Morgunblaðið - 08.04.2005, Blaðsíða 24

24 FÖSTUDAGUR 8. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
UMRÆÐAN um kjör, réttindi
og afkomuskerðingar eldri borg-
ara hafa að und-
anförnu verið nokkuð
áberandi í um-
ræðunni. Líklega má
fullyrða að flest okk-
ar hafi þá skoðun að
veita beri eldri borg-
urum réttmæt kjör.
Kjör sem eru mann-
sæmandi og end-
urspegla þakklæti
þjóðar til þeirra sem
skilað hafa af sér
miklu verki á langri
ævi.
Í dag eru kjör eldri
borgara skammarleg.
Samsettar bætur almannatrygg-
inga hafa ekki fylgt launavísitölu í
rétt um áratug. Lífeyrissjóðs-
greiðslur eru skertar verulega
enda öllum kunnugt um óeðlilega
tvísköttun á lífeyristekjur eldri
borgara. Jafnframt eru skerðing-
arákvæði vegna lífeyristekna á
samsettar bætur almannatrygg-
inga öfgakenndar og
má í raun fullyrða að
u.þ.b. 75% af óveru-
legum lífeyristekjum
eldri borgara komi til
skerðingar út af þessu
tvennu.
Hvatinn í kerfinu er
lamaður og andrúms-
loftið í félögum eldri
borgara einkennist af
biturleika og reiði
vegna þess óréttlætis
sem gætir í kerfinu.
Hins vegar er það
staðreynd að eldri
borgarar eru ákaflega
stoltir og fyrir þær sakir er þeim
erfitt að sækja rétt sinn í málum
sem snúa að kjörum þeirra og
réttindum. Í þessi ljósi má minn-
ast dagpeningakerfis dvalarheim-
ilanna, afsláttarmiða í ýmiss konar
formi og svo má lengi áfram telja.
Hugmyndarfræðinni um lífs- og
afkomuskilyrði eldri borgara þarf
að breyta frá grunni. Taka verður
upp nýja sýn á málefni aldraðra.
Sú sýn verður að einkennast af
umburðarlyndi og virðingu til
þeirra sem staðið hafa vaktina
áratugum saman. Stofnanabrag-
urinn verður að heyra sögunni til
og ljóst má vera að meiri fjöl-
breytni verður að vera til staðar í
búsetumálum aldraðra.
Í umræðunni hefur sjaldan eða
aldrei verið talað um þá ein-
staklinga sem starfa við umönnun
aldraðra. Atvinna þeirra er að
mínu mati mjög erfið og mikilvæg.
Því miður er engin virðing borin
fyrir störfum þeirra sem annast
aldraða á Íslandi. Alla vega ekki
ef marka má launaumslagið hjá
hinum sömu. Viljum við að erlent
vinnuafl sem sættir sig við lægstu
launin og ekki talar tungumálið
okkar sem skyldi, fylgi okkur síð-
ustu skrefin? Viljum við ekki frek-
ar eiga kost á góðri þjónustu eftir
að heilsu hrakar, þjónustu frá
fólki sem skilur okkur og þekkir?
Um þessar mundir er starfandi
nefnd á vegum ráðuneytis heil-
brigðis- og tryggingamála en
nefndina skipa jafnframt fulltrúar
frá félögum eldri borgara. Nefnd-
in á að skila af sér verki og í kjöl-
farið er að vænta niðurstöðu frá
ráðherra og ríkisstjórn um mál-
efni eldri borgara. Ég hvet fólkið í
landinu að fylgjast vel með nið-
urstöðu ríkisstjórnarinnar í mál-
inu. Okkar eldri félögum til virð-
ingar og stuðnings eigum við ekki
að sætta okkur við nokkuð annað
en árangursríkar og skilvirkar
breytingar þeim til handa.
Ég þakka þeim sem lásu.
Umburðarlyndi og virðing
gagnvart eldri borgurum
Gunnar Örn Örlygsson
fjallar um kjör aldraðra ’Taka verður uppnýja sýn á málefni
aldraðra. ‘
Gunnar Örn
Örlygsson
Höfundur er alþingismaður.
SAMGÖNGURÁÐHERRA hef-
ur lagt fram tillögu til þingsálykt-
unar um fjögurra ára samgöngu-
áætlun fyrir árin 2005–2008. Þar
er gert ráð fyrir að setja 60 millj-
arða til vegamála á tímabilinu með
meginþunga á árunum 2007 og
2008 vegna stefnu ríkisstjórn-
arinnar að draga úr
opinberum fram-
kvæmdum á meðan
framkvæmdir standa
sem hæst á Austur-
landi.
Samþykktir
sveitarfélaga á
Vestfjörðum
Á Fjórðungsþingi
Vestfirðinga árið 1997
samþykktu sveit-
arfélög á Vestfjörðum
þá stefnu í samgöngu-
málum að ljúka vega-
gerð um Ísafjarð-
ardjúp og um Arnkötludal milli
Stranda og Reykhólahrepps inn á
þjóðveg nr. 1. Í sömu samþykkt er
kveðið á um að ljúka vegagerð í
Barðastrandarsýslu inn á þjóðveg
nr. 1 og í framhaldi af því að opna
heilsársleið milli norðan- og sunn-
anverðra Vestfjarða með göngum
milli Dýrafjarðar og Arnarfjarðar.
Var þessi samþykkt staðfest að
nýju á Fjórðungsþingi 2004 með
ákveðnum breytingum eins og að
jarðgöng yrðu milli Dýrafjarðar
og Vatnsfjarðar í Barðastrand-
arsýslu ekki einungis milli Dýra-
fjarðar og Arnarfjarðar.
Núgildandi jarðgangaáætlun
gerir reyndar aðeins ráð fyrir
göngum milli Dýrafjarðar og Arn-
arfjarðar en mun við endurskoðun
vonandi taka mið af samþykkt
Fjórðungsþings 2004.
Ástand vega í Ísafjarðardjúpi
og á Ströndum
Í vegaáætlun má lesa að 1,6
milljarðar eru ætlaðir í að ljúka
vegalagningu um Ísafjarðardjúp
og hefja lagningu vegar um Arn-
kötludal á þessu tímabili. Þetta er
mikið fjármagn en verkið er líka
stórt og má í raun ekki bíða svo
lengi sem vegaáætlun gerir ráð
fyrir. Ástæðan er sú að næstum
allir þungaflutningar fara um
þjóðvegina í dag og þess vegna er
malarkaflinn sem eftir er í Ísa-
fjarðardjúpi og á Ströndum orðinn
flöskuháls á þessari leið, þetta eru
handónýtir malarvegir miðað við
notkun. Algengt er að þungatak-
markanir séu á þessum leiðum og
þar af leiðandi verður flutnings-
kostnaður mjög hár. Eigi að aka
þessa vegi í fjögur til sex ár í við-
bót hvort sem það er á Ströndum
eða í Ísafjarðardjúpi þarf að fara í
kostnaðarsamt viðhald á þeim sem
hægt er að losna við
ef fjármagn verður
aukið í leiðina um
Djúp og Arnkötludal.
Hagkvæm fram-
kvæmd sem nýtist
mörgum
Á norðanverðum
Vestfjörðum búa um
5.500 manns sem nota
leiðina um Ísafjarð-
ardjúp og Strandir
enda er það heils-
ársleiðin inn á þjóð-
veg nr. 1. Með lagn-
ingu vegar um
Arnkötludal styttist sú leið um
rúma 40 km. og nýtist um 1.000
íbúum á Ströndum til viðbótar
sem styttri leið inn á þjóðveg nr. 1
og einnig sem tenging milli
byggða á Ströndum og í Reyk-
hólasveit og Dölum. Mér er til efs
að nokkur samgönguframkvæmd
eins og að ljúka við veginn um
Ísafjarðardjúp og lagning vegar
um Arnkötludal nýtist jafn-
mörgum með jafnhagkvæmum
hætti og þessi framkvæmd.
Það er skiljanlegt að rík-
isstjórnin hafi þá stefnu að halda
aftur af þenslu með samdrætti í
opinberum framkvæmdum. Þensl-
an er þó ekki til vandræða hér á
Vestfjörðum, það er á öðrum
svæðum sem hún á sér stað.
Samþykkt sveitarstjórna á
norðanverðum Vestfjörðum
Sveitarstjórnir á norðanverðum
Vestfjörðum komu saman til fund-
ar 31. mars sl. og samþykktu:
„Sveitarstjórnir á norðanverðum
Vestfjörðum leggja þunga áherslu
á að tryggt verði nægilegt fjár-
magn til að vinna áfram við að
ljúka framkvæmdum í Ísafjarð-
ardjúpi ásamt því að stytta núver-
andi leið inn á þjóðveg númer eitt
með vegi um Arnkötludal. Ljóst er
að veruleg arðsemi er af styttingu
leiðarinnar, sem yrði aðaltenging
svæðisins við þjóðveg númer eitt
og jafnframt mikilvægt hagsmuna-
mál íbúa svæðisins, fyrirtækja og
ferðafólks. Stefnt verði að því að
fyrrnefndum framkvæmdum verði
lokið á árinu 2008.“
Forgangsröðun
Á undanförnum árum hafa orðið
stórstígar framfarir í samgöngu-
málum á Vestfjörðum, víða má sjá
nýja vegarkafla með bundnu slit-
lagi sem gerir ökuferð um Vest-
firði auðveldari en áður var. Enn
eru þó eftir malarkaflar sem eru
næstum óbreyttir síðan þeir voru
lagðir fyrir 30–40 árum. Lok
framkvæmda í Djúpi með brú yfir
Mjóafjörð styttir vetrarleiðina um
rúma 30 km og Arnkötludalsvegur
heilsársleiðina um rúma 40 km.
Það munar um minna en 70 km í
styttingu leiðar. Það hefur áhrif á
ferðahraða, flutningskostnað og
gerir svæðið samkeppnishæfara.
Það er tækifæri til þess í nýrri
samgönguáætlun að láta verkin
tala hvað vegamál á Vestfjörðum
varðar. Ég er þess fullviss að um
það ríkir sátt meðal flestra Íslend-
inga að leggja meiri áherslu á
vegamálin hér fyrir vestan og for-
gangsraða öðruvísi en gert er í
annars ágætri samgönguáætlun
ráðherra.
Samgönguráðherra, ríkisstjórn
og Alþingi. Endurskoðið forgangs-
röðun vegamála og sýnið okkur í
endanlegri samgönguáætlun að
vegi um Ísafjarðardjúp og Arn-
kötludal verði lokið á árinu 2008.
Forgangsröðun
í vegamálum
Halldór Halldórsson fjallar um
Samgönguáætlun 2005–2008
og fjármagn til vegamála ’Mér er til efs að nokk-ur samgöngufram-
kvæmd eins og að ljúka
við veginn um Ísafjarð-
ardjúp og lagning vegar
um Arnkötludal nýtist
jafnmörgum með jafn-
hagkvæmum hætti og
þessi framkvæmd.‘
Halldór
Halldórsson
Höfundur er bæjarstjóri
Ísafjarðarbæjar.
Í GEGNUM tíðina höfum við Ís-
lendingar getað státað af öflugu
íþróttastarfi. Þátttaka í íþróttum er
almenn hér á landi og höfum við vak-
ið athygli á erlendri grund fyrir góð-
an árangur í íþróttum. Sá árangur
hefur verið það góður að margir hafa
undrast hvernig svo fámenn þjóð geti
skapað svo marga afreksmenn í
íþróttum. Ein af ástæðum þess er sú
að íslenskir íþrótta-
menn hafa fjölbreyttan
bakgrunn í íþróttum
þar sem algengt hefur
verið að börn og ung-
lingar hér á landi
stundi fleiri en eina
íþróttagrein. Fyrstu
niðurstöður í stórri
rannsókn, sem und-
irritaður og Óskar
Bjarni Óskarsson eru
að gera á íslensku af-
reksfólki, benda ein-
mitt til þess að um 90%
íslenskra afreksmanna
í íþróttum hafi stundað
fleiri en eina íþrótt til
einhvers tíma. En nú
má skynja breyttar
áherslur hér á landi.
Svo virðist sem sér-
hæfing, þ.e.a.s. að börn
og unglingar kynnist
aðeins einni íþrótta-
grein, sé að færast í
vöxt og að þessi sér-
hæfing sé að færast
neðar í aldursstigann.
Foreldrar eru í aukn-
um mæli farnir að
senda börn sín aðeins í
eina íþróttagrein á unga aldri. Þetta
er slæm þróun. Þegar það er orðið
svo eftirsóknarvert að ná árangri í
íþróttum, virðast margir foreldrar
hugsa á þá leið að einbeiti börn þeirra
sér ekki að einni íþrótt nái þau ekki
sömu tökum á grunnfærni íþrótt-
arinnar og hin börnin og sitji því eftir
í baráttunni. Fordæmi þessa má sjá
hjá golfaranum Tiger Woods. Faðir
hans setti sér það takmark, þegar
Tiger Woods var rétt farinn að
ganga, að gera hann að besta golfara
í heimi. Honum tókst ætlunarverk
sitt. En hversu raunhæft er að fara
þá leið? Við heyrum aðeins af þeim
örfáu sem ná alla leið. Við heyrum
ekkert af þeim 99,9% sem hætta eða
eru ekki nógu góðir. Þeir eru ekki á
forsíðum blaðanna eða í sjónvarpinu í
hverri viku. Er þessi þróun jákvæð
fyrir þennan mikla meirihluta? Nú er
byrjað að bjóða upp á æfingar í fót-
bolta fyrir 4 ára börn hjá sumum
íþróttafélögum hér á landi. Eflaust
ætla margir knattspyrnuáhugamenn
að feta í fótspor föður Tiger Woods
og senda börnin sín á þessar æfingar
til að gera þau að knattspyrnustjörn-
um. Það er mikið í húfi. En þessi leið
er ekki vænleg til árangurs og getur
þvert á móti haft neikvæð áhrif á
íþróttaferil barnanna okkar. Rétt er
að benda kappsömum foreldrum á þá
staðreynd. Rannsóknir sýna nefni-
lega að þau börn, sem hafa stundað
margar íþróttagreinar
fram að kynþroska-
aldri, standa sig al-
mennt betur í íþróttum.
Þau eru ólíklegri til að
lenda í meiðslum og þau
eru lengur í íþróttum en
þau börn sem sérhæfa
sig og leggja áherslu á
eina íþrótt á unga aldri.
Einnig mælir nefnd á
vegum bandarískra
barnalækna (AAP)
gegn sérhæfingu á
unga aldri. Hún álykt-
aði að fjölþætt íþrótta-
iðkun væri iðkendum til
góða þar sem hún stuðl-
ar að líkamlegu heil-
brigði og auknum
hreyfiþroska þar sem
iðkendur öðlast færni í
ýmsum íþróttum frekar
en sérhæfingu í einni
íþróttagrein. Rann-
sóknir sýna almennt, að
sérhæfing í íþróttum
eigi ekki að byrja fyrr
en iðkendur eru komnir
á kynþroskaaldur. Við
kynþroskaaldur eru
börnin okkar farin að
þroskast, líkamlega og andlega, til að
geta tekið ákvörðun um hvaða íþrótt
þau vilji leggja áherslu á og sérhæfa
sig í. Ef strákurinn minn verður t.d.
mjög hávaxinn á unglingsárunum
hentar honum kannski betur að fara í
körfubolta eða handbolta en eitthvað
annað. Ef stelpan mín reynist mjög
spretthörð á unglingsárunum hentar
það henni kannski betur að fara í
frjálsar íþróttir en að vera í einhverju
öðru. Gott dæmi úr íslensku íþrótta-
lífi er af þeim félögum Geir Sveins-
syni, handknattleiksmanni og Guðna
Bergssyni, knattspyrnumanni. Þeir
voru félagar í yngri flokkum Vals í
knattspyrnu og handknattleik þang-
að til þeir voru 17 og 18 ára þegar
leiðir þeirra á íþróttavellinum skildi.
Geir var þá valinn í unglingalands-
liðið í handbolta og tók því handbolt-
ann fram yfir fótboltann, þrátt fyrir
að hann hafi talið sig vera hæfi-
leikaríkari knattspyrnumann en
handknattleiksmann á þeim tíma.
Guðni, aftur á móti, valdi fótboltann
þar sem hann komst í byrjunarlið
meistaraflokks Vals í knattspyrnu á
þessum tíma, þrátt fyrir að hafa einn-
ig átt góða möguleika á að verða
handknattleiksmaður í fremstu röð.
Geir og Guðni eru tveir af mestu af-
reksmönnum þjóðarinnar í íþróttum
þrátt fyrir að hafa stundað tvær
íþróttagreinar langt fram á tvítugs-
aldur. Þeir félagar höfðu fjölþættan
bakgrunn í íþróttum og gátu því valið
hvaða leið hentaði þeim. Það var ekki
búið að draga úr möguleikum þeirra í
barnæsku, með ótímabærri sérhæf-
ingu, heldur, þvert á móti, bjuggu
þeir að fjölbreytninni eins og mikill
meirihluti afreksfólks okkar í íþrótt-
um hefur gert í gegnum tíðina. For-
eldar barna í íþróttum athugið!
Gleymum okkur ekki í óraunhæfum
dagdraumum um að búa til afreks-
fólk í íþróttum. Veitum börnunum
okkar raunverulegt val og tækifæri á
að finna sinn farveg í íþróttum.
Íþróttir snúast ekki eingöngu um að
búa til afreksfólk heldur, öllu frekar,
um uppeldi æskunnar og þegar upp
er staðið er fjölbreytt íþróttaiðkun
líklegri til árangurs, á báðum sviðum,
heldur en sérhæfing á unga aldri.
Fjögurra ára
atvinnumenn?
Viðar Halldórsson fjallar
um íþróttir fyrir börn
Viðar Halldórsson
’Ef strákurinnminn verður t.d.
mjög hávaxinn á
unglingsárunum
hentar honum
kannski betur að
fara í körfubolta
eða handbolta
en eitthvað ann-
að. ‘
Höfundur er lektor í félagsfræði
íþrótta við Íþróttafræðasetur
KHÍ á Laugarvatni.