Morgunblaðið - 06.04.2005, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 6. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Á SÍÐUSTU dögum hefur mikið verið
fjallað um skoðanakönnun meðal ungra Ís-
lendinga og dregnar fram þær niðurstöður
að fordómar hafi mjög aukist síðustu fimm
árin gagnvart fólki af erlendu bergi brotið.
Svona skoðanakönnun er mjög yfir-
borðskennd og jafnvel ófagleg að mínu
mati. Könnunin gerir enga tilraun til þess
að leita skýringa á viðhorfs-
breytingum sem gætu leitt
allt annað í ljós en þær nið-
urstöður sem verið er að
draga fram. Það sem kort-
leggja þarf í þessu sambandi
eru gríðarleg umbrot á
vinnumarkaði, áherslur
varðandi aðlögun að sam-
félaginu og auðvitað þjón-
ustan við þá hópa sem hing-
að hafa flutt.
Við sem höfum átt því láni
að fagna að búa erlendis
langdvölum vitum að engum
líður vel í nýju landi fyrr en
þeim áfanga er náð að hafa
gott vald á tungumáli viðkomandi þjóðar,
en þar er erfiðastur sá nauðsynlegi hjalli að
geta grínast.
Samskipti gegna lykilhlutverki í því að
brjóta niður fordóma, en til þess þarf fólk
að tala saman og kynnast. Slíkt er forsenda
þess að viðkomandi verði virkur þátttak-
andi í því samfélagi sem flutt er til. Þannig
skapast virkt flæði menningar sem gagnast
öllum. Af framangreindu er ljóst, að
minnstar áhyggjur þarf að hafa af börn-
unum þar sem þau fara í skóla saman og
tala saman í leik og starfi.
Varðandi fullorðna nýbúa er nauðsynlegt
að samfélagið laði þá til íslenskunáms með
áhugaverðum tilboðum sem fjármagna
þarf með samstilltu átaki ríkis, sveitarfé-
laga, atvinnurekenda og verkalýðsfélaga.
Umbrot á vinnumarkaði
Í umræddri könnun er dregið fram að
betur sett ungmenni séu minna fordómafull
gagnvart útlendingum. Hverjum ætti nú að
koma það á óvart? Í rekstrarumhverfi
landsins, og þá væntanlega inni á heimilum
aðila líka, hefur verið klifað á miklum
kostnaði við íslenskt vinnuafl svo árum
skiptir. Fólkið í grunnatvinnugreinunum,
sjómenn, iðnaðarmenn, ræstingafólk, fisk-
vinnslufólk, verslunarfólk
o.s.frv., kostar of mikið, það
hefur of há laun og of mikil rétt-
indi. Og þá er gott að flytja inn
ódýra útlendinga til starfa. Sé
svona litið á málin verður mað-
ur eðlilega minna fordóma-
fullur!
En svo er hin hliðin á málinu.
Tökum sem dæmi þær gríð-
arlegu breytingar sem orðið
hafa til dæmis í ræstinga- og
þrifnaðargeiranum. Stofnanir
ríkis og sveitarfélaga, bankar,
hótel, verksmiðjur, verslanir
o.fl hafa tekið upp þá stefnu að
bjóða út þjónustuna. Með
breyttu fyrirkomulagi hefur hundruðum
Íslendinga, aðallega konum, verið rutt út
úr þessari grein. Síðan semur þjónustufyr-
irtækið upp á nýtt, býður lakari kjör og
réttindi og fær í mörgum tilfellum útlend-
inga til að taka að sér störfin.
Þessi kerfisbreyting í grunnþjónustu
víða í samfélaginu er sennilega aðal-
ástæðan fyrir fjölgun öryrkja um 4.200 sl.
sjö ár. Væri nú verðugt verkefni fyrir fé-
lagsfræðinga að gera vísindalega úttekt á
málinu. Það er nefnilega rangt að Íslend-
ingar vilji ekki þessa vinnu eins og oft er
klifað á. Fólkið vill hins vegar ekki kerf-
isbreytingar til lækkunar launa og rétt-
inda.
Þannig hefur kerfisbundið verið vegið að
afkomu þúsunda heimila, sem hafist hefur
með atvinnu
ingju sem le
ast vill verða
una kennt u
þeirra garð.
Og nú eru
lífróður til þ
indi. Síðustu
sambandið o
ist hatramm
ólöglegu vin
vikurnar sem
verkalýðshr
farin að aðh
sem flytja in
á smánarlau
stæður.
Það eru sv
arstíu fyrir
ur sú staða a
fyrir okkar f
Afstaða ve
Það er ón
ræðan sem n
ast sú sama
unum í byrj
misstu men
árum. Sú hu
löguðust“ sa
þeirri hugsu
að lifa og sta
hafi aldrei fl
eina sem tal
kring var að
Þessi stef
þjóðernishó
Þegar menn
voru viðbrög
umburðarly
Gróðrarstía fordóm
Eftir Árna Steinar
Jóhannsson ’Svona mjög yfi
jafnvel ó
Árni Steinar
Jóhannsson
ÁSTANDIÐ í vímuefnamálum er algerlega
óviðunandi að mati Þórarins Tyrfingssonar,
yfirlæknis á Sjúkrahúsinu Vogi. Sölutölur á
vímuefnum rjúka upp en dregið hefur úr
meðferðarstarfinu á Vogi vegna rekstr-
arfjárskorts. Á blaðamannafundi á Vogi í
gær sagði Þórarinn að m.a. sé greiningar-
og skyndiþjónusta sem veitt var á Vogi á ár-
unum 2003 og 2004 ekki lengur veitt. Þá hef-
ur verulega dregið úr innlögnum á Vog, um
250–300 manns á þessu ári.
SÁÁ greiðir enn verulega fjármuni með
viðhaldsmeðferðinni fyrir sprautufíkla sem
nota morfín og heróín. Heilbrigðisráðu-
neytið greiðir lyf fyrir 20 sjúklinga gegn því
að SÁÁ láti 30 sjúklingum í té lyf og aðra
þjónustu til ársloka 2005. Alls 40 sjúklingar
eru nú í meðferðinni.
Í máli Þórarins kom m.a. fram að hann
hefði sérstakar áhyggjur af ópíumfíklum
sem fjölgar stöðugt, eða þeim sem neyta
hins svokallaða „læknadóps“.
Fíkn í lyf sem ávísað er af læknum er nú
orðinn aðalvandi 7–10% þeirra sem koma á
Vog. Um er að ræða róandi og örvandi
ávanalyf og sterk verkjalyf, ópíumefni eða
morfínefni. „Nýgengi hjá ópíumfíklum hef-
ur aldrei verið meira,“ sagði Þórarinn.
„Þetta kallar á raunhæf viðbrögð frá sam-
tökum lækna og embættismannakerfinu.
Þetta er það mikill vandi að hann slær upp í
ólöglega vímuefnavandann. Að vísu er ekki
eins mikil glæpastarfsemi tengd þessum
lyfjum en fyrir okkur er þetta alveg jafn al-
varlegt mál.“ Sagði hann ekki saman að
jafna annars vegar hinum ólöglega vímu-
efnamarkaði og hins vegar löglegri mennt-
un lækna. „Það má ekki gera menn að
glæpamönnum. Þetta er merki um þekking-
arskort og getuleysi við að takast á við vand-
ann. Það verður ekki unnið nema með
fræðslu og endurmenntun þeirra sem ávísa
þessum lyfjum.“
Að sögn Þórarins hófst morfínfaraldur
hérlendis árið 1999. Nýir sprautufíklar sem
koma á Vog og nota morfín eru rúmlega 40 á
ári og alls hafa 769 einstaklingar greinst
með ópíumvanda á síðustu 10 árum.
„Það þarf að halda ráðamönnum vakandi
fyrir nauðsyn þess að setja fjármuni í með-
ferð sjúklinga hér. SÁÁ hafa greitt með lög-
boðinni sjúkrastarfsemi,“ segir Þórarinn.
Tuga milljóna króna halli hefur verið á
rekstrinum undanfarin ár en hefur þó
minnkað nokkuð frá árinu 2000.
Yfirlæknir á Vogi hefur miklar áhyggjur af ópíu
Ástandið í vímuef
algerlega óviðuna
Til stendur
Þórarins Ty
Eftir Örlyg Stein Sigurjónsson
orsi@mbl.is
Fjöldi innla
ÞÓTT ótrúlegt megi virð-
ast eru dæmi um fólk þurfi
að leggjast inn á Vog
vegna óhóflegrar neyslu á
verkjalyfi á borð við
parkódín sem kaupa má í
lausasölu í næsta apóteki.
Með óhóflegri neyslu og
fíkn í kódeinlyf er átt við
neyslu upp á parkódín-
töflur í tugatali á hverjum
degi. Þórarinn Tyrfingsson
yfirlæknir segir það mjög
ingum að pakkningar með
10 stk. eru ómerktar enda
þess ekki krafist í reglu-
gerð að því er upplýst var á
blaðamannafundinum í
gær.
„Það hefur heyrst að
kodeinspjöld í lausasölu
hafi selst í alveg gríðarlegu
magni út úr apótekum,“
sagði Þórarinn. „Þarna eru
gríðarlegir peningalegir
hagsmunir í húfi.“
flókið mál að afeitra þessa
sjúklinga því lyfjaneyslan
geti verið afleiðing kvíða
og verkja. Síðan þurf að
byggja sjúklingana upp
eins og aðra vímuefna-
sjúklinga og huga að kvíð-
aröskun og verkjavanda-
málum þeirra.
Parkódínpakkningar
eru merktar með rauðum
viðvörunarþríhyrningi en
þó með þeim undantekn-
Gríðarleg parkódínneysla
LÆKNAR, LYFJAFYRIRTÆKI
OG KALDAR VATNSGUSUR
Ummæli Hörpu Leifsdóttur,markaðsstjóra lyfjafyrirtækis-ins Actavis, í Morgunblaðinu á
mánudag, vekja upp spurningar um það
hvernig lyfjafyrirtækin líti á samskipti
sín við læknastéttina. Sigurbjörn
Sveinsson, formaður Læknafélags Ís-
lands, skrifaði leiðara í Læknablaðið
fyrir ári um samskipti lækna og lyfja-
fyrirtækja. Þar hvatti hann til að
læknar ryfu tengsl risnu og fræðslu,
sem hann sagði auðmýkjandi fyrir
læknastéttina, og „andlega heilsuspill-
andi“.
Í fréttaskýringu Sunnu Óskar Loga-
dóttur blaðamanns, sem birtist hér í
blaðinu sl. sunnudag, kom fram að eftir
að þessi leiðari birtist hefðu lyfjafyr-
irtæki fækkað auglýsingum sínum í
blaðinu.
Í frétt í Morgunblaðinu á mánudag
var svo haft eftir Hörpu Leifsdóttur að
Actavis hefði engar breytingar gert á
sínum auglýsingum í Læknablaðinu.
„Hins vegar hefði þessi leiðari að
mörgu leyti verið eins og köld vatns-
gusa framan í lyfjafyrirtækin, þar sem
tekjur af auglýsingum frá lyfjafyrir-
tækjum stæðu að verulegu leyti undir
kostnaði af útgáfu blaðsins.“
Hvað táknar þetta? Ætlast lyfjafyr-
irtæki til að fagstétt eins og læknar
birti í fagtímariti sínu greinar, þar sem
ekki er orði hallað á lyfjafyrirtækin, til
þess að tryggja sér áfram auglýsinga-
peninga frá þeim? Eru auglýsingabirt-
ingar Actavis og annarra lyfjafyrir-
tækja í Læknablaðinu þannig eitthvað
annað en „eðlilegt markaðsstarf“, sem
talsmönnum lyfjafyrirtækja verður svo
tíðrætt um í Morgunblaðinu á sunnu-
dag? Telja lyfjafyrirtækin að þau eigi
að eiga það víst, í krafti auglýsinga-
peninga sinna, að læknar geri sjálfir
engar athugasemdir við það fyrirkomu-
lag á samskiptum þeirra við lyfjafyr-
irtækin, sem lengi hefur verið við lýði?
Það blasir auðvitað við að æskilegt er
að rjúfa að sem langmestu leyti fjár-
hagsleg tengsl læknastéttarinnar og
lyfjafyrirtækjanna. Þrátt fyrir allt talið
um eðlilegt markaðs- og kynningarstarf
lyfjafyrirtækjanna þegar þau bjóða
læknum á ráðstefnur til útlanda, bjóða
þeim í mat eða styrkja ráðstefnuhald
þeirra hér á landi, er ekki hægt að
leggja það að jöfnu við hverja aðra
markaðssetningu vöru.
Læknar kaupa ekki lyf af lyfjafyr-
irtækjum fyrir sína eigin peninga. Það
eru annars vegar skattgreiðendur sem
borga og hins vegar þeir, sem þurfa á
lyfjunum að halda – oft þeir sem höll-
ustum fæti standa í samfélaginu. Með
ákvörðunum sínum um ávísun lyfja; á
hvaða lyf er vísað og í hversu miklum
mæli, hafa læknarnir mikil áhrif á
tekjur lyfjafyrirtækjanna – en jafn-
framt á útgjöld skattgreiðenda og sjúk-
linga.
Núverandi fyrirkomulag á samskipt-
um þeirra við lyfjafyrirtækin býður upp
á að fólk spyrji hvort einstök lyfjafyr-
irtæki geti fengið lækna til að taka sín
lyf fram yfir önnur og jafnframt hvort
þau geti fengið þá til að taka ákvarð-
anir, sem kosti almenning meira fé en
nauðsynlegt er.
Nú er greinilega að skapast hreyfing
meðal lækna sjálfra að breyta þeim
samskiptum við lyfjafyrirtækin, sem
valdið hafa tortryggni hjá almenningi.
Það er af hinu góða. Í fréttaskýringu
Morgunblaðsins sl. sunnudag voru
raktar ýmsar mögulegar leiðir til að
komast út úr þeirri stöðu að einstakir
læknar séu háðir greiðslum frá lyfjafyr-
irtækjum vilji þeir tryggja sér endur-
og símenntun. Full ástæða er til að
kanna þessar leiðir til hlítar, jafnvel
þótt lyfjafyrirtæki kvarti yfir köldum
skvettum.
ÁÆTLUN UM LÝÐRÆÐI
Það hefur vakið nokkra athygli að átímum sem kenndir eru við aukið
jafnrétti skuli í Svíþjóð vera búið að
stofna kvennalista undir forystu Gud-
runar Schyman. Flestum er í fersku
minni stofnun áþekkra stjórnmálasam-
taka hér fyrir um aldarfjórðungi, en þau
voru lögð niður fyrir margt löngu – að
margra áliti vegna þess að þeim mark-
miðum sem þar var haldið á lofti í barátt-
unni fyrir jafnrétti kynjanna hafði þá
þegar verið náð fram.
Stofnun flokksins í Svíþjóð vekur þó
upp spurningar um hvort sú öryggistil-
finning er konur bjuggu almennt yfir í
upphafi tíunda áratugarins – í kjölfar
margvíslega ávinninga innan opinberrar
stjórnsýslu, laga um jafnrétti, stofnunar
jafnréttisnefnda, viðurkenningar á verð-
mæti atvinnuþátttöku kvenna og nauð-
syn þess að jafna laun, dreifa ábyrgð á
heimilisrekstri, o.s.frv. – hafi í raun verið
byggð á fölskum forsendum.
Stjórnmálaskýrandinn Göran Eriks-
son heldur því fram í Svenska Dagbladet
í gær að hefðbundin stjórnmálasamtök í
Svíþjóð hafi haft langan tíma til að takast
á við jafnréttismál í flokksstarfi sínu en
„gleymt“ þeim. Jafnframt kemur fram að
samkvæmt skoðanakönnunum gæti um
fimmtungur Svía hugsað sér að kjósa
kvennalista undir forystu Schyman.
Sú staðhæfing að femínísk sjónarmið
hafi hreinlega „gleymst“ í almennu
flokksstarfi stjórnmálaflokka er eftir-
tektarverð. Í ljósi þeirrar óánægju sem
karlmenn jafnt sem konur hafa látið í ljós
yfir seinagangi á sviði jafnréttismála í
mörgum Evrópulöndum – einnig hér á
landi – er fullkomlega eðlilegt að álykta
sem svo að jafnréttismál séu sá mála-
flokkur sem hefðbundnari stjórnmálaöfl-
um hafi í raun sést yfir í stefnumótunar-
vinnu sinni. Því þótt nánast allir
stjórnmálaflokkar sinni jafnréttismálum
í orði kveðnu, sýna rannsóknir að engum
þeirra hefur tekist að móta raunhæf úr-
ræði til að minnka kynbundið misrétti í
samfélaginu með viðunandi hætti.
Í frétt um vaxandi stuðning við fem-
ínisma í Noregi og aðdraganda stofnunar
kvennalista í Svíþjóð sem birtist í Morg-
unblaðinu hinn 9. mars sl. var haft eftir
Gudrunu Schyman að það að vera fem-
ínisti sé „að viðurkenna að misréttið er
ekki háð tilviljunum heldur er það spurn-
ing um völd í samfélagi feðraveldis – og
hafa viljann til að gera eitthvað í málinu“.
Schyman segir málefni kvenna ávallt
þoka fyrir öðrum málefnum í hefðbundn-
um stjórnmálaflokkum, og staðhæfir að
femínismi sé „ekki áætlun um vinstri-
stefnu, hann er áætlun um lýðræði. Þeg-
ar brotið er á mannréttindum helmings
þjóðarinnar er um að ræða lýðræðis-
vanda“.
Þau orð sýna í hnotskurn þá hugmynd
sem karlar og konur er kenna sig við
jafnréttisstefnu hafa sameinast um í vax-
andi mæli á síðari árum, utan hefðbund-
ins flokkakerfis. Reynslan í Svíþjóð sýnir
að full ástæða er til að stjórnmálaflokkar
í þeim löndum sem telja sig hafa komist
hvað lengst í þróun lýðræðis taki jafn-
réttisbaráttu fastari tökum og komi
þannig til móts við vaxandi hóp beggja
kynja sem ekki vilja bíða lengur eftir úr-
bótum á þessu sviði.