Morgunblaðið - 08.04.2005, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. APRÍL 2005 29
SKORTUR á atvinnutækifærum ræð-
ur miklu um neikvæða íbúaþróun á
landsbyggðinni. Fækkun ársverka, sam-
keppni frá hálaunastörfum á höfuðborg-
arsvæðinu og fábreytni
atvinnulífs á landsbyggð-
inni er ein helsta orsök
búseturöskunarinnar
sem setur svip sinn á til-
tekin landsvæði utan höf-
uðborgarsvæðisins. Sú
staða er nú uppi í byggða-
málum, að vandinn er af-
markaðri en nokkru sinni
áður – hlutfallslega minni
– en þeim mun sárari þar
sem við hann er að etja.
Við höfum því betri tæki-
færi en nokkru sinni áður
að ráða þarna bót á.
Við undirbúning
stefnumótunar í byggða-
málum, sem leiddi síðan
til þingsályktunar í
byggðamálum fyrir árin
1999–2001, var byggt á ít-
arlegum rannsóknum í
byggðamálum, sem fram-
kvæmdar voru af fræði-
mönnum við Háskóla Ís-
lands og Háskólann á
Akureyri, auk sjálf-
stæðra rannsókna sem
unnar voru fyrir atbeina
þáverandi stjórnar
Byggðastofnunar sem
hafði forgöngu um
stefnumótunina.
Það var á þeim grund-
velli sem áhersla var lögð
á þrjú efnisatriði við mótun nýrrar
Byggðaáætlunar. Í fyrsta lagi Nýsköpun
í atvinnulífinu, í annan stað Menntun
þekkingu og menningu og loks Jöfnun
lífskjara – bætta samkeppnisstöðu. Þetta
var ekki tilviljun. Rannsóknirnar sýndu
að stuðningur við og uppbygging að
þessum þáttum á landsbyggðinni gæti
snúið við neikvæðri íbúaþróun. Reynslan
hefur einnig sýnt að þar sem þetta hefur
gerst utan höfuðborgarsvæðisins, hefur
íbúaþróunin orðið jákvæð. Það stendur
nefnilega ríkur vilji til þess hjá Íslend-
ingum að búa einnig utan höfuðborg-
arsvæðisins. Það sýna kannanir og
reynslan kennir okkur það einnig.
„Stóriðja í nálægð við
meginorkuöflunarsvæðið“
Einmitt vegna þessa, vegna áhersl-
unnar á atvinnuuppbyggingu á lands-
byggðinni, var skrifaður texti inn sem
laut að þessu. Þetta var í rökréttu sam-
hengi við þá þekkingu sem lögð var til
grundvallar að Byggðaáætluninni. Þar
gat meðal annars að líta eftirfarandi:
„Nýjum stóriðjuverkefnum verði
fundinn staður utan athafnasvæða höf-
uðborgarinnar og þannig stuðlað að var-
anlegri fólksfjölgun og fjölbreyttara
framboði atvinnutækifæra þar. Lögð
verði áhersla á að staðsetja ný stóriðju-
verkefni sem víðast á landinu og þeim
valinn staður með tilliti til orkuþarfa
þannig að bæði sé um að ræða orkufreka
stóriðju í nálægð við meginorkuöfl-
unarsvæði hennar og önnur iðjuver sem
ekki eru eins orkufrek utan þeirra
svæða. Umhverfissjónarmiða verði gætt
í hvívetna.“
Þetta er skýrt. Stefnan er sem sagt sú
að ný stóriðjuverkefni verði staðsett ut-
an höfuðborgarsvæðisins, þeim verði
komið fyrir sem víðast á landsbyggðinni
og orkufrek stóriðja verði í nálægð við
meginorkuöflunarsvæðið. Þetta sam-
þykkti svo Alþingi mótatkvæðalaust.
Vilji löggjafans, hinna lýðræðislegu
kjörnu fulltrúa þjóðarinnar er eins skýr
og vera má í þessu máli. Í þessum anda
hefur enda verið unnið. Uppbygging
stóriðju á Austurlandi er gleggsta dæm-
ið um það. Þeirri stefnu var fylgt í lok ní-
unda áratugarins og við upphaf þess tí-
unda, að nýta orkulindir Austfjarða til
stóriðjuuppbyggingar á Suðurnesjum.
Þessi stefnumörkun var lögð til hliðar.
Upp var tekin ný og skýr stefna – í sam-
ræmi við samþykkta byggðaáætlun – og
mér er að minnsta kosti ekki kunnugt
um að frá henni hafi verið horfið.
Stefnumótandi ákvarðanir
á Norðurlandi
Nú stöndum við frammi fyrir stefnu-
mótandi ákvörðunum á Norðurlandi.
Vilji er til að nýta orku-
lindir norðanlands til stór-
iðjuuppbyggingar. Er hér
um að ræða í stórum drátt-
um, annars vegar orku
sem aflað er í Þingeyj-
arsýslu (eystri hluta Norð-
urlands) og hins vegar
orku sem aflað er í Húna-
vatnssýslum (Blönduvirkj-
un) og Skagafirði (Skata-
staðavirkjun og e.t.v.
Villinganesvirkjun.)
Í Morgunblaðinu er
greint frá því á dögunum
að uppi væru áform um að
byggja upp orkufrekan
iðnað á tveimur stöðum á
Norðurlandi, sem nýtti
orkuna í nálægð við meg-
inorkuöflunarsvæðin.
Annars vegar yrði um að
ræða fyrirtæki sem stað-
sett yrði á austanverðu
Norðurlandi og hins vegar
fyrirtæki sem staðsett yrði
á vestanverðu Norður-
landi (Skagafirði/
Húnavatnssýslum). Þetta
voru gleðilegar fréttir og
til marks um að hagsmunir
fyrirtækjanna væru af-
skaplega vel samrým-
anlegir þeirri stefnumótun
Alþingis, sem hér hefur
verið gerð grein fyrir. Það
er líka ljóst að slík áform væru í góðu
samræmi við fyrrgreinda stefnumótun,
þar sem segir að umhverfissjónarmiða
skuli í hvívetna gætt. Enda gefur það
auga leið að umdeilt yrði að leiða fyr-
irferðarmiklar raflínur um Norðurlandið
þvert og endilangt. Raflínur, sem lagðar
væru um tiltölulega stutta leið frá virkj-
unum í Skagafirði og Húnavatnssýslum í
iðjuver á því svæði, væru framkvæmdir
góðu samræmi við nútíma hugmyndir
um nýtingu sjálfbærrar orku, í góðri sátt
við umhverfið.
Við þekkjum reynsluna
Það er líka ljóst að mjög er nauðsyn-
legt að styrkja atvinnulíf og þar með bú-
setuþróun á þessu svæði. Íbúum hefur
fækkað og aldurssamsetning er í miklu
ósamræmi við það sem gerist og gengur
á svæðum sem eru í búsetulegri sókn.
Við sjáum á Austurlandi hvernig inn-
spýting stóriðjuuppbyggingarinnar er að
skila sér í kröftugri uppbyggingu og
fjölgun íbúa. Gagnstætt því sem áður
var. Aðstæður eru að minnsta kosti jafn
góðar til að slíkt hið sama geti gerst á
hinu Norðurlandi vestra. Nálægð við
höfuðborgarsvæðið og hina öflugu byggð
við Eyjafjörð, auk góðra almennra sam-
gangna, styrkja í ofanálag allar for-
sendur til mikillar sóknar á þessu svæði.
Á svæðinu norðan Hvalfjarðar hefur íbú-
um fjölgað, ekki síst vegna tilkomu nýrr-
ar og vaxandi stóriðju. Þar sýna sig enn
byggðaleg áhrif stóriðjuuppbygging-
arinnar.
Skjótasta ráðið til eflingar á byggð á
Norðurlandi vestra er því að vinna í anda
þeirrar stefnumótunar sem Alþingi hef-
ur samþykkt í góðri sátt, staðsetja nýtt
stóriðjuverkefni á þessu svæði, í sam-
ræmi við vilja fjárfesta og nýta orkuna til
atvinnuuppbyggingar í nálægð við meg-
inorkuöflunarsvæðið, eins og vilji okkar,
kjörinna fulltrúa þjóðarinnar, stendur
til.
Það eru því veigamikil rök sem hníga
að því fyrirkomulagi að byggja upp stór-
iðju á tveimur stöðum á Norðurlandi og
nýta þannig orkuna sem næst því svæði
þar sem hennar væri aflað til hagsbóta
fyrir byggð og atvinnulíf á svæðinu. Fyr-
ir hendi eru því allar aðstæður til þess að
vinna út frá þessum forsendum.
Stóriðjuupp-
bygging á Norð-
urlandi vestra
Eftir Einar K.
Guðfinnsson
Einar K. Guðfinnsson
’Skjótasta ráðiðtil eflingar byggð-
ar á Norðurlandi
vestra er því að
vinna í anda
þeirrar stefnu-
mótunar sem Al-
þingi hefur sam-
þykkt í góðri sátt,
staðsetja nýtt
stóriðjuverkefni á
þessu svæði …‘
Höfundur er þingflokksformaður
Sjálfstæðisflokksins og þingmaður
Norðvesturkjördæmis.
sé hóflega farið fram með því að leggja til
að eignarmörk verði með þeim hætti að
eignarhald framangreindra aðila og
skyldra aðila verði aldrei meira en 25% í
slíkum fyrirtækjum.“
Spurður um þýðingu þess að takmarka
eignarhald á stærri fjölmiðlum við 25%
eignarhlut sagðist Karl Axelsson telja að ef
tillögurnar yrðu að lögum myndu þær hafa
áhrif á „öll helstu og stærstu fjölmiðlafyr-
irtækin á Íslandi.“ Fram kom í máli hans
að ekki hefði verið skoðað hvaða breytingar
hvert fyrirtæki fyrir sig þyrfti að gera en
spurður hvort þeir sem eiga stóran hluta í
fjölmiðlum geti ekki komist hjá þessu með
því að stofna eignarhaldsfélög undir öðru
nafni og skipt eignaraðildinni sagði hann að
ekki væri gert ráð fyrir að það yrði mögu-
legt. Eftir væri að skilgreina hvað átt væri
við þegar rætt væri um „skylda aðila“ í til-
lögum nefndarinnar.
Fram kemur í skýrslunni að stærsti eig-
andi Árvakurs, útgáfufélags Morgunblaðs-
ins, er Útgáfufélagið Valtýr ehf. sem eigi
30,3% hlut. Landssími Íslands ræður yfir
65,5% hlut í Íslenska sjónvarpsfélaginu hf. í
gegnum dótturfélag og hlutdeildarfélag. Þá
eiga Og fjarskipti hf. félögin 365 – ljós-
vakamiðla ehf. og 365 – prentmiðla ehf.,
sem voru stofnaðir síðla árs 2004 upp úr
dótturfélögum Norðurljósa, þ.e. Íslenska
útvarpsfélaginu og Frétt. Fram kemur að
stærsti einstaki hluthafi í Og fjarskiptum
sé Baugur Group hf. með 24,6% hlut. Eign-
arhlutur Baugs sé þó í reynd stærri þar
sem félagið eigi hlutdeild í öðrum félögum
sem eiga í Og fjarskiptum.
Staða RUV verði treyst
Í tillögum fjölmiðlanefndarinnar er gert
ráð fyrir því að rekstur útvarpsstöðva verði
áfram leyfisskyldur. Leggur nefndin einnig
til „að til framtíðar litið verði hugað að því
að um Netmiðla, a.m.k. þá sem eru ígildi
fjölmiðla, gildi sambærilegar reglur um
ábyrgð á efni og gilda um prentmiðla.
Nefndinni var ekki falið að leggja fram
beinar tillögur um Ríkisútvarpið en sam-
komulag varð um að leggja áherslu á að
staða RUV á hljóðvarps- og sjónvarps-
markaði verði treyst. „Til þess að Rík-
isútvarpið geti sinnt [...] hlutverki sínu er
óhjákvæmilegt að fjárhagsleg staða þess sé
tryggð til framtíðar. Nefndin telur þó ekki
miðað við hlutverk sitt að af hennar hálfu
séu efni til þess að taka afstöðu til þess með
hvaða hætti það verði nákvæmlega gert. Í
annan stað þarf að tryggja með ótvíræðum
hætti að Ríkisútvarpið hafi aðgang að staf-
rænu dreifikerfi sem nær til allra lands-
manna í nálægri framtíð,“ segir m.a. í
skýrslunni.
Dreifiveitur geti fengið efni
sem þær kjósa til dreifingar
Nefndin setur einnig fram tillögur um að
settar verði reglur um flutningsskyldu og
flutningsrétt á fjölmiðlaefni. „Nefndin telur
að þegar tekið er tillit til núverandi stöðu á
íslenskum markaði sé rétt að setja reglur
sem lúta að því að efnisveitur, sem það
kjósa, geti fengið dreifingu á þeim dreifi-
veitum sem þær óska eftir (e. must carry),“
segir í skýrslunni.
„Með hliðsjón af þeirri sérstöku stöðu,
sem uppi er á hinum örsmáa íslenska
markaði, ganga tillögur nefndarinnar
lengra þar sem hún telur nauðsynlegt að
ákvæðið nái ekki aðeins til fjölmiðla í al-
mannaþjónustu heldur til allra fjölmiðla
sem starfa hér á landi. Slíkt ákvæði myndi
tryggja litlum efnisveitum aðgang að dreif-
ingu og þar með aðgang að markaðnum. Ef
nýjar efnisveitur þyrftu að leggja út í mikl-
ar fjárfestingar í dreifikerfum til að komast
inn á markaðinn yrði aðgangsþröskuld-
urinn það hár að nær ógerlegt yrði fyrir
þær að koma efninu á markað.
Nefndin telur jafnframt nauðsynlegt að
reglan gangi í báðar áttir og leggur til að
dreifiveitum verði gert kleift að fá til sín
það efni sem þær kjósa (e. may carry).
Nefndinni er ekki kunnugt um að settar
hafi verið slíkar reglur annars staðar,“ seg-
ir í niðurstöðunum.
m.a. þeirra sem telja að setja þurfi eign-
arhaldi á fjölmiðlum ákveðin mörk þegar
sýnt er að fjölmiðillinn er kominn með
ákveðið dagskrárvald í samfélaginu. Það er
hinsvegar mikið álitamál hver hæfileg
mörk eru í því sambandi og mikilvægt er að
gæta þar meðalhófs þannig að fyrirtækjum
í fjölmiðlarekstri verði ekki gert erfitt að
fjármagna sig,“ segir ennfremur í tillögum
nefndarinnar. Komst nefndin að þeirri nið-
urstöðu að ekki væri rétt að gera sérstakan
greinarmun á aðilum eftir tengslum þeirra
við aðrar atvinnugreinar heldur skuli regl-
urnar vera almennar og gilda jafnt fyrir
alla.
Eignarhald takmarkað
„Nefndin gerir því tillögur um að eign-
arhald á fjölmiðlum fari að hafa áhrif ef
annað tveggja eða hvort tveggja á við:
 Fjölmiðill hefur ákveðna útbreiðslu, þ.e.
þriðjungur af mannfjölda notfærir sér mið-
ilinn að jafnaði á degi hverjum.
 Markaðshlutdeild fjölmiðilsins fer yfir
þriðjung af heildarupplagi, heildaráhorfi
eða heildarhlustun á hverjum fjölmiðla-
markaði um sig.
Nefndin leggur enn fremur til að tak-
mörkun þessi verði útfærð með þeim hætti
að eigi aðili eða skyldir aðilar fleiri en einn
fjölmiðil á sama markaði, þ.e. hljóðvarps-,
sjónvarps- eða dagblaðamarkaði, þá skuli
leggja saman útbreiðslu eða markaðs-
hlutdeild viðkomandi fjölmiðla við fram-
angreint mat. Hins vegar telur nefndin að
ekki séu efni til þess að láta það hafa áhrif á
þetta mat þótt aðili eigi fjölmiðil á fleiri
mörkuðum, þ.e. fleiri en einnar gerðar (sbr.
t.d. löggjöf í Noregi). Það mat nefndarinnar
helgast af sérstöðu og smæð hins íslenska
fjölmiðlamarkaðar. Er þá frekar talin
ástæða til þess að hafa hinn almenna
áhorfsþröskuld nokkuð lægri en ella.“
Eignarhald eins eða tengdra aðila
verði aldrei meira en 25%
Tekið er fram að nefndin horfi öðru fremur
til þess að enginn einn aðili eða tengdir að-
ilar geti átt ráðandi hlut í fjölmiðli sem náð
hefur umtalsverðri útbreiðslu eða mark-
aðshlutdeild. Ein leið til þess að ákvarða
ráðandi hlut í fjölmiðli væri sú að ætla
stjórnvaldi því sem með fjölmiðlamál mun
fara mat á því hverju sinni. „Nefndin telur
þó heppilegra og gegnsærra að fastsetja
þessi mörk í lögum og telur að að öllu virtu
m haslað hafa sér völl á þeim
kaði sem hinn íslenski fjöl-
r sé.
nefndarinnar fyrir tillögu
settar verði takmarkanir á
jölmiðlum segir m.a.: „Vegna
ga, sem eru að verða á fjöl-
ænu umhverfi, telur nefndin
nna eignatengsl milli dag-
kamiðla. Ástæðan er sú að
u í ríkara mæli farnir að skil-
upplýsingaveitur vegna
ðaráhrifa sem felast í sam-
g ljósvakamiðla í margmiðl-
Í margmiðlunarumhverfi
m mæli hægt að bjóða texta
ku formi og skapast þá nýir
rir prentmiðlana að stækka
hefðbundinn dagblaðalestur
Það er því nauðsynlegt að
um svigrúm til framþróunar
erfi.“
að almennar takmarkanir á
svaka- og prentmiðla nái að-
a sem náð hafa ákveðinni út-
r með ákveðnu áhrifavaldi.
in ástæðu til að binda tak-
ingöngu við dagblöð af
ð gæta meðalhófs
ndarinnar er almennt ætlað
ættunni sem felst í sam-
miðlamarkaði. Nefndin ásetti
r saman um úrræði sem
m eina heild. Þess vegna
tillit til margra sjónarmiða,
ameiginlega niðurstöðu um reglur á fjölmiðlamarkaði
aðurinn einkenn-
un og fákeppni
Morgunblaðið/Sverrir
ndin í Þjóðmenningarhúsinu í gær.
omfr@mbl.is
& #%'  08'  
"0! ), %
.L "0!%  '$)' 
"0#2 #;#$ %

  #
12#












( *+

")
% 10! 
4# 4#
 
8 %
' & #'( Q
 -,S%2)$ 1

  
 ## 

Q
$'#(  
0 % #'2''
 
0' 7

T   '






 



 




















&)
8 2 # %
%'2 # %  ##
 4#
 %<  #   @
'( )' & #  2 #
! -'( )' ''  # 6
 ! %#( ##' '' #
% 6 % $ <$$ %
"0!%  '$ L62 %
 $ >6 #%## 
 Meira á mbl.is/ítarefni