Morgunblaðið - 08.04.2005, Blaðsíða 31

og trúa á sjálft sig. Afi vildi gefa öll-
um tækifæri til að taka þátt í leik og
starfi og var sérstaklega umhugað
um þá sem voru veikir eða fatlaðir.
Öllum skyldi sinnt, hugað að þörfum
hvers einstaklings. Væru menn van-
máttugir á einhvern hátt þá gátu þeir
gengið að því vísu að eiga afa að.
Í hópnum lagði hann svo upp úr
samkenndinni. Þar var afi mikill
meistari, og hugvekjur hans í Gilwell
skála eru ógleymanlegar. Hópurinn
stóð í hring, með kerti í hendi, og
lagði við hlustir. Boðskapur hans náði
til allra og fékk okkur til umhugsun-
ar, en í lokin féllu orð sem sköpuðu
með okkur friðsemd og vellíðan.
Ég hef velt því fyrir mér hvernig
mér myndi líða eftir fráfall afa og
hvort hluti af mér myndi hverfa með
honum. Nú finn ég hins vegar að það
mun aldrei gerast, heldur mun minn-
ing hans lifa með mér sterkari en
nokkru sinni fyrr. Í einni af fyrstu
minningum mínum af afa heldur
hann á mér, gengur um gólf og syng-
ur mig í svefn. Mér finnst ég enn
heyra sönginn. Mér finnst ég enn
finna styrkinn frá afa og vona að
hann fylgi mér áfram.
Það má velta því fyrir sér hvaða er-
indi persónulegir þankar barnabarns
eigi á síður dagblaða. Mér finnst þó
að minningin um afa eigi erindi við
marga. Hann hafði svo mörgu að
miðla, svo margt að gefa. Hann var
einstakur maður sem veitti barna-
börnum sínum skilyrðislausa ást og
af því megum við öll læra. Nóttina
sem afi lést komu saman börn og
barnabörn sem öll litu afa sömu dáð-
araugunum. Þá var gott að sjá sam-
heldni ættarinnar og það er hollt að
hugsa um gildi þess að standa saman.
Þrátt fyrir að þessar minningar
séu komnar á blað er hitt svo annað
mál, afi minn, að flestar hugsanir
mínar þessa dagana eiga bara erindi
til þín. Þær eru okkar á milli. Ég veit
ekki hvort Morgunblaðið sé borið út á
þeim góða stað þar sem þú dvelur nú,
en sé það tilfellið vil ég segja: Takk
afi minn.
Björn Patrick Swift.
Minningar um afa minn Jónas B.
Jónsson eru samofnar lífi mínu. Þeg-
ar ég reyni að greina hvað það er sem
einkennir samband okkar kemur mér
fyrir hugskotssjónir andlit sem geisl-
ar af góðvilja í minn garð. Ef til vill
eru þetta einkennin á samskiptum af-
ans og barnabarnsins en ég held þó
að tengsl afa Jónasar við barnabörn
sín hafi verið óvenju sterk. Sam-
kennd með fjölskyldu og vinum var
honum í blóð borin. Reyndar náði
ræktarsemi hans víða og var ævi
hans öll á einhvern hátt tengd mann-
ræktarstarfi.
Afi hafði hæfileika til að virkja fólk
og það er nokkuð lýsandi fyrir minn-
ingarnar að maður var aldrei aðgerð-
arlaus í kringum hann. Hvort sem
það var útivera á Úlfljótsvatni á mín-
um yngri árum eða í samneyti við
hann síðar. Ég var barn að aldri þeg-
ar foreldrar mínir réðust í húsbygg-
ingu. Það kallaði á mörg handtök.
Potturinn og pannan var afi Jónas,
vakinn og sofinn í að halda utan um
verkefnið. Hann lét hendur standa
fram úr ermum. Allir fengu verkefni
við hæfi. Harðast fram gekk hann
sjálfur. Það merkilega við verkstjórn
afa var hve lítið fór fyrir henni. Það
var einfaldlega þannig að allir voru
farnir að vinna áður en þeir vissu af.
Og öllum fannst það hið besta mál.
Það er erfitt að gera sér grein fyrir
því hvað er raunveruleg minning og
hvað er sprottið af frásögnum ann-
arra eða jafnvel af ljósmyndum. Til er
ljósmynd af okkur afa að sparka bolta
í húsagarði í Edinborg þar sem for-
eldrar mínir stunduðu nám á fyrstu
árum ævi minnar. Úr andliti afa skín
góðvild og væntumþykja. Hún hefur
fylgt mér alla tíð. Minningin um afa
minn mun vera með mér svo lengi
sem ég lifi.
Andrés.
Mikið vorum við heppin að hafa átt
afa Jónas sem afa okkar. Hávaxinn
og myndarlegur, hann var ávallt
hreinskilinn og góður. Hann gaf
manni sjálfstraust og kenndi okkur
að bera virðingu fyrir öllum sem við
myndum mæta á lífsleiðinni. Ávallt
var gott að vera nálægt honum, hann
var þolinmóður, vænn og hlýr. Ætíð
gat maður treyst á afa hvort sem það
voru góð ráð eða koss á bágtið og
faðmlag. Afi sat við, í minningunni,
sitt risastóra skrifborð, hann var ein-
staklega þolinmóður kennari. Hann
kenndi okkur meðal annars stærð-
fræði, íslensku og að maður mætti
aldrei svindla í kapli, þá væri maður
að svindla á sjálfum sér.
Oft komum við heim í hádeginu frá
Melaskóla og fengum skyr og súrsað
slátur, alltaf var opið hús og manni
leið vel. Öll barnabörnin nutu góðs af
því.
Nærvera hans veitti manni ró og
öryggi og okkur fannst öllum við vera
einstök í augum hans afa. Stuðningur
afa í gegnum árin var ómetanlegur.
Minningarnar eru margar, en
sterkust situr eftir tilfinningin um að
maður var öruggur hjá afa.
Anna Lísa Björnsdóttir,
Ingibjörg Björnsdóttir,
Jónas Bergmann Björnsson.
Elsku frændi minn. Þú varst mér
meira en föðurbróðir; nánast sem
annar faðir, uppalandi, leiðbeinandi.
Sá skóli sem ég gekk í gegnum lífið
með þér var sá besti skóli sem hugs-
ast gat. Ég fæ aldrei fullþakkað þér.
Þakka þér alla ástina og umhyggj-
una sem þú veittir mér, ekki bara þú
heldur hún Dúna þín líka. Það vita
allir sem til þekkja hvers virði þú
varst mér og þarf ekki að tíunda það
hér.
Guðmundur bróðir minn, Vilborg
og þeirra fjölskyldur þakka alla elsk-
una í þeirra garð og senda innilegar
samúðarkveðjur. Ég og mín fjöl-
skylda kveðjum nú fallega frændann
okkar og sendum fjölskyldunni inni-
legar samúðarkveðjur. Einnig Torfa,
eina eftirlifandi bróðurnum af sex.
Móðir bræðranna frá Torfalæk, Ingi-
björg, sem þeir dáðu svo mjög,
kvaddi þá í bréfum sínum með orð-
unum „elsku drengurinn minn, vertu
Guði falinn“. Þessi orð ömmu minnar
geri ég að mínum að lokum.
Elsku frændi minn, vertu Guði fal-
inn. Megi sá sem öllu ræður veita
okkur öllum huggun sína og láta ljós
góðra minninga lýsa um ókomin ár.
Ingibjörg Björnsdóttir.
Kær frændi, föðurbróðir og vinur
fjölskyldunnar er látinn og glæstur
ferill í þágu skóla- og uppeldismála á
enda runninn. Mínar fyrstu minning-
ar um Jónas eru frá heimsóknum
hans á æskuheimili mitt á Hvanneyri
þar sem hann gerði stuttan stans á
leið heim á Torfaleik frá kennslu-
störfum í Reykjavík. Þessar stundir
eru mér í huga vegna áhuga hans á
mér sem ungu barni og síðar sem
unglingi á þroskaskeiði. Fyrir utan
fjölskyldutengslin lágu leiðir okkar
ekki saman fyrr en ég hóf kennslu við
Laugarnesskólann í Reykjavík 1953.
Þá störfuðu þar kennarar og stjórn-
endur sem höfðu verið samstarfs-
menn Jónasar í skólanum og fór mik-
ið orð af honum sem frábærum
kennara vegna þeirra jákvæðu
tengsla sem hann myndaði við nem-
endur sína og vegna margvíslegra
nýjunga sem hann beitti við kennsl-
una.
Jónas var í forsvari fyrir skóla og
æskulýðsmál í Reykjavík á árunum
1942 til 1973 sem fræðslustjóri, eða á
einu mesta vaxtarskeiði borgarinnar
er hún breyttist úr bæ í borg. Verk-
efnin voru óþrjótandi, en aðeins af-
burðahæfileikar Jónasar í mannleg-
um samskiptum og næmur
skilningur hans á gildi góðra verk-
efna fyrir æskuna, gerði honum kleift
að leysa með sóma það víðtæka for-
ystuhlutverk sem honum var falið.
Störf hans að leikvallamálum, barna-
heimilamálum, íþróttamálum og
ýmsum félagsmálum skipa vissulega
stóran sess í lífi og starfi Jónasar en
störf hans fyrir skóla Reykjavíkur
hljóta þó að standa upp úr. Frum-
kvæði hans að nýbreytni í kennslu-
háttum í samhengi við fjölbreytt
námskeiðahald fyrir kennara hafði
víðtæk áhrif á skólastarf, ekki aðeins
í skólum borgarinnar heldur einnig
vítt um land. Í þessu skyni fékk hann
til liðs fjölda þekktra kennara og
kennslufræðinga innlenda og erlenda
og kom á tengslum við skóla og stofn-
anir erlendis sem margir íslenskir
kennarar áttu aðgang að. Kom þetta
m.a. vel fram í skipulagningu ferða
með skólastjórnendum til margra
landa, sem Jónas stofnaði til og
stýrði, því víða átti hann vini og kunn-
ingja í skólageiranum sem opnuðu
leiðir svo árangur námsferðarinnar
yrði sem bestur. Trúi ég að margir
eigi góðar minningar frá þeim ferð-
um. Margt af því sem hér hefur verið
nefnt var hvorki sjálfsagt né auðgert
og glíman við fjármálayfirvöld borg-
ar og ríkis var oft erfið. En þraut-
seigjan var honum í blóð borin og
vissan um mikilvægi góðrar kennslu
og góðs uppeldis fyrir æsku borgar-
innar gaf honum kraft til að berjast
fyrir hugsjónum sínum. Guðrún,
hans frábæra eiginkona, stóð þar við
hlið hans og studdi með ráðum dáð.
Í mínum huga skipar Jónas heið-
urssæti meðal þeirra skólamanna
sem höfðu mest áhrif á þróun
kennsluhátta og mótun nýrra hug-
mynda um skóla- og uppeldismál á
umræddu tímabili og má vera að
þeirra áhrifa gæti enn í dag.
Afkomendur afa Jóns á Torfalæk
hafa reglulega komið saman á ætt-
armótum og nú síðast á Torfalæk á
liðnu sumri. Það var áhrifamikil
stund þegar Jónas og Dúna mættu á
svæðið og Jónas fann nálægðina við
æskuheimilið.
Við Sirrý höfum notið í ríkum mæli
elsku og vináttu fjölskyldunnar til
áratuga og við minnumst þeirra
stunda með þakklæti. Megi minning-
in um ástríkan eiginmann, föður og
afa ylja ykkur um ókomna tíð.
Ásgeir Guðmundsson.
Heim að Torfalæk er hugtak sem
föðurbræðrum mínum var ávallt ríkt
í sinni. Þeir fæddust í upphafi síðustu
aldar, ólust upp í foreldragarði við
hvatningu og gott atlæti á þeirra tíma
vísu. Sumir komust til náms við er-
lenda háskóla, en allir voru þeir rækt-
unarmenn sem hafa skilað merku
dagsverki.
Frændi minn, Jónas B. eins og
hann var alltaf nefndur, gerðist far-
kennari í heimasveitinni 1928 og
gegndi því starfi í sjö ár. Ennþá hitti
ég fólk sem man skólagöngu þessa
tíma og unga kennarann. Kennslu-
gögnin, borð, stólar og landakort,
voru flutt milli bæja. Skólaárið aðeins
tveir til þrír mánuðir. Jónas vann líka
að búi foreldra sinna með yngri
bræðrunum. Dagbækur vitna um
blómlegt félagslíf í sveitinni, spila-
kvöld, dansæfingar, lestrarkvöld,
komið heim undir morgun eða gist.
Það varð ekki hlutskipti Jónasar að
erja frjósama mold ættarjarðarinnar,
heldur ómótaða hugi þúsunda ung-
menna, bæði í skóla- og skátastarfi.
Sá akur átti hug hans og krafta alla
ævi.
En tryggðin við ættarjörðina var
söm, hann kom oft með fjölskylduna
til dvalar. Það var eftirvænting þegar
R-142 renndi í hlað á Torfalæk, keim-
ur af öðrum heimi. Jónas og Guðrún
léku við okkur krakkana, en áttu líka
rökræður við ungmennin til að þjálfa
hugsun og víkka sjónhornið.
Árin liðu, aldur færðist yfir, hlýja
og vinátta varð auðfundnari, þó heim-
sóknum fækkaði.
Jónas kom heim að Torfalæk síð-
astliðið sumar, á niðjamót ömmu og
afa, Ingibjargar og Jóns. Við munum
þá öldnu bræður, Jónas og Torfa föð-
ur minn, sitja í sólinni sunnan við hús
og virða fyrir sér ættfólk og vini,
heilsa og kveðja. Sporin svo mörg um
þúfur og bala að baki. Þetta var heil-
ög stund, kveðjustund.
Jónas B. er farinn heim. Að fara
heim hefur sérstaka merkingu í orð-
færi skáta, notað um þá sem kveðja
okkar veröld, fara heim til Guðs.
Það er söknuður, ekki sorg þegar
öldungur fer heim. Við sem erjum
ættarjörðina þökkum vináttu og
tryggð og sendum afkomendum Jón-
asar frá Torfalæk hlýjar kveðjur á
skilnaðarstund.
Jóhannes Torfason.
Höfðinginn Jónas B. Jónsson er
látinn, tæplega 97 ára að aldri.
Jónas var einn af mínum bestu vin-
um allt mitt líf og á það bar aldrei
skugga. Ég man aldrei eftir mér
öðruvísi en Jónas væri hluti af tilver-
unni en hann var kvæntur föðursyst-
ur minni og börnin þeirra voru á svip-
uðum aldri og við systkinin. Það voru
samt ekki bara þessi ættartengsl sem
bundu okkur saman, það var eitthvað
annað og meira. Mér fannst ég nán-
ast alltaf eiga tvo pabba sem báðir
báru hag minn fyrir brjósti, hvor á
sinn hátt. Á uppvaxtarárum mínum
var Jónas fræðslustjóri og í því starfi
og þar áður kennarastarfinu var
hann mikils metinn enda hafði hann
allt til að bera sem prýtt getur góðan
kennara og stjórnanda. Hann hafði
einstakt lag á börnum og unglingum,
sýndi okkur alltaf hlýju og uppörvun
og virti ætíð sjónarmið okkar. Hann
hefur án efa alltaf verið störfum hlað-
inn en við urðum ekki vör við það.
Hann hafði alltaf tíma fyrir okkur.
Þegar ég hóf störf sem kennari í
kringum 1970 heyrði ég stundum tal-
að um fræðslustjórann sem ákveðinn
og stjórnsaman mann. Það fannst
mér ekki geta staðist og leit ég á það
sem neikvætt viðhorf og var frekar
viðkvæm fyrir þessu umtali. Ég taldi
það af og frá að hann væri ákveðinn
maður og taldi það alls ekki geta ver-
ið, hann væri blíður og tillitssamur.
Það var ekki fyrr en seinna að ég sá
að þetta voru einmitt hans bestu
kostir sem stjórnanda, hann var
metnaðarfullur fyrir hönd ungu kyn-
slóðarinnar og horfði til framtíðar.
Þau voru mörg þróunarverkefnin
sem hann kom á í sinni tíð sem
fræðslustjóri og þó mikið sé rætt um
hugtakið „einstaklingsmiðað nám“ í
skólum í dag, voru það einmitt slíkir
kennsluhættir sem Jónas hafði mesta
trú á og beitti í sinni kennslu. Hann
stóð fyrir ýmsum nýjungum og taldi
alltaf að það væri kennarinn og
kennsluhættir hans sem skiptu sköp-
um í öllu skólastarfi.
Hér fyrr á árum ferðaðist fólk al-
mennt ekki mikið til útlanda en í
starfi sínu sem fræðslustjóri þurfti
Jónas oft að sinna embættiserindum
og þá helst til Norðurlanda. Það var
ætíð tilhlökkunarefni að fá hann heim
því alltaf var pakki í töskunni og hann
var svo fundvís á það sem gladdi litlu
vinkonuna hans. Ég held alltaf jafn-
mikið upp á eyrnalokkana og arm-
bandið bláa og enginn var betri að
velja fallega kjóla. Hann færði mér
marga fallega jólakjóla og slaufur og
spennur í hárið og kjólarnir voru ein-
hvern veginn alltaf fallegri en allir
aðrir kjólar. Svo var farið á jólaballið í
skólanum í nýja, fína kjólnum og mik-
ið varð ég oft feimin þegar fræðslu-
stjórinn sjálfur mætti á jólaballið og
heilsaði mér hátíðlega.
Þessi grein mín er ófullkomin við-
leitni til að þakka vini mínum fyrir
allt það sem hann gaf mér af sjálfum
sér bæði á meðan ég var ung og næm
fyrir persónulegum áhrifum og ekki
síður þegar ég eltist og eignaðist fjöl-
skyldu. Hvort sem við hittumst eða
töluðum saman í síma var umhyggja
hans fyrir okkur í fyrirrúmi. Börnin
mín kölluðu hann alltaf Jónas afa og
samband Júlíusar við Jónas ein-
kenndist af mikilli vináttu og virð-
ingu.
Að þessu sinni getum við ekki talað
saman 8. apríl, á afmælisdegi Jónasar
en það hefur verið venja alla tíð.
Hann hefði orðið 97 ára í dag, það er
hár aldur og ævistarfið var giftu-
drjúgt. Rósirnar til hans verða samt á
borðinu heima hjá Dúnu og fjölskyld-
unni með innilegum samúðarkveðj-
um.
Minningin um góðan vin mun lifa.
Ingibjörg Einarsdóttir.
Við sátum að spjalli einu sinni sem
oftar þegar ég innti hann tíðinda af
skólaheimsókn sem hann hafði farið í
fyrr um daginn. „Ef til vill þótti mér
merkilegast í þessari heimsókn að
skynja óreiðuna, hina skapandi
óreiðu. Þetta var skipulögð óreiða,“
sagði Jónas B. Jónsson. Augu hans
leiftruðu. Hann var 92 ára gamall.
Byltingarmaður á tíræðisaldri.
Þetta minningarbrot, gefur innsýn
í afstöðu og þankagang Jónasar B.
Jónssonar. Hann var vissulega mað-
ur reglufestu og góðs skipulags en
framar öllu var hann maður nýjunga
og framfara. Kyrrstaða var honum
ekki að skapi, hann vildi móta um-
hverfi sem örvaði ungt fólk til dáða. Í
skólastarfi ætti að leggja kapp á að
rækta sköpunarkraft einstaklingsins.
Ég hef efasemdir um skólaskyldu,
sagði hann einhverju sinni og kvaðst
fremur vildi tala um menntaskyldu.
Skólinn væri fyrst og fremst um-
gjörð, ekki takmark, og ætti að vera í
stöðugri endurmótun.
Þessi gáfaði skólamaður settist í
reynd aldrei í helgan stein. Svo lengi
sem kraftar entust lagði hann lið bar-
áttunni fyrir betri skóla og betri
menntun, sívakandi og áhugasamur.
Jónas B. vildi að allir nytu sín. Líka
þeir sem einhverra hluta vegna
stæðu höllum fæti. Áhugi hans beind-
ist því ekki síst að því að bæta stöðu
þeirra. Eftir að opinberum starfs-
kyldum lauk helgaði hann sig um
tíma uppbyggingarstarfi á Úlfljóts-
vatni. Mér segir svo hugur að sú góða
aðstaða sem fötluðum er búin þar sé
undan rifjum Jónasar B. runnin.
Fatlaðir skyldu ekki síður en aðrir fá
notið sín í leik og starfi að Úlfljóts-
vatni. Hann var framsýnn og fram-
takssamur, einbeittur í þeirri ætlan
sinni að skapa jafnrétti til náms og
starfa.
Kynni mín af Jónasi B. Jónssyni og
konu hans Guðrúnu Ö. Stephensen
hófust fyrir um þrjátíu árum þegar
sonur þeirra og systir mín hófu sam-
búð. Það hefur reynst mér gott vega-
nesti að kynnast og eiga að vinum
þessi heilsteyptu öðlingshjón. Þau
voru samstiga í öllu skapandi starfi
og hún engu síður en hann brennandi
í andanum.
Jónas B. Jónsson mun alla tíð
verða mér eftirminnilegur maður,
glæsimenni, kurteis og tillitssamur.
Mannkostir hans mættu verða
okkur öllum fyrirmynd. Hann var úr-
ræðagóður og áræðinn, góður félagi í
leik og starfi og sérstaklega laginn
við að framkalla allt það besta hjá
samferðamanninum. Megi minning
Jónasar B. Jónssonar lifa. Guð blessi
konu hans og fjölskyldu.
Ólafur B. Andrésson.
Jónas B. Jónsson, fyrrverandi
fræðslustjóri Reykjavíkur, lagði
þung lóð á vogarskálar bætts uppeld-
is- og menntunar barna og ungmenna
í Reykjavík og landinu öllu. Hann
varð fræðslufulltrúi og síðar fræðslu-
stjóri í Reykjavík á umrótstímum í ís-
lensku samfélagi og gegndi því starfi
í 30 ár, á árunum 1943 til 1973. Í kjöl-
far stríðsins fjölgaði börnum jafnt og
þétt í Reykjavík. Skólar á vegum
Reykjavíkur voru fjórir á fyrstu
starfsárum Jónasar B. en sautján
þegar hann lét af störfum.
Jónas B. var eldhugi, sívakandi
leiðtogi og afar næmur á öflugt og
gott fólk sem honum var sérlega lagið
að virkja til samstarfs. Með reisn,
lagni og atorku stýrði hann vaxandi
kerfi. Hann fylgdist vel með erlend-
um straumum og flutti nýjar hug-
myndir heim. Hann átti frumkvæði
að og stýrði mörgum verkefnum sem
markað hafa djúp spor í íslenskri
skólasögu. Eftir að ég varð fræðslu-
stjóri í Reykjavík áttum við Jónas B.
nokkra fundi og ræddum sögu og
þróun skólamála. Áhugi og eldmóður
hans var enn sá sami og ég drakk í
mig frásagnir hans af verkefnum sem
þá var glímt við og umræðu fyrri tíma
sem var ekki svo fjarri umræðunni
nú. Jónas B. hafði komið ótrúlega
víða við.
Margar hugmyndir um þróun
skóla og kennsluhætti sem taldar eru
nýtískulegar, jafnvel nýjar nú, voru
einnig hluti af skólaumræðu þessa
tíma. Þannig var um verkefnavinnu í
hans eigin kennslu og síðar „opinn
skóla“ og sveigjanlegt skólastarf sem
hann stuðlaði að í Fossvogsskóla.
Ungmenni í vanda voru Jónasi B. af-
ar hugleikin og hann lagði sérstaka
rækt við úrræði sem snertu þau, m.a
með dyggum stuðningi við stofnun og
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. APRÍL 2005 31
MINNINGAR
Jónas B. Jónsson er farinn
heim.
Ægisbúar kveðja heið-
ursfélaga og mikinn skáta-
höfðingja í hinsta sinn;
Sofnar drótt, nálgast nótt,
sveipast kvöldroða himinn og sær.
Allt er hljótt, hvíldu rótt.
Guð er nær.
Skátafélagið Ægisbúar.
HINSTA KVEÐJA