gert athugasemdir við þau orð Jóhannesar
M. Gunnarssonar, forstjóra spítalans, að
álitsgerð lögfræðinga hafi ekki verið send
LSH „þó svo efnisinnihald hennar hafi að
einhverju leyti verið kynnt yfirstjórnend-
um“. Páll Torfi hafi greint frá því að minn-
isblaðið hafi verið kynnt og afhent forstjóra
á fundi í febrúar 2001 og í bréfi hans til ráð-
herra væri einnig fjallað um fund lækna-
ráðs sem var haldinn í þeim tilgangi að
kynna læknum meinta annmarka skipulags
spítalans og fyrrnefnt lögfræðiálit.
Fyrrnefnt lögfræðiálit, sem unnið var af
lögmönnunum Hreini Loftssyni og Þórði
Bogasyni, sendi Páll Torfi til ráðherra
ásamt fyrrnefndu bréfi í desember og fór
fram á að „lögfræðingar ráðuneytisins fjalli
um álitsgerð lögmannanna og taki afstöðu
til hennar til þess að menn velkist ekki í
vafa um stöðu og ábyrgð löglega ráðinna
yfirlækna sérgreina á LSH annars vegar
og hins vegar þeirra yfirmanna sem ekki
eru ráðnir með sama hætti“. Seinna hafi
Páll Torfi vísað til lögfræðiálitsins og að
það hafi verið sent sem stjórnsýslukæra.
Af því tilefni tekur ráðherra fram að að-
ila máls sé heimilt að kæra stjórnvalds-
ákvörðun til æðra stjórnvalds til að fá hana
fellda úr gildi eða henni breytt. Til þess að
unnt sé að bera fram stjórnsýslukæru þurfi
að liggja fyrir stjórnvaldsákvörðun en ráð-
herra telur að með bréfi Páls Torfa sé ekki
um að ræða stjórnsýslukæru heldur sé ver-
ið að óska eftir umfjöllun ráðuneytisins um
minnisblað tveggja lögmanna. Því telji
ráðuneytið að ekki sé unnt að líta á bréfið
sem stjórnsýslukæru. Vegna beiðni um
umfjöllun um álit lögfræðinga er vísað til
þess að heilbrigðisráðherra hafi staðfest
skipuritið og þar með tekið afstöðu til lög-
mætis þess.
Í bréfi heilbrigðisráðuneytisins til for-
stjóra Landspítalans kemur ennfremur
fram að ráðuneytið telji æskilegt að reynt
sé að leysa samskiptavanda stjórnenda
spítalans og læknaráðs og það vænti þess
að „læknaráðið og stjórnendur LSH geri
allt sem í þeirra valdi stendur til að bæta
þessi samskipti og leggi áherslu á að sú
vinna hefjist sem allra fyrst“.
Ekki stjórnsýslukæra að mati ráðherra
Skipurit í fullu
samræmi við lög