Morgunblaðið - 08.04.2005, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 8. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
rekstur sálfræðiþjónustu og sér-
kennslu í Reykjavík. Svipað átti við
um yngstu börnin. Hann átti aðild að
uppbyggingu leikvalla og barnaheim-
ila í Reykjavík og átti stóran þátt í
stofnun forskóladeilda fyrir sex ára
börn. Samstarf skóla og foreldra var
alltaf ofarlega í huga hans og hann
taldi mikilvægt að skólastarfið væri
foreldrum sýnilegt.
Jónas B. Jónsson átti einnig ríkan
þátt í að ákveðið var að stofna fjöl-
brautaskóla í Reykjavík með fjöl-
breyttu námstilboði, bóklegu og
verklegu, þar sem allir nemendur
ættu að finna sér nám við hæfi. Hug-
sjónirnar voru um samþætt bóklegt
og verklegt nám og fjölbreytta
starfsmenntun, þótt þróunin hafi því
miður orðið öll á bóklegu hliðina.
Með starfi sínu að íþrótta- og
æskulýðsmálum markaði Jónas B.
víða spor. Hann bar hag skátahreyf-
ingarinnar fyrir brjósti fram á síðasta
dag og lagði sig fram um að kynna
mér starfið á Úlfljótsvatni til að
tryggja áframhaldandi samstarf við
skólana í Reykjavík um reksturinn.
Ekki vantaði eldmóðinn og sannfær-
ingakraftinn.
Með Jónasi B. Jónssyni er kvaddur
frumherji í uppeldis- og skólamálum
sem seint verður fullþakkað. Fyrir
hönd skólayfirvalda í Reykjavík
sendi ég Guðrúnu Ö. Stephensen,
eiginkonu Jónasar, og fjölskyldu
þeirra innilegar samúðarkveðjur.
Gerður G. Óskarsdóttir,
fræðslustjóri Reykjavíkur.
Kveðja frá skátahreyfingunni
Um þær mundir sem vorsólin hef-
ur betur gegn vetrarmykrinu fæddist
Jónas B. Jónsson árið 1908. Hann fór
í síðustu för sína heim viku fyrir af-
mælið sitt 2005, nærri jafngamall
skátahreyfingunni, sem hann gekk í
þrítugur kennari árið 1938. Hann var
þá nýkominn heim frá námi í Svíþjóð
með andblæ nýstárlegra hugmynda
um uppeldi og skóla.
Hann varð fljótlega leiðtogi
skátafélagsins Völsunga í Laugar-
nesskóla, stjórnarmaður í stjórn
Bandalags íslenskra skáta og frum-
kvöðull við hlið Helga Tómassonar
skátahöfðingja í landnámi skáta að
Úlfljótsvatni árið 1941. Fáir sem
gengið hafa í skátahreyfinguna á for-
sendum Jónasar B. hafa látið jafn-
mikið að sér kveða fyrir hennar hönd.
Sjónarhorn Jónasar B. var jafnan
skátinn – einstaklingurinn og skáta-
flokkurinn, flokksforinginn er mikil-
vægasti hlekkurinn í keðju skátanna,
hlúið að honum sagði Jónas B. oft.
Hann studdi duglega við foringja-
þjálfun skátahreyfingarinnar með
þeirri yfirsýn sem fræðslustjórinn
hafði, er hann bar saman formlega
menntun skólanna og skapandi
menntun skátanna, sem færir frum-
kvæðið í hendur skátanna sjálfra og
fær þeim ábyrgð á herðar.
Eins og Baden-Powell átti Jónas
B. langa og hamingjuríka ævi en
einnig tvö líf. Líf embættismanns og
skólafrömuðar sem átti góða fjöl-
skyldu og farsælan starfsferil. Hitt líf
Jónasar B. hófst eftir að venjubundn-
um starfsdegi lauk, sama hugsjóna-
starfið og hann hóf á hvítasunnu árið
1941, starfið að Úlfljótsvatni, þar sem
nú kvað að reynslu heillar starfsævi,
ásamt þeirri vissu að rétt væri stefn-
an.
Jónas B. var kjörinn skátahöfðingi
árið 1958 eftir sviplegt fráfall Helga
Tómassonar og stóð nokkur styr um
hinn nýja skátahöfðingja. Skjótt
lægði og reyndust þeir vorvindar
skátahreyfingunni á Íslandi afar holl-
ir. Nýsköpun á mörgum sviðum hófst
undir forystu Jónasar B. Mestu mun-
aði um innra skipulag hreyfingarinn-
ar, sem stutt var ungu hæfileikafólki
á framkvæmdastjórastóli, forystu um
glæsilega afmælishátíð á fimmtugs-
afmæli skátahreyfingarinnar á Ís-
landi og stofnun Gilwellskólans. Þá
átti Jónas B. drjúgan þátt í að Norð-
urlöndin sameinuðust um að halda al-
heimsmót skáta, Jamboree, árið
1975. Skátahöfðinginn heimsótti
mörg skátafélög og hvatti jafnan til
dáða um leið og hann kallaði hæfi-
leikafólk til starfa. Jónasi B. var
einkar gefið að fá fólk til starfa og
koma verkum í höfn.
Frá Jónasi B. streymdi hlýja og
umhyggja til skátanna, hvatning og
uppörvun er á móti blés og fordæmi
þess ötula forystumanns sem aldrei
lætur í minni pokann nema fyrir Elli
kerlingu, sem hafði þó fallið á annað
kné.
Nú er Jónas B. farinn heim og á
heimferð góða, bið ég honum guðs
blessunar og ástvinum hans öllum.
Margrét Tómasdóttir
skátahöfðingi.
Jónas B. Jónsson, fyrrverandi
fræðslustjóri, er fallinn frá í hárri elli.
Skólastarf á Íslandi á honum þökk að
gjalda fyrir farsælt ævistarf og ein-
lægan áhuga frá fyrstu tíð, enda var
hann í fararbroddi þeirra sem settu
mark á uppeldis- og skólamál hér á
landi í marga áratugi 20. aldarinnar.
Jónas B. Jónsson lauk kennara-
prófi 1934 og sótti síðar frekara nám
við kennaraskóla í Gautaborg. Hann
stundaði kennslu, lengst af við Laug-
arnesskólann, þar til hann tók við
starfi fræðslufulltrúa og síðar
fræðslustjóra í Reykjavík 1943. Því
starfi gegndi hann í þrjátíu ár og var
lengst af við það kenndur. Sem for-
stöðumaður stærsta skólahéraðs
landsins mótaði hann stefnu um
margvíslegar breytingar á öllum
skólastigum, í leikskólum, barnaskól-
um, gagnfræðaskólum og framhalds-
skólum, á miklu þróunar- og um-
brotaskeiði íslenskrar skólasögu.
Jónas var víðsýnn skólamaður sem
ruddi braut hugmyndum um nýja
kennslutækni og breytt skipulag
náms og kennslu í skólum borgarinn-
ar og hafði þannig áhrif á skólastarf
um land allt. Hann lagði áherslu á að
kynna sér nýsköpun og þróun í skóla-
málum erlendis og færði þannig til
landsins nýjar hugmyndir og ferska
strauma. Honum var líka kappsmál
að skólastjórnendur og kennarar
ættu þess kost að sjá með eigin aug-
um það sem best var að gerast í er-
lendum skólum og skipulagði ferðir
skólastjórnenda til að kynnast nýj-
ungum í fræðslumálum austan hafs
og vestan, auk þess sem hann var öt-
ull við að halda námskeið um land
allt. Eftir að hann lét af störfum
fræðslustjóra 1973 var hann ráðu-
nautur borgarinnar um ýmis nýmæli
í skólamálum, s.s. við stofnun Fjöl-
brautaskólans í Breiðholti. Þá samdi
hann námsbækur og var ötull við
greinaskrif um uppeldis- og fræðslu-
mál í blöð og tímarit,
Eins og nærri má geta var Jónas
B. Jónsson áhugasamur um menntun
kennaranna sem starfa í skólum
landsins og sýndi Kennaraskóla Ís-
lands og síðar Kennaraháskólanum
alla tíð velvilja og stuðning. Við síð-
asta stóra áfanga í nærri aldarlangri
sögu skólans, þegar tekið var í notk-
un nýtt og glæsilegt húsnæði, kom
þessi aldni höfðingi og fagnaði með
okkur. Hann gladdist sérstaklega yf-
ir því hvað vel hafði verið staðið að
uppbyggingu bókasafns skólans og
þeirri tæknilegu þjónustu sem nem-
endur og starfsmenn geta nýtt sér við
nám og starf.
Jónas B. Jónsson hlaut margar við-
urkenningar fyrir störf sín að uppeld-
is- og skólamálum og það var mikil
sæmd fyrir Kennaraháskólann þegar
hann tók við heiðursdoktorsnafnbót
við skólann vorið 2001.
Fyrir hönd Kennaraháskóla Ís-
lands sendi ég kveðjur til eftirlifandi
konu Jónasar, Guðrúnar Ö. Stephen-
sen, barna þeirra og fjölskyldna.
Ólafur Proppé rektor.
Jónas B. Jónsson fyrrverandi
fræðslustjóri er látinn. Hann hefði
orðið 97 ára í dag svo lífshlaupið er
orðið langt. Með honum er genginn
einn farsælasti skólamaður sem Ís-
land hefur átt og áhrifa hans mun
gæti um ókomna tíð.
Kynni okkar Jónasar hófust fyrir
röskum 40 árum. Ég var þá skóla-
stjóri á Húsavík og sótti margt til
fræðsluskrifstofu Reykjavíkur vegna
þess að þar var alltaf eitthvað að ger-
ast. Drifkrafturinn í því var fræðslu-
stjórinn sem virtist óþreytandi í því
að fylgjast með nýjungum og fram-
förum í skólamálum í nágrannalönd-
um okkar. Hann hafði einstakt næmi
fyrir því sem til framfara horfði og
lagni til að koma því í framkvæmd í
skólum Reykjavíkur. Þessa nutu allir
áhugasamir skólamenn vítt og breitt
um landið.
Jónas hafði, áður en hann tók við
starfi sem fræðslufulltrúi og síðar
fræðslustjóri, verið við kennslu í far-
skóla í sinni heimabyggð og svo við
Laugarnesskólann í Reykjavík. Strax
kom fram í kennsluferli Jónasar að
hann vildi breyta ýmsu í starfi kenn-
arans og leggja meiri áherslu á ein-
staklinginn og virkni hans. Einkum
var prófafarganið honum andstætt.
Námið átti að vera á forsendum
barnsins sjálfs. Þetta var síðan rauði
þráðurinn í allri skólapólitík hans.
Það hefur oft orðið mér umhugs-
unarefni hve miklu Jónas kom í verk.
Hann gerði fræðsluskrifstofu
Reykjavíkur að miðstöð þróunar í
skóla- og uppeldismálum landsins.
Hann stofnaði til sérkennslu, sál-
fræðideildar skóla, kennslu sex ára
barna og kom á umfangsmikilli
kennslufræðideild við fræðsluskrif-
stofuna. Hann var frumkvöðull í því
að breyta stærðfræðikennslunni.
Jónas átti frumkvæðið að því að
Fossvogsskóli var byggður með því
fyrirkomulagi að þar væri hægt að
starfrækja það sem þá var kallaður
opinn skóli. Nú ganga slíkir kennslu-
hættir undir heitinu einstaklingsmið-
að nám. Jónas hafði haft kynni af
þessum kennsluháttum erlendis og
hreifst sérstaklega af framkvæmd
þeirra á Englandi. Þar komst hann í
kynni við skólastjórann Georg Baines
og heimsótti skóla hans. Þar varð
hann vitni að merkilegra skólastarfi
en hann hafði lengi séð, eins og hann
sagði síðar frá. Þessi skóli Gerorgs
Baines varð síðar fyrirmynd Foss-
vogsskóla. Fyrir atbeina Jónasar
réðst ég skólastjóri Fossvogsskóla.
Þá hófust kynni okkar fyrir alvöru og
náið samstarf sem leiddi til vináttu
sem varað hefur síðan og náði einnig
til fjölskyldu Jónasar. Það var mjög
lærdómsríkt að kynnast þessum
manni og læra af hans vinnubrögð-
um. Hann var mjög fylginn sér við
verk og ákveðinn í því sem hann taldi
til bóta enda sannfærandi í málflutn-
ingi sínum og rökfestu. Ég velti því
oft fyrir mér hvernig hann fór að því
að koma málum áfram sem þurftu
samþykki borgarstjórnar. Hann virt-
ist halda ótrauður áfram í því að
sannfæra ráðamenn en hafði líka
næman skilning á því hvenær ekki
varð lengra komist í bili. Heildarsýn
hans var alltaf að því er virtist sýn til
lengri tíma og þá byrjaði hann að
leggja línur um það sem koma skyldi.
Hann forðaðist að beita auglýsinga-
mennsku en náði sínu fram með sam-
tölum og samvinnu. Auðvitað tókst
það ekki alltaf en hann virti þær nið-
urstöður sem ráðamenn tóku þótt
þær væru aðrar en hann hafði óskað
því þótt hann væri kröfuharður var
hann líka mikill diplómat.
Jónas lét af störfum sem fræðslu-
stjóri 1973 þegar hann var 65 ára. Þá
hafði Fossvogsskóli aðeins starfað í
tvö ár. En hann hélt áfram að fylgjast
með skólanum og veita honum stuðn-
ing og samtöl okkar um skólamál og
þróun þeirra urðu mörg. Á útmán-
uðum 1973 fór hópur skólastjóra í
kynnis- og námsferð til Bandaríkj-
anna. Ég var svo heppinn að vera
með í þeirri ferð. Jónas var farar-
stjóri. Þetta var ógleymanleg ferð.
Bæði var það vegna þess sem við
kynntumst en ekki síður fyrir
skemmtilega samferðamenn og frá-
bæra fararstjórn. Jónas átti 65 ára
afmæli í þessari ferð og leiðsögumað-
urinn sem við fengum með okkur frá
menntamálaráðuneytinu í Wash-
ington DC hélt hópnum mikla veislu
en við vorum þá stödd í Boston. Þá
sagði Jónas okkur frá því að hann
hygðist láta af störfum í árslok, en ný
grunnskólalög áttu að taka gildi í
byrjun árs 1974. Þá fluttist fræðslu-
stjóraembættið yfir til ríkisins.
Jónas hafði þá verið fræðslustjóri í
30 ár. Þessi ár voru mikill uppgangs-
tími í íslensku samfélagi og nemenda-
fjöldinn í Reykjavík óx jafnt og þétt.
Verkefni fræðsluskrifstofu var því
ærið því auk þess að sinna skólamál-
um átti skrifstofan að sjá um stjórn
bókasafna, barnaheimila og leikvalla.
Síðar varð fræðslustjóri fram-
kvæmdastjóri æskulýðsráðs og
íþróttaráðs. Fyrir utan þetta var
hans mikla starf fyrir skátahreyf-
inguna.
En Jónas stóð ekki einn að þessum
málum. Hann átti samheldna fjöl-
skyldu og kona hans Guðrún, sem
líka var kennari, var einnig mjög
framfarasinnuð í skólamálum.
Eins og minnst er á í upphafi þess-
arar greinar er með Jónasi fallinn
einhver merkasti skólamaður sem Ís-
land hefur átt og sá maður sem hvað
mest áhrif hafði á þróun íslenskra
skólamála um miðja síðustu öld.
Í viðtali sem tekið var við Jónas
fyrir Ný menntamál þegar hann var
80 ára undir fyrirsögninni „Opni skól-
inn byggir á hugmyndum sem í fram-
tíðinni verða ráðandi í skólamálum“
segir Jónas: „Í rauninni erum við
með opnum skóla að tala um breytta
afstöðu til menntunar og einstak-
lingsins.“ Þetta er í raun sá grunnur
sem Jónas byggði afstöðu sína á og sú
stefna sem nú er að ryðja sér til rúms
í skólum landsins 17 árum síðar.
Við Ingibjörg sendum Guðrúnu,
börnum þeirra Jónasar og öðrum
ættingjum innilegar samúðarkveðjur
með þakklæti fyrir góð kynni og sam-
starf svo langan tíma.
Kári Arnórsson.
Jónas B. Jónsson kennari minn,
skátabróðir, Oddfellowbróðir og vin-
ur í meira en 70 ár er farinn heim
tæplega 97 ára. Er margs að minn-
ast; samstarfs í Skátafélaginu Völs-
ungum og vinátta í Öldungunum, for-
ingjahópi Völsunga, sem enn heldur
saman og á reglulega fundi. Sam-
starfið á Úlfljótsvatni bæði á Skáta-
skólanum og Gilwellskólanum og
samstarf í skólastarfi þar sem ég átti
þess kost að stýra Heimavistarskól-
anum að Jaðri undir forystu fræðslu-
stjórans.
Samofin saga vináttu sem birtist í
mörgum myndum á löngum tíma
ekki síst þá alúð sem hann sýndi mér
á barnsaldri er ég þurfti á sérkennslu
að halda vegna afleiðinga slyss sem
ég átti í nokkuð lengi. Þá var kenn-
arinn ekki að telja eftir sér tímana
eða erfiðið til þess að nemandinn gæti
náð sér til fulls. Einhvern veginn var
Jónasi létt að skipa bæði hlutverk yf-
irmanns, leiðtoga og samherja, án
þess að maður tæki eftir því.
Er við báðir höfðum náð eftir-
launaaldri voru samskiptin á Úlfljóts-
vatni tíðari og margs að minnast frá
þeim tíma. Krafturinn og þolgæðið
sem Jónasi var gefið og naut sín við
uppbyggingu staðarins, hafði mikil
áhrif á mig og var sterk hvatning frá
þessum góða vini. Hann var ávallt
boðberi nýrra hugmynda og lét
gamla nemandann aldrei í friði, hann
átti að kynna sér nýjungar og hugsa
fram á veg.
Ég þakka Jónasi B. fyrir samfylgd-
ina og votta Dúnu og fjölskyldu henn-
ar samúðar.
Friður sé með sálu hans.
Björgvin Magnússon.
Látinn er okkar dugmikli gamli
skátahöfðingi Jónas B. Jónsson í
hárri elli eftir mikið starf í þágu æsku
þessa lands okkar, fyrst sem kennari,
skipuleggjandi og leiðtogi í skáta-
starfi. Við sem störfuðum með honum
í skátahreyfingunni minnumst hins
ötula og skapandi leiðtoga okkar frá
1958-1971 er hann starfaði í hinu erf-
iða leiðtogastarfi og stýrði þeim
mannafla sem bar hita og þunga
skátastarfsins. Það er ekki létt verk
að vera skátahöfðingi enda hefur
enginn sinnt þessu starfi svo lengi og
lagt eins mikið í sölurnar. Við eldri
skátar höfum margs að minnast með
hlýju í huga.
Stærsta verkefnið sem Jónas skil-
ur eftir sig er skátamiðstöðin á Úlf-
ljótsvatni en þar hóf hann forustu-
starf 1941 og alltaf síðan hefur hann
borið skátastarfið þar fyrir brjósti
bæði uppbyggingu og starfsemina,
þó yngri menn hafa alltaf tekið við.
Öll árin sem skátahöfðingi stóð
hann í fararbroddi fyrir skátastarfinu
og fékk fólk til starfa.
Sjálfum finnst mér að ég hafi misst
mikið, þegar sá þráður slitnar sem
batt okkur saman allt frá fyrstu árum
að Úlfljótsvatni og síðan er ég gegndi
starfi aðstoðarskátahöfðingja öll árin
sem hann var skátahöfðingi frá 1958.
Aldrei bar blett á samstarf okkar og
manngildi Jónasar mat ég mikils og
ekki síst fyrir mörgum árum að ég
gerðist læknir hans.
En nú er vinur minn „farinn heim“
eins og við skátar segjum er við
kveðjum gamlan skáta og vin.
Ég vil færa Guðrúnu og börnum
þeirra samúðarkveðjur um leið og við
þökkum vináttu og störf Jónasar fyr-
ir skátahreyfinguna.
Páll Gíslason.
Haustið 1935 tók Laugarnesskóli
til starfa í nýjum húsakynnum undir
forystu Jóns Sigurðssonar, skóla-
stjóra. Kennarar skólans voru hið
mesta einvalalið, þeir Eiríkur Magn-
ússon, sem kennt hafði mér undir
Jónas B. Jónsson í hópi ungmenna á Úlfljótsvatni 1998.