Morgunblaðið - 06.04.2005, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 6. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
A
ð mínu viti hefur ekki
verið fjallað nógu
mikið um skákmeist-
arann Bobby Fisher
síðustu daga. Við
þurfum að krefja þetta mál til
mergjar. Hann tefldi í Júgóslavíu
árið 1992, var settur á lista yfir
eftirlýsta menn í Bandaríkjunum,
handtekinn í Japan í fyrra og
haldið þar í níu mánuði, þangað
til Páll Magnússon tók til sinna
ráða, veitti honum ríkisborg-
ararétt og flutti hann með einka-
þotu til landsins. Þetta er sagan
sem við kunnum öll, en hún er
bara toppurinn á ísjakanum. Við
vitum ekki hver Bobby Fischer
nákvæmlega er. Hver er innri
maður Bobbys Fischers?
Jú, við vitum að honum er illa
við ýmislegt, eins og gyðinga og
Bandaríkin (og væntanlega er
honum þá sérstaklega illa við
bandaríska gyðinga), en hvað
með lifnaðarhætti þessa mikla
snillings og meistara?
Kristinn Hrafnsson er að sögn
að vinna að heimildamynd um
þennan tengdason japönsku þjóð-
arinnar (hann er jú lofaður jap-
anskri konu (Fischer, ekki Krist-
inn (biðst afsökunar á öllum
þessum svigum (margfaldlega)))).
Nú er við hæfi að krefjast þess
að Kristinn veiti okkur sanna
innsýn í líf meistarans. Hvaða
tannkrem notar Fischer? Er
hann Colgate-maður, eða notar
hann Sensodyne? Kannski notar
hann norskt tannkrem, í mót-
mælaskyni gegn heims-
valdastefnu bandarísku gyðing-
anna? Getur verið að hann hafi
jafnvel ekki fundið óamerískt
tannkrem og hætt að bursta
tennurnar?
Svo væri gaman að vita um
svefnvenjur Fischers. Finnst
honum gott að drekka koffínlaust
te fyrir svefninn? Sefur hann í
náttfötum, eða finnst honum, eins
og mér, best að svífa inn í
draumalandið eins og forfeður
okkar, kviknakinn undir dún-
sænginni? Er hann morgunsvæf-
ur, eða vaknar hann fyrir allar
aldir til að gera símaat í þekktum
bandarískum gyðingum? Að
þessu má komast með því að
skoða yfirlit það sem á nú að
gera símafyrirtækjum skylt að
halda um símtöl viðskiptavina
sinna. Mér kæmi ekki á óvart
þótt þar skytu upp kollinum
heimanúmer Mels Brooks, Stev-
ens Spielbergs, Woodys Allens
og Barbru Streisand, helstu
óvina mannkyns.
Auðvitað er mikil ástæða fyrir
okkur Íslendinga að líta upp til
Fischers. Hann var jú frábær
skákmaður! Hann er snillingur
og við dýrkum snillinga. Svo má
auðvitað ekki gleyma því að hann
kom til Íslands árið 1972, þegar
fólk vildi almennt ekki koma til
Íslands, að minnsta kosti mjög
fáir snillingar.
Reyndar var hann eitthvað
tregur til að koma hingað á sín-
um tíma, en kærleikur hans og
ástúð í garð Íslands og Íslend-
inga voru áberandi alveg frá því
hann lenti í Keflavík. Með sanni
má segja að enginn hafi nokkru
sinni gert meira fyrir Íslendinga
en Bobby Fischer, með því að
koma hingað til lands með alla
sína snilligáfu í farteskinu og
tefla fjölmargar skákir.
En þessi mesti skáksnillingur
sögunnar er núna orðinn einn af
okkur! Hugsa sér. Íslendingar
státa nú af enn einu heimsmet-
inu. Þeir eiga flesta mestu skák-
snillinga heims miðað við höfða-
tölu. Ekki slæmur árangur það.
Sú fáránlega kenning hefur
heyrst, að koma Fischers hingað
til lands sé runnin undan rifjum
Ómars Ragnarssonar, hins lands-
fræga skemmtikrafts og sjón-
varpsmanns. Ómar hafi vantað
viðmælanda eftir að einbúinn
Gísli á Uppsölum fór yfir móðuna
miklu. Auðvitað er sú kenning
uppspuni frá rótum. Allir vita að
keppinautur hans á Stöð 2, Páll
Magnússon, hafði veg og vanda
af flutningi snillingsins hingað til
lands.
Þar að auki er Fischer alls
ólíkur Gísla heitnum, bæði að út-
liti og innræti. Hins vegar má
færa rök fyrir því að hann hafi
verið líkari Saddam Hussein,
fyrrum leiðtoga Íraks, þegar
hann var látinn laus úr prísund-
inni í Japan. Saddam var einmitt
með hið fræga átta mánaða
skegg, sem síðan tók við af
þriggja daga skegginu í tísku-
heiminum, þegar hann var dreg-
inn upp úr holu sinni í heima-
landinu.
Ein af fjölmörgum hliðum
þessa máls er að sjálfsögðu hin
fjárhagslega, en Fischer á að
sögn 200 milljónir króna á banka-
reikningi í Sviss. Samkvæmt út-
reikningum fjölmiðla þýðir þetta
hvorki meira né minna en 700
þúsund króna tekjuauka fyrir
ríkissjóð á ári!
Menn óttast margir hverjir að
Fischer taki nú upp á einhverjum
óskundanum, kominn hingað í
faðm fjallkonunnar. Ég spái því
að hann taki sig til og syndi í
snatri frá Reykjavíkurhöfn út í
Viðey. Ef það gerðist (og ég er
alls ekki að segja að það sé
öruggt) yrði það mikil lyftistöng
fyrir sundhreyfinguna í landinu.
Sundsamband Íslands gæti þá
haldið upp á þennan viðburð ár-
lega í framtíðinni, undir nafninu
Fischersund. Þannig gæti þessi
tengdasonur Japans tengst nýju
föðurlandi sínu enn sterkari
böndum.
Hvað sem því líður verðum við
að fagna þessum nýja Íslendingi.
Það verður dásamlegt, ef það
gerist einhvern tímann, að hitta
Bobby Fischer við kassann í 10–
11, eða vera á næsta borði við
hann á veitingastað í miðbænum
síðkvöld í nóvember. Bobby
Fischer er eins og við öll. Hann
er bara venjulegur Íslendingur,
sem andar að sér lofti, borðar og
sefur eins og við hin. Hann á sér
drauma og þrár, þarf að borga
Ríkisútvarpinu afnotagjöld ef
hann vill eiga sjónvarpstæki,
borga fjármagnstekjuskatt og
klæða sig vel ef það er kalt í
veðri.
Eins og
við hin
Auðvitað er mikil ástæða fyrir okkur Ís-
lendinga að líta upp til Fischers. Hann
var jú frábær skákmaður! Hann er
snillingur og við dýrkum snillinga.
VIÐHORF
Ívar Páll Jónsson
ivarpall@mbl.is
TALIÐ er, að hér á landi dvelji
fjöldi útlendinga án dvalar- eða at-
vinnuleyfa.
Þeir eru margir hverjir sagðir
búa við slæman kost. Af þessu
hefur verkalýðshreyf-
ingin að vonum þung-
ar áhyggjur.
Íslenzk stjórnvöld
koma sem af fjöllum,
skilja ekki hvernig
slíkt má vera. Að svo
sögðu má spyrja
hvort nokkuð mæli
gegn því, að hér séu
og fulltrúar al-
þjóðlegra glæpa-
samtaka og það í leyf-
isleysi og banni? Nær
daglegar handtökur
burðardýra, erlendra
sem innlendra, benda til milljarða
umsvifa. Slíkar uppákomur ættu
þó engum að koma á óvart.
Hinn 25/3 2001 skrifuðu íslenzk
stjórnvöld undir Schengen-
samkomulagið. Það samkomulag
var gert milli ESB-ríkjanna inn-
byrðis auk Íslands og Noregs.
Til sögunnar er nefndur Ger-
hard Sobothil og titlaður „sendi-
herra er stýrir fastanefnd fram-
kvæmdastjórnar ESB gagnvart
Noregi og Íslandi“.
Þennan dag, það er 25/3 2001,
skrifaði nefndur Sobothil í Morg-
unblaðið m.a. eftirfarandi um inni-
hald Schengen-samkomulagsins og
var þá búinn að nefna frjálst flæði
vöru, þjónustu og fjármagns. „Eft-
irlit með ferðum fólks yfir landa-
mæri aðildarríkja Schengen er
lagt niður og fólk getur ferðast yf-
ir þau án þess að sýna vegabréf.“
Hver eru þá nánar tiltekið þessi
Schengen-ríki, sem elska ferða-
frelsið svo ákaft? Það eru ríkin á
meginlandi Vestur-Evrópu, en auk
þeirra eyríkin Bretland, Írland og
Ísland. Schengen-löndin á meg-
inlandinu fóru létt með undir-
skriftina, enda löngu búin að gef-
ast upp á landamæravörzlu. Þau
vissu sem var, að skítseiði með
óhreint mjöl í pokanum fór þar
hvort eð var yfir landamærin að
vild.
Þetta átti við um meginlandið,
en hvað gerðu þá Bretar og Írar?
Lönd þeirra höfðu náttúruleg
landamæri, þau voru
umgirt sjó, sem um
aldir hefur varið þau
gegn alls kyns óværu.
Þessar tvær þjóðir
vildu eftir fremsta
megni nota sér þessi
landamæri og fylgjast
með því hverjir kæmu
og hverjir færu. Þeir
skrifuðu ekki undir
vegabréfaleysisákvæði
Schengen-samnings-
ins, en eru að öðru
leyti fullgildir með-
limir.
Nú er tímabært að víkja sög-
unni til Íslands, eyjarinnar í miðju
Atlantshafi. Hvað gerðu samn-
ingamenn vorir í stöðunni? Not-
færðu þeir sér náttúruleg landa-
mæri? Kröfðust þeir þess að fá að
halda uppi vegabréfaeftirliti? Nei,
þeir skrifuðu undir samninginn
eins og hann lagði sig, og voru
sennilega öðru fremur með hug-
ann við dásemdir hins frjálsa
flæðis fjármagns yfir landamærin,
líklega þó aðallega út yfir landa-
mærin, til dæmis kvótafé, svo
dæmi sé tekið.
Ljóst þykir, að vegabréf hafi
aldrei þvælzt fyrir heiðarlegu
fólki. Hinir, sem eiga erfitt með að
fara að lögum, eru hins vegar
guðslifandi fegnir að geta valsað
um landamæri og það án vega-
bréfs. Hvernig væri nú, að við
hérna í miðju Atlantshafinu, tækj-
um aftur upp vegabréfaeftirlit
með öllum sem hingað koma og
héðan fara?
Ljóst er, að til Íslands koma
menn ekki nema sjóleiðis eða loft-
leiðis.
Eftirlit er því vel framkvæm-
anlegt, sé vilji fyrir hendi. Þá ætt-
um við ekki að þurfa að vakna upp
við þann ljóta draum, að landið sé
skyndilega þéttsetið fólki, góðu og
illu, sem samkvæmt bókhaldsleys-
inu hefur aldrei hingað komið og
því síður að það sé hér. Hvað er
þá til ráða?
Því ekki að fylgja fordæmi
hinna eyþjóðanna og taka upp
strangt vegabréfaeftirlit?
Ekki væri úr vegi að verkalýðs-
forystan hefði forgöngu um þau
þjóðþrif, ekki einasta vegna
þrælkunar verkalýðs heldur og
vegna annarrar myrkrastarfsemi,
sem hér getur þrifizt vegna þess,
eins og Sobothil sagði „kjarninn í
Schengen-samstarfinu er að leggja
niður eftirlit með ferðum fólks yfir
landamæri þátttökuríkjanna, svo
kölluð innri landamæri“.
Svo mörg voru þau orðin, enda
samin fyrir Vestur-Evrópu og
ganga út frá því, að hin ytri landa-
mæri gegn austri og suðri séu
mannheld.
Reynslan sýnir hins vegar að
svo er ekki og þar með er hin
fagra hugmynd um vegabréfalausa
Paradís innan Schengen-svæðisins
orðin að hreinni martröð. Mál er
því til komið að sýna dulitla sjálfs-
bjargarviðleitni, notfæra sér hin
náttúrulegu landamæri, taka upp
vegabréfaeftirlit og koma reglu á
hlutina eftir beztu getu.
Um þrælahald,
glæpalýð og Schengen
Leifur Jónsson fjallar um
vegabréfaeftirlit ’Reynslan sýnir hins vegar að svo er
ekki og þar með
er hin fagra hugmynd
um vegabréfalausa
Paradís innan
Schengen-svæðisins
orðin að hreinni
martröð.‘
Leifur Jónsson
Höfundur er læknir.
ÖSSUR Skarphéðinsson, for-
maður Samfylkingarinnar, hefur
sett fram hugmyndir sínar um
næstu skref í þróun flokksstarfs-
ins. Þar eru ekki síst áhugaverðar
áherslur hans á reglu-
legar kannanir á hug
flokksmanna til mála
og aukna þýðingu og
áhrif landsfundar.
Þegar þetta kæmi til
viðbótar allsherj-
arkosningum í flokkn-
um um flokksformann
og ýmis mikilvæg
málefni hefði Sam-
fylkingin skapað sér
algjöra sérstöðu með-
al stjórnmálaflokka
hvað bein áhrif al-
mennra flokksmanna
snertir.
Valdið til landsfundar
Landsfundur fer formlega með
æðsta vald í flokksmálum en í
raun framselur hann það til fram-
kvæmdastjórnar og þingflokks
sem fá stefnuályktanir með í far-
teskið frá fundinum.
Össur leggur til að sköpuð verði
samfella í stefnumótunarstarfi
flokksins með því að landsfundur
skipi sjálfur málefnahópa eða
framtíðarhópa, ef menn vilja, sem
starfi milli landsfunda. Mikilvægt
er að kjör fulltrúa í slíka hópa
endurspegli flokkinn í heild en
ekki aðeins hluta hans. Því er eðli-
legast að landsfundur kjósi forystu
þeirra en starf hópanna verði að
öðru leyti opið flokksmönnum.
Fyrri tilraunir í þessa veru hafa
strandað á fátækt og manneklu
sem ekki er lengur fyrir hendi.
Samfylkingin hefur eignast
flokksmiðstöð á Hallveigarstíg 1 í
Reykjavík og fjárhagur hennar
hefur vænkast. Það
hafa því skapast að-
stæður til þess að
auka þjónustu flokks-
miðstöðvarinnar við
félögin sem mjög hef-
ur verið kallað á. Öss-
ur leggur til að fram-
kvæmdastjóri
flokksins verði kjörinn
af landsfundi líkt og
tíðkast í flokkum víða
annars staðar á Norð-
urlöndum. Þar með
hefði landsfundur sem
vettvangur flokks-
félaganna eignast starfsmann sem
hefði sjálfstætt umboð til þess að
fylgja eftir ákvörðunum hans og
stefnumótun. Enginn vafi er á að
þetta myndi styrkja landsfundinn
og gefa honum þann sess sem hon-
um ber í skipulagi flokksins.
Enga skyndibita
Málefnahópar landsfundar
myndu leysa af hólmi starf fram-
tíðarnefndar sem á margan hátt
hefur unnið þarft starf. Það er
alltaf þarft að flokksmenn komi
saman til þess að ræða stefnu og
hugmyndir þótt í litlum hópum sé.
Hugmyndafræði framtíðarnefndar
hefur þó ýmsa ágalla sem falla
ekki að fulltrúalýðræðinu í flokkn-
um. Þar er um að ræða einhvers-
konar „þankatanka“ – starf á veg-
um úrvalssveitar – „elítu“ – sem
aðallega er af Reykjavíkursvæð-
inu. Aðalþankinn virðist vera að
kynna heildarpakka framtíð-
arhugmynda kortéri fyrir lands-
fund sem ætlunin er að fulltrúar
gleypi án þess að fá að melta
hann. Hætt er við að einhverjum
verði bumbult af slíku skyndibita-
fæði.
Starfshættir framtíðarnefndar
minna á tilraun til hugmynda-
fræðilegrar yfirtöku, sem ef til vill
er hægt að réttlæta þegar um
gamla og staðnaða flokka er að
ræða, en sýnist ekki vera þörf fyr-
ir í hreyfingu sem varla hefur slit-
ið barnsskónum og er í vexti og
mótun.
Össur Skarphéðinsson hefur far-
ið raunsæja og skynsamlega leið í
stefnumótunarstarfi flokksins með
því að hafa forystu um að taka
einn málaflokkinn fyrir af öðrum
og móta um hann samfylking-
arstefnu á breiðum grundvelli.
Þannig eru meiri líkur á því að við
samfylkingarfólk verðum öll sam-
ferða í þróun mála og viðhorfa inn-
an flokksins.
Leið Össurar er farsælli
Einar Karl Haraldsson
fjallar um formannskjör
í Samfylkingunni
’Starfshættir framtíð-arnefndar minna á til-
raun til hugmynda-
fræðilegrar yfirtöku…‘
Einar Karl Haraldsson
Höfundur er fyrsti varaþingmaður
Samfylkingarinnar í Reykjavík suður.