Morgunblaðið - 08.04.2005, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 8. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
✝ Jónas BergmannJónsson, fyrrver-
andi fræðslustjóri í
Reykjavík, fæddist á
Torfalæk í Austur-
Húnavatnssýslu hinn
8. apríl 1908. Hann
lést á Landakotsspít-
ala aðfaranótt 1. apr-
íl síðastliðins, tæp-
lega 97 ára að aldri.
Foreldrar hans voru
Jón Guðmundsson, f.
22.1. 1878, bóndi á
Torfalæk, d. 7.9.
1967, og Ingibjörg
Björnsdóttir, f. 28.5.
1875, húsfreyja á Torfalæk, d. 10.9.
1940. Systkini Jónasar B. voru
Guðmundur, f. 2.3. 1902, skóla-
stjóri bændaskólans á Hvanneyri,
d. 28.11. 2002, Björn Leví, f. 4.2.
1904, læknir, d. 15.9. 1979, Jóhann
Frímann, f. 5.2. 1904, starfsmaður
hjá Reykjavíkurborg, d. 20.3. 1980,
Ingimundur, f. 18.6. 1912, d. 20.5.
1969. Eftirlifandi bróðir er Torfi, f.
28.7. 1915, fyrrverandi bóndi á
Torfalæk. Uppeldissystur Jónasar
eru Björg Gísladóttir, f. 5.11. 1907,
d. 9.7. 1939, Ingibjörg Kristín Pét-
ursdóttir, f. 1.9. 1921, húsfreyja á
Blönduósi, og Sigrún Einarsdóttir,
húsfreyja í Reykjavík, f.1.4. 1929.
Eftirlifandi eiginkona Jónasar
B. er Guðrún Ö. Stephensen, f.
30.10. 1914. Foreldrar hennar voru
Ögmundur H. Stephensen bóndi og
Ingibjörg Þorsteinsdóttir hús-
freyja. Þau bjuggu í Hólabrekku í
Reykjavík. Jónas B. og Guðrún
eignuðust fjögur börn. Þau eru 1)
Jón Torfi, f. 9.6. 1947, prófessor,
síðar fræðslustjóri í Reykjavík og
gegndi því starfi í 30 ár. Hann tók
virkan þátt í mótun nýrra hug-
mynda um skóla- og uppeldismál,
kynningu nýrrar kennslutækni og
hrinti í framkvæmd breyttu skipu-
lagi náms og kennslu í skólum
borgarinnar.
Jónas B. var formaður Kennara-
félags Laugarnesskóla 1935–43,
sat í stjórn Stéttarfélags barna-
kennara í Reykjavík 1939–42 og í
stjórn Sambands íslenskra barna-
kennara 1942–50. Hann var for-
maður Barnaverndarnefndar
Reykjavíkur 1946–50, formaður
forstöðunefndar Námsflokka
Reykjavíkur frá 1946–54. Einnig
samdi hann kennslubækur og
skrifaði greinar um uppeldismál
og fræðslumál í blöð og tímarit.
Jónas B. tók mikinn þátt í fé-
lagsmálum. Hann var formaður
Barnaverndarráðs Íslands 1953–
57 og framkvæmdastjóri Íþrótta-
ráðs Reykjavíkur frá stofnun þess
1962 og til 1973. Hann sat í stjórn
Bandalags íslenskra skáta frá 1950
og var skátahöfðingi Íslands 1958–
71. Hann var alla tíð mjög virkur í
uppbyggingu aðstöðu skáta að Úlf-
ljótsvatni. Jónas B. sat í stjórn
Reykjavíkurdeildar Rauða kross
Íslands frá stofnun 1949–79 og var
ritari í stjórn Rauða kross Íslands
1975–79. Hann sat í fulltrúaráði
Sjálfstæðisflokksins um áratuga-
skeið og gegndi ýmsum trúnaðar-
störfum fyrir flokkinn. Jónas var
virkur félagi í Oddfellow-reglunni
og sat þar í stjórn.
Jónas B. var sæmdur riddara-
krossi hinnar íslensku fálkaorðu
1961 og stórriddarakrossi 1972. Þá
var hann kjörinn heiðursdoktor
við Kennaraháskóla Íslands 2001.
Útför Jónasar verður gerð frá
Dómkirkjunni í dag og hefst at-
höfnin klukkan 15.
maki Bryndís Ísaks-
dóttir bókasafnsfræð-
ingur á Landsbóka-
safni Íslands –
Háskólabókasafni.
Þau eignuðust fjögur
börn, Ragnheiði, Guð-
rúnu Önnu, maki
hennar er Jóhannes
Magnússon, Kristínu
Evu, d. 23.9. 2001, og
Stefán Árna. 2) Ög-
mundur, f. 17.7. 1948,
alþingismaður og for-
maður BSRB, maki
Valgerður Andrés-
dóttir, líffræðingur á
Keldum. Þau eiga þrjú börn, Andr-
és, Guðrúnu og Margréti Helgu. 3)
Ingibjörg, f. 12.11. 1950, fræðslu-
stjóri, maki Guðmundur Gíslason,
bankamaður. Ingibjörg eignaðist
þrjú börn með fyrri manni sínum,
James Swift, framkvæmdastjóra.
Þau eru Emma Marie, Martin Jón-
as Björn og Björn Patrick. Emma
Marie er gift Ívari Meyvantssyni
og eiga þau þrjú börn, Benedikt
Aron, Klöru Margréti og Sylvíu
Kristínu. Guðmundur á tvær dætur
og fimm barnabörn. 4) Björn, f.
20.6. 1954, bókaútgefandi, maki
Elísabet Guðbjörnsdóttir, lögfræð-
ingur. Þau eiga þrjú börn, Önnu
Lísu, Ingibjörgu og Jónas Berg-
mann.
Jónas B. lauk kennaraprófi 1934
og nam við kennaraskóla í Gauta-
borg 1938. Árið 1928 hóf hann feril
sinn sem kennari í Torfalækjar-
hreppi og kenndi síðan við Laug-
arnesskóla í Reykjavík til 1943.
Jónas varð þá fræðslufulltrúi og
Ótal minningar koma upp í hugann
eftir löng og góð kynni við tengda-
föður minn, Jónas B. Jónsson, en leið-
ir okkar lágu saman í 35 ár. Ég minn-
ist hans reyndar fyrst rúmlega
áratug áður en ég varð tengdadóttir
hans. Þá var ég skáti en hann skáta-
höfðingi. Hann birtist stundum á
skátasamkomum og ég man svo vel
hve hann var virðulegur og flottur!
Mestan þann tíma sem við áttum
samleið var Jónas á eftirlaunum.
Hann hafði því rýmri tíma en ella fyr-
ir fjölskylduna og nutum við öll góðs
af því, ekki síst barnabörnin. Á með-
an við bjuggum erlendis komu þau
Jónas og Guðrún, tengdamóðir mín,
oft í heimsókn. Þá var samvistanna
notið og stundum tekið í spil en af því
hafði Jónas mikið yndi. Þetta voru
skemmtilegar stundir, margt var
rætt og hann kryddaði samræðurnar
með sínum leiftrandi húmor.
Jónas og Guðrún bjuggu um tíma í
Málmey í Svíþjóð. Elstu barnabörnin
áttu þess kost að heimsækja þau
þangað og dvelja hjá þeim jafnvel
vikum saman. Þar lifðu þau eins og
blómi í eggi, fengu að taka þátt í
flestu og nutu sín hvert og eitt. Þroski
þeirra og velferð voru afa og ömmu
mjög mikilvæg og það var komið
fram við þau af mikilli væntumþykju
og virðingu. Þessar heimsóknir eru
nú hluti af dýrmætum minningasjóði
þeirra.
Síðar átti ég leið um Málmey með
yngstu dóttur mína ársgamla á leið til
læknisrannsókna í Kaupmannahöfn.
Nýlega hafði komið ljós að hún gekk
ekki heil til skógar og skiljanlega var
andlegt ástand mitt ekki beysið. Jón-
as bauð mér með sér út í göngutúr.
Við ræddum málin og hann sagði mér
frá bróður sínum sem hafði verið
þroskaheftur. Skilningur hans, nær-
færni og hlýja gerðu mér gott og mér
leið mun betur að lokinni gönguferð-
inni. Þegar hún varð veik að nóttu til
var Jónas kominn á stjá fyrr en varði,
farinn að elda hafraseyði handa henni
og hjálpa mér að hlúa að henni. Þann-
ig var hann, ósérhlífinn og boðinn og
búinn til að taka þátt, en því fylgdi
enginn fyrirgangur.
Þótt Jónas væri orðinn áttræður
þegar yngsta barnabarnið fæddist
naut sonur minn samt góðra samvista
við hann í mörg ár. Jónas var lengi
svo ótrúlega ern. Drengurinn kom til
ömmu og afa á hverjum degi að lokn-
um skóla um árabil og fékk hádeg-
issnarl. Jónas taldi það þá ekki eftir
sér þótt kominn væri um og yfir ní-
rætt að skjótast út í bakarí til að gefa
honum eitthvað gott eftir matinn. En
fyrst varð að borða skyrið og til þess
að gera það meira spennandi samdi
hann við snáðann um að gefa afa ein-
kunn fyrir skyrið. Vitanlega var hún
því hærri sem sykurinn var meiri í
skyrinu!
Jónas B. var sjarmerandi heiðurs-
maður sem bjó yfir leiftrandi kímni-
gáfu, mikilli hlýju og djúpum mann-
skilningi. Ég og börnin mín þökkum
honum samfylgdina og kveðjum hann
með virðingu og þökk.
Bryndís Ísaksdóttir.
Jónasi B. Jónssyni tengdaföður
mínum fylgdi sérstakur andblær. Ég
sé hann ljóslifandi fyrir mér, glæsi-
menni, svipmikinn, blanda af virðu-
leika og hlýju í andlitinu. Honum
fylgdi ró og festa. Allir fundu fyrir ör-
yggi í nærveru hans. Sérhver vandi
varð leysanlegur. Þegar aðrir létu
hugfallast eða beindu sjónum að því
sem úrskeiðis hafði farið kom Jónas
jafnan auga á það sem mátti lagfæra
og bæta. Hann var maður lausna,
ekki vandamála.
Þótt yfirbragðið væri rólegt og
ætíð komið fram af yfirvegun fór því
fjarri að Jónas væri maður kyrrstöð-
unnar. Að hlusta á Jónas B. Jónsson,
var eins og að hlusta á síungan mann,
áhugasaman um umhverfi sitt og
stöðugt leitandi nýrra úrræða til að
bæta það. Í hans huga var ekkert
kerfi svo gott að ekki mætti bæta það,
engin lausn svo góð að ekki mætti
finna nýjar lausnir og enn betri.
Alltaf var hann uppbyggilegur og
jákvæður og minnist ég þess aldrei að
heyra hann hallmæla nokkrum
manni. Hann gat hins vegar verið
mjög ákveðinn og fylginn sér og sjást
þess víða merki hver verkmaður
hann var og ofurhugi ef því var að
skipta.
Þegar hugurinn er látinn reika á
stund minninganna, birtast myndir
hver af annarri. Þriggja ára sonar-
sonur sofnar fram á þríhjólið sitt. Afi
tekur hjól og dreng í fangið og ber
heim. Alltaf var athvarf í faðmi afa.
Ég á margar góðar minningar um
tengdaföður minn. Ég minnist fyrstu
kynna þegar hann heimsótti okkur til
Edinborgar. Ég minnist hans í leik
með börnum okkar og í gefandi sam-
ræðu við þau. Ég minnist hans með
hamar og naglbít að byggja okkur
hús. Ég minnist hans sem ferðafélaga
og sálufélaga í blíðu og stríðu. Ég
mun sakna nærveru hans á samveru-
stundum fjölskyldunnar í faðmi Guð-
rúnar og Jónasar á heimili þeirra
hjóna eða þegar þau sóttu okkur
heim. Þá varð stofan okkar hlýrri.
Jónas B.var maður mildi og vænt-
umþykju. Henni fékk ég og fjölskylda
mín að kynnast. Við sem urðum þess
aðnjótandi að fá að kynnast Jónasi B.
Jónssyni, munum geyma myndir
minninganna í hugskoti okkar.
Myndirnar eru af hlýjum manni,
óendanlega hjálpsömum og tillits-
sömum, góðum vini og tengdaföður.
Blessuð sé minning hans.
Valgerður Andrésdóttir.
Ófá kvöld hef ég legið og kviðið fyr-
ir deginum sem afi myndi kveðja. Nú
hefur sá dagur runnið upp og ég
sakna hans sárt. Afi spilaði stórt hlut-
verk í lífi mínu, var í raun faðir minn á
Íslandi og höfum við alla tíð verið
miklir félagar. Afi var einstakur mað-
ur, ljúfur, örlátur og þolinmóður en
umfram allt var hann alltaf til staðar.
Ég er þakklátur fyrir hverja þá
stund sem við áttum saman. Kvöldin
sem við spiluðum Ólsen Ólsen fram
yfir háttatíma, fyrir súkkulaðimolann
og mjólkurglasið fyrir svefninn, tím-
ann á Úlfljótsvatni – með skátunum
eða bara tveir einir. Ég sakna sárt
samræðna okkar um allt milli himins
og jarðar, þar sem hann hvatti mig til
að mynda mér mínar eigin skoðanir,
byggðar á rökum og réttlæti.
Afi gerði til mín miklar kröfur sem
ég gat ekki alltaf uppfyllt. Þrátt fyrir
það fékk ég aldrei skammir. Það var
ekki hans stíll. Ef upp kom ósætti
ræddum við einfaldlega málin þar til
samkomulagi var náð. Hinn ungi og
hinn aldni, á jafnræðisgrundvelli. Afi
fékk fólk til að setja sér háleit mark-
mið og galdur hans var að fá það
sjálft til að vilja rísa undir þeim. Sé
listin að lifa í þessu fólgin, var afi mik-
ill listamaður.
Ég gleymi því stundum að afi gerði
margt fleira en að vera afi minn.
Margir urðu á vegi hans og greinilegt
er á því fólki hversu mikillar virðing-
ar hann naut. Það bera honum allir
vel söguna. Ég tel stóran þátt í því
vera hvernig hann vakti áhuga með
fólki – fékk það til að finna eigin styrk
JÓNAS B.
JÓNSSON
Ó
sköp venjulegir Dan-
ir,“ sagði Pia
Kjærsgaard, for-
maður Danska þjóð-
arflokksins þegar
fjölmiðlar inntu hana eftir því að
loknum þingkosningum í Dan-
mörku í febrúar, hvaða fólk hefði
greitt flokknum atkvæði sitt.
Danski þjóðarflokkurinn, sem
byggir tilveru sína að miklu leyti
á svonefndri útlendingapólitík,
bætti við sig fylgi og fékk rúmlega
13% greiddra atkvæða í kosning-
unum. Flokkurinn er ekki óvenju-
legt fyrirbæri í Evrópu. Í all-
nokkrum Evrópuríkjum hafa
flokkar sem eru yst á hægri
vængnum fengið töluvert fylgi í
kosningum, til að mynda í Sviss, á
Ítalíu og í Austurríki. Stefna þess-
ara flokka einkennist af ákveðinni
hörku í garð innflytjenda og af-
brotamanna. Ýmist krefjast þeir
þess að innflytjendur hafi sig á
brott, eða vilja koma í veg fyrir að
ættmenni þeirra fái að flytjast til
viðkomandi lands. Þeir vilja hert
viðurlög við glæpum, aðhyllast
verndarstefnu í efnahagsmálum
og fara fram á lækkun tekju-
skatta, svo eitthvað sé nefnt.
En eru það ósköp venjulegir
borgarar sem kjósa harð-
línuflokkana og hvers vegna kýs
fólk þá? Í nýlegri bók Ignacio
Ramonet, ritstjóra blaðsins Le
Monde Diplomatique, sem nefnist
Stríð á 21. öld, er meðal annars
leitast við að svara þessu. Ramo-
net segir að þeir sem kjósa þessa
flokka séu ekki róttæklingar, yst
á hægri vængnum, heldur venju-
legir kjósendur. Í bók sinni fjallar
hann sérstaklega um Þjóðarfylk-
ingu Jean Marie Le Pen og Lýð-
veldishreyfingu Bruno Megret í
Frakklandi og bendir á að stuðn-
ingur við þá hafi ekki verið stétt-
bundinn. Í kjósendahópi þeirra
mætist borgarastéttin og öreig-
arnir á miðri leið – eigendur smá-
fyrirtækja og atvinnulaust fólk,
sem er stærsti kjósendahópurinn.
Ramonet leitar skýringa á upp-
sveiflu harðlínuflokkanna í Evr-
ópu og segir að fólkið sem kýs þá
sé óttaslegið vegna þeirra miklu
breytinga sem orðið hafa á sam-
félögum þeirra undanfarinn ára-
tug eða svo. Hann nefnir meðal
annars lok kalda stríðsins, Evr-
ópusamrunann, hrun framleiðslu-
iðnaðar, hnattvæðingu, upplausn í
velferðarkerfinu og fjölgun inn-
flytjenda frá ólíkum menningar-
heimum. Segir Ramonet að þess-
ar breytingar hafi leitt til þess að
sá heimur sem margir borgarar
Evrópuríkja þekktu, og var hluti
af sjálfsmynd þeirra, hafi horfið.
Þetta fólk telji sig aukinheldur
ekki hafa hagnast á breyting-
unum á neinn hátt. Það leiti nýrr-
ar festu í lífinu og telji sig finna
lausnir hjá flokkum sem aðhyllast
valdboðsstefnu, eru refsiglaðir og
leggja áherslu á föðurlandsást.
Á Íslandi hafa ekki orðið sams-
konar breytingar undafarinn ára-
tug og í mörgum Evrópuríkjum.
Við eigum til að mynda ekki aðild
að Evrópusambandinu og hingað
hefur ekki flust margt fólk frá
ólíkum menningarheimum. En
vissulega hefur ýmislegt breyst.
Svo dæmi sé nefnt hefur útlend-
ingum fjölgað hér á landi, en
margir þeirra koma hingað til að
vinna verkamannastörf, gjarnan í
fisk- eða stóriðju. Ég varð dálítið
hugsi eftir frétt sem ég sá í Rík-
issjónvarpinu í síðustu viku og
snerist um viðhorf til útlendinga.
„Af hverju heldurðu að það séu
kynþáttafordómar,“ spurði frétta-
maðurinn unga konu sem sinnti
afgreiðslustörfum í verslun í Þor-
lákshöfn. Í fréttinni kom fram að
um 190 nýbúar búa í Þorlákshöfn,
en alls eru tæplega 1.400 íbúar í
bænum. Ekki stóð á svari ungu
konunnar: „Af því að þetta ein-
angrar sig, þetta krunkar sig
saman, allir Pólverjar krunka sig
saman, allir Taílendingar krunka
sig saman, þeir blanda ekki geði
við Íslendingana og vilja ekki
blanda geði við þá.“ Karlmaður
sem fréttamaður ræddi við í bæn-
um lýsti þeirri skoðun sinni að
nóg væri komið af útlendu fólki
þangað. Inntur eftir því hvers
vegna hann teldi svo vera svaraði
maðurinn: „Ja, það endar með því
að við verðum einhverjir blend-
ingar, við verðum ekki Íslend-
ingar.“
Tvö atriði í tilsvörum fólksins
vöktu sérstaka athygli mína. Ann-
ars vegar mátti skynja í þeim ótta
gagnvart breytingum, svipað og
gerst hefur víða í Evrópu. Ótta
við að ef útlendingum fjölgi til
muna hér á landi, verðum við ekki
lengur Íslendingar, heldur eitt-
hvað annað – að við missum á ein-
hvern hátt festuna í lífinu.
Hitt atriðið snýst um fram-
komu Íslendinga gagnvart þeim
útlendingum sem hingað flytjast.
Orðið gestrisni er hér lykilatriði.
Af ummælum ungu konunnar
mátti ráða að það væri útlending-
unum sjálfum að kenna að kyn-
þáttafordómar blossuðu upp,
vegna þess að þeir væru ekki
nógu duglegir við að reyna að
kynnast Íslendingum.
Gæti það gerst á Íslandi að
stjórnmálaflokkur, byggður á út-
lendingapólitík, næði umtalsverðu
fylgi? Það er ekki hægt að útiloka
slíkt en ef til vill getum við samt
gert ýmislegt til þess að reyna að
koma í veg fyrir það. Við getum til
að mynda einbeitt okkur að því að
vera góðir gestgjafar. Í stað þess
að krefjast þess að útlendingar
sem hingað flytjast aðlagist okkur
í einu og öllu getum við einsett
okkur að kynnast þeim og menn-
ingu þeirra. Við getum líka ákveð-
ið að taka gestgjafahlutverkið al-
varlegar en við gerum nú og verið
duglegri við að bjóða fólki heim.
Þá væri gott að íhuga hvort við
höfum ekki ákveðnum skyldum að
gegna gagnvart umheiminum. Við
búum í landi þar sem flestir hafa
meira en nóg að bíta og brenna,
en hið sama verður ekki sagt um
stóran hluta mannkyns. Ber okk-
ur ekki að deila krásunum með
öðrum?
Venjulegt
fólk
Í stað þess að krefjast þess að útlend-
ingar sem hingað flytjast aðlagist okkur
í einu og öllu getum við einsett okkur að
kynnast þeim og menningu þeirra.
VIÐHORF
Elva Björk Sverrisdóttir
elva@mbl.is