Morgunblaðið - 21.08.2005, Síða 24

24 SUNNUDAGUR 21. ÁGÚST 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Um þetta leyti eru 700 ár,frá því að William Wal-lace var tekinn af lífimeð grimmilegumhætti í Lundúnum,
vegna þeirrar staðföstu baráttu
sem hann háði fyrir frelsi og sjálf-
stæði Skotlands.
Játvarður I. Englandskonungur,
einn af öflugustu konungum sinnar
þjóðar, hafði ákveðið að leggja
undir sig Skotland, eins og Wales
áður.
Slysadauði Alexanders III
Skotakonungs, 19. mars 1286, hef-
ur sennilega komið Játvarði til að
líta svo á að einstakt tækifæri væri
fengið til frekari sigurvinninga. Og
pólitísk stefna Játvarðar næstu ár-
in undirstrikar klókindi hans í því
verki að gera skoska aðalinn sér
háðan og undirgefinn. Allt fór þar
að mestu eftir áætlun hjá enska
kónginum og stefna hans var á
fullri sigurleið, þegar William
Wallace kom skyndilega fram á
sjónarsviðið og truflaði þær áætl-
anir heldur betur.
Af lágum stigum
Wallace spratt upp úr skosku
mannfélagsheildinni sem skilgetinn
sonur þjóðarinnar og sýndi brátt
að hann var ótrúlegur kjarnakvist-
ur. Hann virðist beinlínis hafa ver-
ið sendur af forsjóninni til að taka
að sér það hlutverk að leiða frelsis-
og sjálfstæðisbaráttu Skota gegn
yfirgangi og kúgun Englendinga.
Saga Wallace er á margan hátt
sérstök, en því miður skortir
öruggar heimildir um feril hans frá
einum tíma til annars. Virðist sem
ýmsum hafi þótt fara best á því að
nafn hans gleymdist sem fyrst.
Geta ýmsar ástæður legið að baki
slíkri afstöðu. Fæstir af samtíð-
armönnum hans, meðal skoskra
fyrirmanna, stóðu á þeim tíma und-
ir frelsismerki Skota af fullum heil-
indum.
Hinir svonefndu aðalsmenn tóku
þá sem endranær fyrst og fremst
mið af sínum einkahagsmunum og
létu sér oftast fátt um finnast þó
framgangur ættar þeirra yrði á
kostnað þjóðarinnar. Wallace var
því að miklu leyti höfuðverkur og
vandamál í augum þeirra flestra.
Og þar sem hann var af lágum
stigum samkvæmt þeirra skilningi,
voru þeir ekki fúsir að veita honum
brautargengi.
Foringi sem fólkið treysti
En Wallace kallaði engan til per-
sónulegs stuðnings við sig, heldur
reyndi hvað hann gat að sameina
Skota til baráttu í nafni þjóðarinn-
ar. Ýmsum af skoska aðlinum kann
að hafa þótt sem hann væri fyrst
og fremst þjóðveldismaður og sem
slíkur jafnvel hættulegri stéttar-
hagsmunum þeirra en Englending-
ar sjálfir. En Wallace fór sínu fram
hvað sem hver sagði. Hann barðist
af fullum krafti gegn Englending-
um til endadægurs. Forustuhæfi-
leikar hans, baráttukjarkur og
órjúfanleg tryggð við þjóðlegan
málstað Skota, gerðu hann furðu
fljótt að þeirri stærð að valdi og
áhrifum, sem sjaldgæft er að finna
í sögu þjóðar frá þeim tímum sem
svokallaðir aðalsmenn réðu yfirleitt
öllu. Landsfólkið fann að í Wallace
átti það foringja sem það gat
treyst og sem í orðum og verkum
var sjálfum sér samkvæmur. Að-
alsmennirnir urðu að beygja sig
um tíma fyrir þeirri þjóðar- og
frelsisvakningu sem hann vakti í
brjósti landsmanna sinna, sem yfir
höfuð þráðu það eitt að geta lifað
sem frjálsir menn.
Sigur Wallace á Englendingum
við Stirling Bridge 1297 vakti
geysilega sterkan móð í Skotum og
allt virtist ganga honum í vil, en
næsta ár kom svo ósigurinn við
Falkirk. Enginn veit lengur hvers-
vegna Wallace lagði svo mikið und-
ir í einni orustu á opnum velli, í
stað þess að viðhalda skæruhern-
aðinum, sem gefið hafði mun betri
raun. Sir John Comyn sem stjórn-
aði riddaraliði Skota flýði að vísu
með allt sitt lið þegar í upphafi or-
ustunnar, en þau svik eru þó ekki
einhlít skýring á hrakförum Skota
þennan dag. Ýmislegt fleira kann
að hafa farið þar úrskeiðis, miðað
við áætlanir Wallace, enda erfitt á
suma að treysta sem fyrr segir.
Sumir telja að Róbert Bruce hafa
verið í andskotaflokki Wallace við
Falkirk, en það er að öllum lík-
indum rangt. Sennilega hefur hann
þó ekki veitt Wallace stuðning,
heldur beðið færis fyrir sig og sína
ætt.
Fé lagt til höfuðs Wallace
Eftir orustuna við Falkirk er
margt óljóst um feril Wallace, en
ljóst er að hann hélt baráttunni
áfram með sínum tryggustu mönn-
um, svo sem Kerly, Stephen frá Ír-
landi og fleirum. Játvarður I gerði
sér grein fyrir því að hann yrði að
ná Wallace og gera út af við hann,
ef sigur ætti að vinnast á Skotum.
Honum var ljóst, að Wallace varð
ekki keyptur með neinum hætti.
Lítill vafi er á því að enska her-
kónginum stóð stuggur af þessum
manni sem barðist af svo mikilli
ástríðu fyrir þjóð sína, án þess að
vera með nokkrar hagsmunakröfur
fyrir sig. Slíkan mann varð að taka
úr umferð og það sem fyrst. Eng-
lendingar komu því á framfæri við
skoska aðalinn eftir ýmsum leiðum,
að meðan William Wallace léki
lausum hala, yrði ekki hægt að
koma neinu á fastan grunn varð-
andi framtíðarstöðu Skotlands.
Ýmsir skoskir aðalsmenn fengu að
vita það að ef þeir veittu ekki hjálp
við að handtaka Wallace, myndu
þeir vera í ónáð til frambúðar.
Mikið fé var lagt til höfuðs Wall-
ace og kostað kapps á allan hátt að
fanga hann.
Og því miður voru þeir margir
innan skoska aðalsins sem treystu
sér ekki til að ganga í berhögg við
hin ensku fyrirmæli. Málinu var
stillt upp þannig, að Wallace væri
þröskuldur í vegi allra endanlegra
samninga. Og þar sem aðalsmenn-
irnir töldu sig ekki síst vera að-
alsmenn vegna hæfni sinnar til
málamiðlana, voru örlög Wallace
ráðin.
Það var Sir John de Menteith
sem tók að sér aðal Júdasarhlut-
verkið gagnvart Wallace.
Svikinn í hendur óvinanna
Sagan segir að Wallace hafi síð-
an verið svikinn í grennd við Ro-
broyston, þar sem hann átti von á
fundi með Bruce. En Bruce var
ekki á staðnum heldur Menteith
með sextíu manna úrvalslið. Wall-
ace var handtekinn og Kerly, sem
þar var með honum, hefur senni-
lega þá þegar verið tekinn af lífi.
Eftir handtökuna var Wallace
fluttur á laun í miklum flýti suður
yfir landamærin og afhentur Eng-
lendingum.
Með þessum hætti sviku skoskir
aðalsmenn mestu frelsishetju Skot-
lands í hendur óvinanna. Englend-
ingar hrósuðu happi og einbeittu
sér snarlega að því að koma ein-
hverjum lagalegum blæ á fyrirfram
ákveðna aftöku Wallace. En rétt-
arhöldin yfir Wallace í Lundúnum
voru auðvitað skrípaleikur og gátu
aldrei orðið neitt annað. Dómarar
vildu meina að hann hefði svikið
konung sinn, en Wallace benti á að
hann hefði aldrei svarið Játvarði I
nokkurn trúnaðareið og þar af leið-
andi aldrei svikið neitt í því sam-
bandi. En það var ekki hlustað á
hann. Fyrirskipanir konungs hljóð-
uðu upp á eitt og aðeins eitt – skil-
yrðislausan dauðadóm.
Höfuðið fest upp á Lundúnabrú
Wallace var pyntaður og tekinn
af lífi. Höfuð hans var fest upp á
Lundúnabrú og líkami hans höggv-
inn í fjóra hluta, sem fluttir voru til
Skotlands og hafðir þar til sýnis, á
tilteknum stöðum, öðrum til viðvör-
unar. Helst er talið að staðirnir
hafi verið Newcastle-upon-Tyne,
Berwick, Stirling og St. Johnston.
Wallace hafði innsiglað trú sína á
réttmætt frelsi þjóðar sinnar með
blóði sínu. Það vökvaði jarðveginn
fyrir komandi uppgjör ásamt blóði
annarra félaga hans í frelsisbarátt-
unni. Enginn vafi er á því að andi
Wallace sveif yfir orustuvellinum
við Bannockburn 1314, þegar Skot-
ar undir forustu Roberts Bruce
unnu afgerandi sigur á enskum
innrásarher. Ef til vill hefur þó
frelsi Skota á komandi áratugum
verið með nokkuð öðrum hætti en
þeim sem hugsjónir Wallace stóðu
fyrir. Aðallinn hélt sínum völdum
og oft voru skosku barónarnir engu
skárri en stéttarbræður þeirra
sunnan landamæranna. Robert
Bruce getur því aldrei orðið þjóð-
hetja með sama hætti og Wallace –
Wallace er sérstakur því hann
sannaði með lífi sínu og dauða, að
þrá mannsins til frelsis er í sann-
leika sterkari en nokkurt kúgunar-
vald. Hann hefur með verðskuld-
uðum hætti öðlast þann sess í
hjarta Skota sem hann hefur og
þar mun hann lifa áfram meðan
skoskan anda er að finna á þessari
jörð.
Frelsishetja Skotlands
Stytta af William Wallace í Bemersyde House í Skotlandi.
Þjóðarminnismerkið um Willam Wall-
ace í nágrenni Stirling-kastala.
Sir William Wallace
23. ágúst 1305–
23. ágúst 2005
Sir William Wallace hefur öðlast verðskuldaðan sess í sögunni sem ein helsta þjóðhetja Skota. Rúnar Kristjánsson stiklar hér á
stóru varðandi baráttu þessa ofurhuga fyrir frelsi og sjálfstæði Skotlands. Wallace var að lokum svikinn í hendur óvina sinna,
pyntaður og tekinn af lífi fyrir tæpum 700 árum, 23. ágúst 1305. Í tilefni þeirra tímamóta er grein þessi samin og jafnframt fylgir
með frumortur bragur, sem Rúnar orti í virðingarskyni við William Wallace og baráttu hans fyrir skosku þjóðfrelsi.
„Scots,wha hae wi’ Wallace bled,
Scots, wham Bruce has aften led,
Welcome to your gory bed –
Or to Victorie!“
Robert Burns
Hér skal William Wallace hylla,
valinn brag að sögu stilla.
Ekki þarf þann garp að gylla,
gullið er hans sigurmál.
Nafn hans æ mun fjöri fylla
frjálsa, skoska þjóðarsál!
Upp hann reis gegn ógnarvaldi,
einn í fyrstu vaskur stóð.
Vini og frændur kúgun kvaldi,
komst hann þá í hetjumóð.
Og með hörðu hefndargjaldi
hóf að taka enskum blóð!
Sverð hans hófst á loft sem leiftur,
laust með þunga fjandaher.
Hann var sem úr stáli steyptur,
stór í öllu og fylginn sér.
Síst af neinum kóngi keyptur,
kappi sannur var og er !
Um hann flykktist fjöldi manna,
foringi þar traustur sást.
Einn sem kynnti andann sanna
og sem hvergi í stríði brást.
Móti kúgun boða og banna
barðist hann af frelsisást!
Aðallinn í öllu sveik ’ann,
ekki var að honum lið.
Sumir vildu sjá hann bleikan,
svikabrögðin fastir við.
Fékk hann þaðan framgang veikan
fyrir þjóðleg stefnumið!
Samt í engu undan lét ’ann,
oft þó drypi blóð í svörð.
Fast á sína frækinn hét ’ann,
fremstur braust í élin hörð.
Sannir Skotar munu met ’ann
meðan líf er til á jörð!
Þrátt hann stefndi að sigri
sönnum,
sýndi tryggð við feðraláð.
Fullhugi í frelsisönnum,
fjarri trú á enska náð.
Hann var öllum aðalsmönnum
æðri fyrir kjark og dáð!
Hans í brjósti hetjusálin
hófst til varnar skoskum lýð.
Lengi í gegnum styrjarstálin,
stóð hann af sér hverja hríð.
Þar til svika mögnuð málin
merktu honum forlög stríð!
Svikin þau er sárt að nefna,
sekur margur reyndist þar.
Frelsismálsins stóra stefna
stöðvuð þá um tíma var.
Aðalsklíkan undirgefna
ábyrgð fulla á glæpnum bar!
Eftir dauðann hófst ’ann hærra,
hetja Skota í lífi og deyð.
Enskir viðmót fundu færra
flestum hjá á sinni leið.
Nafn hans gerðist stöðugt stærra,
stefnan eftir sigri beið!
Þjóðin erfði allan móð hans,
í þeim krafti best sig fann.
Fylgja kaus hún fast í slóð hans,
fullan sigur brátt því vann.
Inn í skoskar æðar blóð hans
eins og frelsislogi rann!
Valinn brag ég vildi stilla,
vitja um forna sagnaslóð.
Sannar myndir sinnið fylla,
saman fer og hitar blóð,
– að þeir sem William Wallace hylla
virða og heiðra skoska þjóð!
Rúnar Kristjánsson
- fecit -
Frumortur bragur
um William Wallace
– frelsishetju Skota