Morgunblaðið - 08.04.2005, Síða 33

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. APRÍL 2005 33
MINNINGAR
menntaskóla, Hjörtur Kristmunds-
son og Jónas B. Jónsson. Ég átti þá
heima á Laugarnesspítala, en þeir
Jón Sigurðsson og Eiríkur Magnús-
son voru nánir heimilisvinir. Ég hóf
um þetta leyti nám í menntaskólan-
um, en varð fljótlega heimagangur í
hinum nýju húsakynnum Laugarnes-
skóla, þar sem bæði Jón Sigurðsson
og Jónas bjuggu. Við nafni minn urð-
um miklir mátar, enda þótt aldurs-
munur okkar væri nokkur og ég enn
á unglingsaldri. Umgengnin við
þessa menn alla voru mér mikils virði
á viðkvæmum þroskaárum, og þá
ekki síst kynnin við nafna minn, en
auk léttrar lundar hafði hann til að
bera meiri hófsemi og jafnvægi í
skoðunum en þá var í tísku á um-
brotatímum. Það glæddi vináttu okk-
ar að ég hafði sumarið áður dvalist í
heimasveit hans og af eigin raun
fengið nokkur kynni af Húnaþingi og
þeim brag höfðingsskapar sem þar
var ríkjandi. Þangað norður fór ég
raunar sumarið 1937 með nafna mín-
um sem eins konar aðstoðarmaður
hans í bekkjarferð nemenda í Laug-
arnesskóla. Ári síðar fór ég til náms í
Svíþjóð og átti ekki afturkvæmt fyrr
en að styrjöldinni lokinni. Sambandið
við nafna minn slitnaði þó ekki að
fullu því að hann hélt náinni vináttu
við móður mína og var spilafélagi
hennar og systur minnar til margra
ára. Síðar á lífsleiðinni urðu fundir
okkar færri en skyldi. Þó er mér
minnisstætt að hann sótti mig heim
vestanhafs er ég dvaldi þar, og að ég
endurgalt þá heimsókn austur í Ölfus
er ég var í leyfi hér heima næsta sum-
ar. Þrátt fyrir fjarlægðina gat ég
fylgst með því hvernig einstakir hæfi-
leikar hans sem kennari og uppalandi
komu að farsælum notum. Við leið-
arlok minnist ég hans af hlýhug og
þakklæti og sendi konu hans og börn-
um innilegar samúðarkveðjur.
Jónas H. Haralz.
Jónas B. Jónsson, bóndasonur úr
Húnaþingi, sem hér er kvaddur, vann
gagnmerkt brautryðjandaverk á
sviði skólastarfs, félags- og menning-
armála sem fyrsti fræðslustjóri
Reykjavíkurborgar á mestu um-
brotatímum sem gengið hafa yfir ís-
lenska þjóð. Á árum síðari heims-
styrjaldar og síðan næstu áratugina
var ný samfélagsgerð í mótun á Ís-
landi – ekki aðeins í þéttbýlinu við
Faxaflóa heldur um landið allt – en
Reykjavík var í brennidepli þeirra
breytinga og nýskipunar sem þá
ruddist fram. Í umróti þessara ára
hlaut flest að ganga úr skorðum á
sviði uppeldis- og félagsmála og
margt því að fara miður en skyldi og
átti það ekki síst við um Reykjavík-
urborg. En á hitt ber að líta, og verð-
ur ljósara eftir því sem lengra frá líð-
ur, hve margt var gert af mynd-
arskap og framsýni, þrátt fyrir lítil
efni, á þessum fyrstu áratugum lýð-
veldisins og af einlægum vilja til að
skila framtíðinni undirstöðustofnun-
um sem væru færar um að sinna nýj-
um verkefnum og mæta breyttum
kröfum í samtíð og framtíð. Einkum
var þessi framfarahugur áberandi á
sviði almenningsfræðslu og viðleitni
til umbóta í skólamálum. Þessi áhugi
á menntun þjóðarinnar var reyndar
snar þáttur í sjálfstæðisbaráttunni
alveg frá upphafi hennar á 19. öld en
sérstaklega er athyglivert að skóla-
málin verða eitt meginviðfangsefni
heimastjórnar í byrjun 20. aldar und-
ir forystu manna eins og Guðmundar
Finnbogasonar og Jóns Þórarinsson-
ar; sbr. setningu fyrstu fræðslulag-
anna 1907 og stofnun Kennaraskól-
ans ári síðar, hvort tveggja atburðir
sem marka tímamót í skólasögu
landsins. Í þessari áherslu á almenn-
ingsfræðslu og menntamál er án efa
að finna helstu ástæðu þess hve hin-
um fámenna hópi fátækra bænda og
sjómanna sem bjuggu í dreifðu sam-
félagi sjálfsþurftar tókst á skömmum
tíma að brjótast til bjargálna og síðar
á furðu skömmum tíma leggja grunn
að nútímalegu þjóðfélagi þar sem fólk
býr við dágóð kjör – flest.
Styrjaldarárin seinni og fyrstu
áratugir lýðveldisins marka annað
úrslitaskeið í mótunarsögu hins unga
þjóðríkis. Einnig á þessu tímabili
verður mikil gróska í fræðslu og
skólastarfi um allt land en alveg sér-
staklega varð þessi uppbygging hröð
í Reykjavík þar sem íbúum fjölgaði
geysihratt á þessum tíma, mest ungt
fjölskyldufólk með mörg börn. Skóla-
byggingar voru því brýn nauðsyn
enda risu þær margar á þessu tíma-
bili. En það er til vitnis um bjartsýni
og stórhug þeirra sem voru í forystu
fræðslumála í borginni hve skólahús
þessara ára voru og eru enn fallegar
og vandaðar byggingar. Fræðslu-
stjórinn í borginni átti þar ábyggilega
stóran hlut að hve þessi skólahús eru
yfirleitt glæsileg og vel úr garði gerð.
Í mínum huga hafa þessar byggingar
á sinn hátt orðið eins konar sýnilegt
ytra tákn um reisn og metnað Jón-
asar B. Jónssonar bæði í starfi og
persónulegri framgöngu.
En auðvitað er arfleifð Jónasar B.
Jónssonar fyrst og síðast samofin
kennslu og skólastarfi í víðustu og
bestu merkingu bæði sem kennari á
yngri árum og síðar sem skipuleggj-
andi fræðslustarfs og forystumaður í
skólamálum sveitarfélags sem var að
breytast úr smáþorpi frumbýlinga í
bæ og höfuðborg hins nýstofnaða
fullvalda ríkis sem þar á ofan bjó við
hersetu. Þetta starf var hið fyrsta
sinnar tegundar hérlendis en fé-
lagslegar og efnahagslegar aðstæður
erfiðar eins og við var að búast á tím-
um umbyltinga og styrjalda. Þetta
verkefni heppnaðist Jónasi B. Jóns-
syni að leysa af hendi með miklum
ágætum; um það ljúka allir þeir upp
einum munni sem best þekktu til.
Framlag hans til skólamála er nú
hluti af skólasögunni en í því sam-
hengi langar mig að benda á greinar
sem birtust í þessu blaði í tilefni af 75
ára afmæli nafna míns fyrir réttum
22 árum, einkum upprifjun skóla-
stjóranna Magnúsar Jónssonar og
Kristjáns J. Gunnarssonar á við-
fangsefnum fræðslustjórans forðum
daga og hvernig hann greiddi úr
vandasömum málum með lagni og
sanngirni en jafnframt af festu og ör-
yggi. Einkum hafa margir eldri kenn-
arar látið þess getið við mig hve hon-
um lét einkar vel að stjórna fundum
bæði fjölmennum og fámennum þar
sem erfið mál voru til umræðu og
mönnum heitt í hamsi. Hér kom hon-
um að góðu haldi ágæt dómgreind og
hve hann gat hlustað af mikilli alúð og
athygli á málflutning manna og þá
ekki síst þeirra sem leituðu álits hans
á sínum hugðarefnum eða báðu um
góð ráð og úrlausn sinna sérstöku
vandamála í starfi. Um þetta get ég
sannarlega vitnað af eigin reynslu
þar sem ég var forstöðumaður Sál-
fræðideildar skóla sem tók til starfa
innan Fræðsluskrifstofu Reykjavík-
ur haustið 1960 en nafni minn átti
ábyggilega mestan þátt í að sú starf-
semi komst á laggirnar. Hann studdi
dyggilega við uppbyggingu deildar-
innar og réð þannig úrslitum um að
hún efldist fljótlega og varð með tím-
anum sjálfsagður stuðningsþáttur í
skólastarfi borgarinnar. Ég á nafna
mínum stóra þakkarskuld að gjalda
fyrir persónulegan stuðning og tiltrú
í starfi mínu á þessum byrjunarárum.
Að leiðarlokum þakka ég Jónasi B.
Jónssyni vináttu, góðvild og gestrisni
á liðnum árum og þá ekki síður konu
hans Guðrúnu Ö. Stephensen en það
er ekki hægt að minnast Jónasar án
þess að geta hennar líka svo samrýnd
og náin voru þau hjónin í lífi og starfi.
Mér eru dýrmætar minningar frá
samverustundum okkar síðustu árin
þegar ég kom í heimsókn til þeirra
Guðrúnar og Jónasar á Fálkagötuna
sem þó var alltof sjaldan. Ég sendi
Guðrúnu og börnum þeirra hjóna og
fjölskyldum þeirra innilegar samúð-
arkveðjur.
Jónas Pálsson.
Kveðja frá Gilwellskólanum
Fyrir þolgæði, framsýni og áræði
þeirra Jónasar B. Jónssonar skáta-
höfðingja og Franch Michelsen tókst
að fá því áorkað að tilraun yrði gerð
til að koma á Gilwellskóla á Íslandi
árið 1959.
Erfið voru fyrstu sporin en svo vel
tókst til að þessi alþjóðlegi foringja-
skóli sem í byrjun var stýrt frá Gil-
well Park í Englandi átti auðvelt með
að aðlagast nýjum tímum þegar for-
ystan var flutt heim til aðildarlanda
skátahreyfingarinnar. Fræðslufröm-
uðurinn Jónas B. Jónsson hafði mik-
inn áhuga á starfseminni og skildi til
hlítar að á Gilwellnámskeiðum hittast
skátaforingjar á Íslandi á öðrum vett-
vangi en þeir gera yfirleitt í dagsins
önn og þar tengjast þeir nýjum vin-
áttuböndum sem jafnan eru ný lyfti-
stöng í skátastarfinu í landinu. Jónas
B. fylgdist með námskeiðum þessum
meðan hann mátti og kenndi af lífi og
sál. Hann er því afar minnisstæður
Gilwellskátum og muna margir vand-
aðar hugvekjur hans og þá íhugun
sem hann lagði til hlutanna sem oft á
svipstundu dýpkuðu skilning á upp-
eldi því, sem skátahreyfingin hefur
fram að færa með sínum hljóðláta
hætti.
Með starfi sínu að uppbyggingu
Gilwellskólans hefur Jónas B. lagt
traustan grundvöll til framtíðar
skátahreyfingarinnar og jafnframt
haft góð áhrif á líf fjölda skáta um
ókomin ár. Skáta sem njóta ávaxta
starfa hans.
Jónas B. orti lítinn nú löngu þjóð-
kunnan texta við alþekkt lag sem
hefst svo: „Upp, upp upp á fjall.“ Það
lýsir honum vel hann leit aðeins upp
og hélt svo ótrauður á fjallið. Dona
nobis pacem.
Gilwellskátar.
Ég átti því láni að fagna að kynnast
Jónasi B. Jónssyni skömmu eftir að
hann varð skátahöfðingi, en það var
fyrir tilviljun. Skátaflokkurinn minn
var í heimsókn í Hafnarfirði til að
vera við vígslu skátaheimilis Hraun-
búa. Einhver benti skátahöfðingjan-
um á að þessi strákur hefði lokið 1.
flokksprófi nokkuð ungur og spurði
Jónas, hvort ég kynni að morsa? Ég
man ekki til þess að hafa státað af
mikilli kunnáttu á því sviði. Skömmu
fyrir jól, er við sátum á flokksfundi í
gamla Skátaheimilinu við Snorra-
braut, komu boð frá skátahöfðingjan-
um. Skátar áttu að hefja afmælisárið
1962 með því að senda kveðju með
morsi til forseta Íslands á Bessastöð-
um. Fórum við félagar heim til skáta-
höfðingja að kvöldi gamlársdags og
tókum við orðsendingunni. Eftir
þessi viðskipti þekkti skátahöfðing-
inn mig og heilsaði alls staðar sem
leiðir lágu saman. Þetta voru nokkur
tíðindi þar sem Jónas B. Jónsson var
á þessum árum helsta yfirvald í
fræðslumálum þjóðarinnar en ég í
landsprófi. Menntagyðjan í umsjá
Jónasar B. hafði sannarlega stólparót
eins og komist var að orði í skóla-
leikriti og vonlaust að rífa hana upp
með rótum. Fyrir þau gagnmerku
störf var hann sæmdur doktorsnafn-
bót frá Kennaraháskóla Íslands og er
sá háskóli fullsæmdur af.
Jónas B. fékk mig til að vinna að
mörgu, m.a. ritstýra Skátablaðinu,
taka að mér forystu í fræðslumálum
Skátahreyfingarinnar og réð mig til
kennslu, reynslulausan nýstúdent.
Líklega yrði án tafar skipt um
fræðslustjóra, sem léti sér detta slíkt
í hug nú á dögum, starfið var auðvitað
ekki auglýst. Ég nefni þetta hér
vegna þess að þessi atvik eru dæmi
um að ekki var unnt að neita Jónasi
ekki heldur þegar hann gerði úr mér
skátahöfðingja. Jónas B. Jónsson var
mikill hamingjuhrólfur, hann átti
hugsjónir sem hann sá rætast. Það er
mikið lán að hafa kynnst slíkum
manni og mæli ég fyrir munn fjöl-
skyldu minnar sem átti þess einnig
kost að kynnast honum.
Nú fylgjum við Jónasi B. inn í vor-
sólina og flytjum ástvinum hans ein-
lægar samúðarkveðjur.
Ólafur Ásgeirsson.
Kynni okkar Jónasar B. Jónssonar
hófust við spilaborðið fyrir meira en
þrjátíu árum. Þótt aldursmunur væri
verulegur tókst strax með okkur
traust vinátta sem hélst alla tíð. Þeg-
ar við höfðum kvatt spilafélagana um
miðnættið hverju sinni sátum við oft
saman og ræddum um heima og
geima. Þær stundir eru mér ákaflega
kærar í minningunni. Afstaða hans til
manna og málefna mótaðist af víð-
sýni, hófsemi og ríkri réttlætiskennd.
Hann var í hópi þeirra sem hafa sterk
mannbætandi áhrif á samferðamenn-
ina. Ég fór alltaf af fundi hans bjart-
sýnni og betri maður.
Við spilaborðið var Jónas mjög
skemmtilegur félagi. Alltaf sami
áhuginn og sama góða skapið hvort
sem spilin voru honum hagstæð eða
ekki. Hann var nákvæmur í sögnum
og sérstaklega útsjónarsamur sagn-
hafi. Mér er minnisstætt síðasta
spilakvöld okkar seint á árinu 2001.
Jónas var þá 93 ára en engan bilbug
var á honum að finna þrátt fyrir háan
aldur. Þetta kvöld sýndi hann hvað
eftir annað slíka snilldartakta í að
spila úr erfiðum stöðum að mótherj-
arnir gátu engum vörnum við komið.
Í farsælu starfi að skólamálum og
ýmsum félagsmálum skilaði Jónas
miklu dagsverki. Á þeim sviðum nýtt-
ust mannkostir hans einkar vel. Að
lokinni erilsamri starfsævi sem kenn-
ari og fræðslustjóri vann hann áfram
af krafti að framgangi ýmissa mik-
ilvægra félagsmála.
Ég kveð vin minn með söknuði og
þakka fyrir samfylgdina.
Við Inga sendum Guðrúnu og fjöl-
skyldunni allri einlægar samúðar-
kveðjur.
Sveinn Jónsson.
 Fleiri minningargreinar um
Jónas B. Jónsson bíða birtingar og
munu birtast í blaðinu næstu daga.
Höfundar eru: Úlfljótsvatnsráð;
Tómas Helgason; Gísli Halldórsson;
Eiríkur G. Guðmundsson; Ingólfur
Ármannsson; Guðmundur Pálsson;
Sigurður J. Grétarsson; Tryggvi
Felixson; Loftur Melberg Sig-
urjónsson, Gunnar Grettisson og
Gunnþór Ingason.
REYNSLA • UMHYGGJA • TRAUST
Þegar andlát ber að höndum
Önnumst alla þætti útfararinnar
ÚTFARARSTOFA
KIRKJUGARÐANNA
Vesturhlíð 2 • Fossvogi • Sími 551 1266 • www.utfor.is
SOFFÍA SIGURBJÖRG JÓHANNSDÓTTIR,
Norðurgötu 60,
Akureyri,
fyrrum húsfreyja á Syðra-Vatni,
Skagafirði,
andaðist á Fjórðungssjúkrahúsinu á Akureyri
föstudaginn 25. mars.
Jarðarförin hefur farið fram í kyrrþey að ósk
hinnar látnu.
Sveinn, Þórunn, Inga og Jóhann Kári Hjálmarsbörn,
tengdabörn, barnabörn og langömmubarn.
Okkar ástkæra,
ÁSLAUG EDDA BERGSDÓTTIR,
er látin.
Útförin verður auglýst síðar.
Þorgeir Bergsson, Heiða Jónsdóttir,
Halla Bergsdóttir, Magnús Magnússon.
Ástkær móðir okkar, tengdamóðir, amma,
langamma og langalangamma,
INDÍANA DÝRLEIF INGÓLFSDÓTTIR,
sem lést á öldrunardeild sjúkrahússins á Húsa-
vík laugardaginn 2. apríl, verður jarðsett á Ein-
arsstöðum, Reykjadal, þriðjudaginn 12. apríl
kl. 14:00.
Ásmundur Kjartansson, Vilborg Friðriksdóttir,
Stefán Kjartansson
og aðrir vandamenn.
Elskulegur eiginmaður minn, faðir okkar,
tengdafaðir og afi,
KJARTAN PÁLSSON
læknir,
lést á hjúkrunarheimilinu Skógarbæ fimmtu-
dagsmorguninn 7. apríl.
Ingibjörg Ívarsdóttir,
Hjördís Kjartansdóttir, Ómar Hjaltason,
Páll Kjartansson, Elín Jónsdóttir,
Ívar Kjartansson
og barnabörn.