Morgunblaðið - 06.04.2005, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 6. APRÍL 2005 29
UMRÆÐAN
FERÐAÚTVEGUR skilar allmiklu
fé í ríkissjóð með skatti á bensín, sem
erlendir ferðamenn nota, og með
skatti á ýmsu öðru, sem þeir neyta,
ekki síst skatti á áfengi og virðis-
aukaskatti á mat. Það er ekki al-
mannaheill að lækka þessar álögur á
erlenda ferðamenn og ástæða til að
áætla þær fjárhæðir, sem um er að
ræða, til samanburðar við ýmsar
þarfir almennings, sem ríkissjóður
stendur straum af. Hins vegar er
skattur á bensín, sem Íslendingar
nota, og skattur á áfengi, sem þeir
kaupa í áfengisverslunum og á veit-
ingastöðum, og virðisaukaskattur á
mat, sem Íslendingar neyta, ekki
álögur á þjóðina sem heild, heldur til-
færsla meðal hennar.
Talað er um þolmörk ferða-
mannastaða, það er að segja, hversu
mikil umferð megi vera á þeim, svo að
vel sé, og þykir merkilegt rannsókn-
arefni í ferðaútvegsfræðum. Eitt er
hvað þeim, sem ferðast um landið, lík-
ar eða líkar ekki að hafa marga í
kringum sig á ferðinni og á áfanga-
stöðum, annað er hvað fólk á ferða-
lagi telur þolandi og afsakanlegt með
tilliti til þeirra tekna, sem almenn-
ingur (nefnilega ríkissjóður) hefur af
neyslusköttum á útlendinga. Í þessu
ljósi þarf að áætla, hversu hár skattur
skuli vera á bensíni, áfengi og mat, til
að tekjur ríkissjóðs af erlendum
ferðamönnum verði sem mestar.
Það er undarlegt í þessu ljósi og
með tilliti til aukinna holda þjóð-
arinnar, að það skuli nú vera kapps-
mál að lækka virðisaukaskatt á mat-
væli.
BJÖRN S. STEFÁNSSON,
Sólvallagötu 80, Reykjavík.
Að græða á
ferðamönnum
Frá Birni S. Stefánssyni
BRÉF TIL BLAÐSINS
Morgunblaðið, Kringlunni 1, 103 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is
ÞAÐ ER dapurleg niðurstaða
skoðanakönnunar sem Rauði
krossinn birti fyrir stuttu um
vaxandi fordóma unglinga á Ís-
landi gegn útlendingum. En þó að
niðurstaðan sé dap-
urleg, þá er um leið
gott að fá þessa nið-
urstöðu upp á yf-
irborðið. Því þá er
hægt að ræða um
málið opinskátt og
með spilin á borðinu.
Miklar breytingar
eru að verða á ís-
lensku samfélagi,
rétt eins og öðrum
vestrænum sam-
félögum. Þær breyt-
ingar munu að öllum
líkindum verða
stærstu áhrifavaldar 21. ald-
arinnar. Ef við viljum í raun og
veru byggja hér samfélag sem
viðurkennir þá staðreynd að
margir menningarstraumar eiga
sér athvarf á landinu bláa verðum
við að hugsa okkar gang. Við
verðum að átta okkur á því hvað
trúarleg og menningarleg fjöl-
hyggja í raun og veru felur í sér.
Og við verðum að spyrja okkur
þeirrar spurningar hvort við
séum tilbúin að stefna að sam-
félagi þar sem trúarleg og menn-
ingarleg fjölhyggja er við-
urkennd. Slíkt samfélag
trúarlegrar fjölhyggju er eins og
mósaíkmynd þar sem hvert og
eitt brot myndarinnar tengist
öðru og býr þannig til samfellda
heild. Hinn valkosturinn er sam-
félag þar sem deilur og átök ríkja
milli ólíkra menningarhópa. Það
er hættulegt samfélag eins og
sagan sýnir okkur.
Forsenda þess að hægt sé að
eyða fordómum er að menn hafi
skilning á menningu, trúar-
brögðum og siðum hver annars.
Og þá er komið að fræðslu sem er
besta vörnin gegn fordómum.
Þær námsgreinar sem einna best
henta til að vinna á fordómum
eru trúarbragðafræðin og krist-
infræðin. Innan trúarbragðafræð-
innar eru trúarbrögð
rannsökuð. Markmið
trúarbragðafræð-
innar er að komast til
botns í því hvers
vegna átrúnaður er
til, hvað átrúnaður er
og hvaða áhrif átrún-
aður hefur á sam-
félagið í fortíð, nútíð
og framtíð. Eins og
sést af þessu er
trúarbragðafræðin
mjög yfirgripsmikil
fræðigrein og lætur
sér fátt mannlegt
óviðkomandi. Þessi fræðigrein
hefur orðið æ mikilvægari á síð-
ustu árum, þar sem flutningar
fólks á milli menningarsvæða ger-
ast algengari og þar með hættan
á árekstrum og átökum, en einnig
misskilningi og fordómum. Innan
kristinfræðinnar er fjallað um
kristna menningu og sögu sem
hefur mótað menningu okkar frá
upphafi. Hún opnar þannig nýjum
Íslendingum leið til að skilja ís-
lenska menningu og siði. Stærst-
ur hluti Íslendinga er kristinn og
saga og menning landsins er
kristin. Ef við skiljum ekki okkar
eigin sögu og menningu getum
við ekki skilið aðra. Stærstur
hluti innflytjenda er auk þess frá
kristnum menningarsvæðum. En
þær kirkjudeildir sem þeir til-
heyra eru hér í minnihluta. Krist-
infræðin þarf því líka að fela í sér
fræðslu um siði og háttu ólíkra
kirkjudeilda.
Í þeim löndum, sem við gjarnan
viljum bera okkur saman við, eru
trúarbragðafræðin og kristin
fræði sjálfsagður hluti af mennta-
kerfinu. Í grunnskólum og fram-
haldsskólum á Vesturlöndum er
skylda að lesa trúarbragðafræði
og á háskólastigi eru starfandi
stórar og öflugar deildir í trúar-
bragðafræðum, sem útskrifa
kennara til starfa fyrir öll stig
skólakerfisins. Þar eru stundaðar
rannsóknir á fornum og nýjum
trúarbrögðum og tekið á deilum
milli trúarhópa í samtímanum.
Hér á landi er trúarbragðafræðin
aftur á móti nærri óþekkt fræði-
grein eða í mýflugumynd. Að vísu
fræðast börn og unglingar grunn-
skólans um heimstrúarbrögðin í
samfélagsfræði. Þó er sú fræðsla
mjög mismunandi eftir skólum og
áherslum. En í framhaldsskólum
er engin trúarbragðafræði kennd,
nema sem valgrein, stundum. Þar
er heldur engin kristinfræði.
Trúarbragðafræði er kennd sem
valgrein í Kennaraháskólanum
eins og kristinfræði og einnig er
til nám í trúarbragðafræði við
Háskóla Íslands sem nokkrar
deildir þar hafa sameinast um.
Allt er þetta góðra gjalda vert, en
mætti vera mun meira. Til að
vinna bug á fordómum þarf að
efla fræðsluna. Því án hennar
vaxa fordómarnir.
Kynþáttafor-
dómar og fræðsla
Þórhallur Heimisson fjallar
um kynþáttafordóma ’Forsenda þess að hægt sé að eyða for-
dómum er að menn
hafi skilning á menn-
ingu, trúarbrögðum og
siðum hver annars.‘
Þórhallur Heimisson
Höfundur er prestur við
Hafnarfjarðarkirkju.
ÞÓTT ÉG fylgist að vísu minna
með fréttum að heiman eftir að
ég fluttist til Danmerkur, heyrði
ég eitthvað um það nú fyrir
stuttu að Íslendingar væru meðal
þeirra vestrænu
þjóða sem gefa hvað
sjaldnast líffæri.
Þetta kemur mér svo
sem ekkert á óvart
og ég efast stórlega
um að það hafi mikið
með öðruvísi hug-
arfar Íslendinga að
gera. Það er nú einu
sinni þannig að flest-
ar vestrænar þjóðir
hafa komið upp kerfi
sem auðveldar lækn-
um að komast að því
hvort fólk sem er
hugsanlegir líf-
færagjafar hafi samþykkt slíka
gjöf að því látnu. Það getur líka
verið erfitt fyrir aðstandendur
viðkomandi að ákveða slíkt ef það
hefur aldrei talað um líffæragjöf,
auk þess sem fólk er kannski ekki
sérstaklega í ástandi til að taka
slíkar ákvarðanir rétt eftir að fá
fréttir af dauða nákomins ein-
staklings.
Þegar ég kom fyrst til Dan-
merkur var mér gert að finna
mér húsnæði svo ég gæti sem
fyrst fengið sjúkratrygging-
arskírteini. Þegar umsóknin fyrir
skírteinið er svo fyllt út er þar
reitur sem maður getur merkt við
ef maður vill gerast líffæragjafi.
Þetta sjúkratryggingarskírteini
er merkilegt lítið fyrirbæri í
formi kreditkorts með segulrönd
sem hægt er að renna í gegn í
tölvu á sjúkrahúsum og þá koma
allar helstu upplýsingar um mann
fram, m.a. hvort maður sé líf-
færagjafi. Og þetta bera allir
Danir samviskusamlega á sér, ef
óhapp skyldi henda þá. Svipað er
uppi á teningnum í Bandaríkj-
unum þar sem maður
getur tekið það fram
við gerð ökuskírteinis
síns að maður vilji
gerast líffæragjafi og
það er þá merkt á
sjálft kortið.
Á Íslandi getur
maður gerst líf-
færagjafi með því að
klippa út miða frá
landlæknisembættinu
þar sem maður getur
skrifað inná hann að
maður vilji gefa líf-
færi sín við andlát
sitt, og geymt hann
svo í veskinu sínu.
Því miður virkar þetta ekki
jafnvel og kerfi ofannefndra
landa, því að þar er fólk spurt að
þessu við gerð korta sem það
mun óhjákvæmilega þurfa að nota
(flestir keyra bíl og það eru jú oft
ökumenn sem koma til með að
gefa líffæri).
Við það tækifæri er einnig
hægt að upplýsa fólk hvað felst í
líffæragjöf og fá enn fleiri til að
samþykkja líffæragjöf. Þar að
auki er miðinn frá landlækn-
isembættinu ekki talinn löggilt
skjal.
Fólk í heilbrigðisgeiranum get-
ur auðvitað strax byrjað á að
gera eitthvað í málinu. Mjög
margir ganga með blóðgjaf-
arkortin sín í veskinu svo hægt sé
að sjá í hvaða blóðflokki þeir eru
ef þeir skyldu lenda í óhappi. Það
væri tilvalið ef á því korti kæmi
einnig fram ef blóðgjafi sé sam-
þykkur líffæragjöf og myndu þá
læknar eða hjúkrunarfræðingar
upplýsa fólk um hvað fælist í líf-
færagjöf. Nú eða bæklingur land-
læknisembættisins um líffæragjöf
látinn liggja frammi.
Heilbrigðisráðherra ætti þó að
gera eitthvað víðtækara þar sem
því miður einungis lítill hluti
þjóðarinnar gefur blóð. Öku-
skírteiniskerfi Bandaríkjamanna
myndi líklegast ekki ganga hér
því þau þurfa að samræmast
stöðlum Evrópusambandsins
(geri ég ráð fyrir).
Það mætti því taka upp kerfi
Dananna enda margir aðrir kostir
við sjúkratryggingarskírteini
þeirra en bara að sjá hvort fólk
sé líffæragjafar. Við þurfum ekki
endilega að herma eftir öðrum,
en það er víst stór hefð fyrir því
að taka upp ósiði stóra bróður í
Skandinavíu. Því ekki fylgja for-
dæmi hans þegar eitthvað virkar
vel.
Að mér látnum
Páll Vignir Axelsson Bryde
fjallar um líffæragjafir ’Mjög margir gangameð blóðgjafarkortin
sín í veskinu svo
hægt sé að sjá í hvaða
blóðflokki þeir eru ef
þeir skyldu lenda í
óhappi.‘
Páll Vignir
Axelsson Bryde
Höfundur er læknanemi og skráður
líffæragjafi í Danmörku.
ALGENGUSTU orsakir vinnu-
tengdra heilsufarsvandamála eru
stoðkerfisvandamál og sálrænir
kvillar. Áætlaður
kostnaður vegna
þessa er gríðarlegur
og hefur m.a. í för
með sér fram-
leiðslutap, veikinda-
fjarvistir, kostnað
vegna læknisþjón-
ustu, trygg-
ingakostnað, tapaða
reynslu starfsmanna
sem flosna upp frá
sínu starfi, kostnað
vegna aukinnar
starfsmannaveltu og
áhrifa á gæðastarf
fyrirtækja. Rætt
hefur verið um að
vegna stoðkerf-
isvandamála ein-
göngu tapist 0,5–2%
af vergri þjóð-
arframleiðslu Evr-
ópusambandsríkja.
Samkvæmt breyt-
ingum á lögum um
aðbúnað, öryggi og
hollustuhætti á
vinnustöðum nr. 46/
1980, eða vinnu-
verndarlögunum,
sem gerðar voru
vorið 2003 er fyr-
irtækjum nú gert að
gera skriflegt mat á
áhættu í störfum
ásamt skriflegri
áætlun um forvarnir
og ráðstafanir um öryggi og
heilsuvernd starfsmanna. Þessar
breytingar sem gerðar voru á
vinnuverndarlögunum byggjast
að miklu leyti á skuldbindingum
Íslendinga vegna samningsins um
Evrópska efnahagssvæðið.
Áhættumatið felur í sér grein-
ingu og mat á vinnuumhverfi þar
sem taka þarf tillit til allra þeirra
þátta í vinnuumhverfinu sem
geta stofnað öryggi og heilsu
starfsmanna í hættu.
Þegar niðurstöður áhættumats-
ins liggja fyrir er gerð áætlun
um forgangsröðun úrbóta. Mik-
ilvægt er að þær forvarnir sem
gripið er til í kjölfar áhættumats
tryggi starfsmönnum betri vernd
en áður.
Það má segja að í nýlega
breyttum lögum sé ríkari áhersla
lögð á fyrirbyggjandi aðgerðir en
áður og þær leiðir sem lagðar eru
til eru líklegar til að tryggja auk-
inn árangur í vinnuverndarstarfi
fyrirtækja bæði fjárhagslegan en
ekki síður heilsufarslegan ábata
fyrir starfsmenn. Það
sem er einna mik-
ilvægast varðandi
þessar breytingar er
að stjórnendur fyr-
irtækja geta nú feng-
ið betri yfirsýn yfir
þennan málaflokk auk
þess sem starfs-
mönnum gefst kostur
á að koma sínum
sjónarmiðum áleiðis.
Nú er fyrirtækjum
auk þess heimilað að
leita ráðgjafar fag-
aðila sem stunda
einkarekstur á sviði
vinnuverndar en fyrir
lagabreytingu var
ætlast til þess að
heilsugæslan í land-
inu sinnti þessu hlut-
verki.
Þær breytingar
sem gerðar hafa verið
á vinnuverndarlög-
unum eru fagnaðar-
efni fyrir starfsmenn
í landinu, fyrirtækin
og ekki síður þá aðila
sem hafa látið sér
annt um vinnuvernd-
arstarf fyrirtækja.
Í nútíma samfélagi
skiptir eðli og skipu-
lag vinnunnar stöðugt
meira máli. Fyrirtæki
og atvinnulífið hafa
leitað leiða til að hagræða í sín-
um rekstri m.a. með því að nýta
til fullnustu þær tækniframfarir
sem orðið hafa sl. áratugi. Nú er
mikilvægt fyrir fyrirtækin í land-
inu að nýta þá þekkingu sem orð-
ið hefur til á sviði vinnu- og
heilsuverndar starfsmanna og
nýta þá þekkingu til að ná fram
hagræðingu á því sviði. Sú hag-
ræðing snýst að mestu leyti um
það að starfsfólk hafi verkefni við
hæfi, aðstæður við hæfi og líði
vel á sínum vinnustað. Áhættu-
mat er verkfæri til að meta þessa
þætti.
Fjölmörg fyrirtæki hafa nú átt-
að sig á því að það er arðsamt að
fjárfesta í vinnuvernd.
Áhættumat og
vinnuvernd
Valgeir Sigurðsson fjallar um
áhættumat og vinnuvernd
Valgeir Sigurðsson
’Áhættumatiðfelur í sér grein-
ingu og mat á
vinnuumhverfi
þar sem taka
þarf tillit til
allra þeirra
þátta í vinnu-
umhverfinu sem
geta stofnað ör-
yggi og heilsu
starfsmanna í
hættu.‘
Höfundur er sjúkraþjálfari og
verkefnisstjóri Gáska-vinnuverndar.