Morgunblaðið - 12.10.2005, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 12. OKTÓBER 2005 29
ÞEGAR viðskipti og stjórnmál
koma saman má segja að fjand-
inn sé laus,“ sagði í Reykjavík-
urbréfi Morgunblaðsins sunnu-
daginn 1. október sl. Þetta er
rétt og það hefur sannast með
eftirminnilegum hætti und-
anfarnar vikur hvað þetta er
eitruð blanda.
Þessi görótti drykkur hefur
verið bruggaður af kappi hér á
landi og leitt til mikilla átaka í
íslensku viðskiptalífi síðustu sjö
ár, eða allan þann tíma sem
einkavæðing ríkisstjórnarinnar
hefur staðið yfir.
Baráttan
um völdin
Ekki svo að skilja að það hafi
ekki verið átök fyrir þann tíma
en það hefur bara verið eftir
meiru að slægjast þessi síðustu
ár en oft áður. Einstaklingar,
fyrirtæki og viðskiptablokkir
hafa barist hatrammri baráttu
um yfirráðin yfir bönkum, fyr-
irtækjum og fjárfestingarsjóðum
til að tryggja sér aðgang að fjár-
magni, áhrifum og völdum. Bar-
áttan um eignarhaldið hefur að
mestu farið fram fyrir luktum
dyrum og þá sjaldan fréttir af
henni rata í fjölmiðla eru fæstir
nokkru nær. Almenningur er
löngu hættur að skilja hver á
hvað enda eru ný fyrirtæki í fjöl-
breyttu og flóknu eignarhaldi
nefnd til sögunnar í hverri frétt
og virðast spretta eins og gor-
kúlur á haug.
Baráttan um yfirráðin hefur
ekki einvörðungu verið háð á
viðskiptalegum forsendum held-
ur hefur hún sterka pólitíska
undirtóna og einstaklingar og
fyrirtæki hafa verið metin eftir
því hvort þau eru stjórnvöldum
að skapi eða valdamiklum stjórn-
málamönnum þóknanleg. Um allt
þetta má lesa í góðum grein-
arflokki sem birtist í Morg-
unblaðinu í janúar 2003 eftir
Agnesi Bragadóttur blaðamann.
Nöfnin sem koma við sögu eru
kunnugleg og oftar en ekki eru
höfuðpaurarnir í viðskiptastríð-
inu ,,innvígðir og innmúraðir“
sjálfstæðismenn. Þeir hittast á
leynifundum, leggja á ráðin um
hver megi kaupa hvað, hvernig
tryggja eigi að hlutafé í fyr-
irtækjum lendi í réttum höndum
og þurrka svo fingraför sín af
glösunum að fundi loknum.
Hinir óæskilegu
Meðan Búnaðarbankinn og
Landsbankinn voru enn í rík-
iseigu voru þeir notaðir sem
vopn í þessari baráttu og m.a.
sagði Agnes frá því þegar Kjart-
an Gunnarsson, framkvæmda-
stjóri Sjálfstæðisflokksins og
stjórnarmaður í Landsbank-
anum, sá til þess að
bankinn legði þeim
lið sem vildu koma
hlutabréfum
Straums í Trygg-
ingamiðstöðinni í
,,réttar“ hendur.
Merkilegt hvað
Kjartan Gunn-
arsson, sá mikli
fjáraflamaður kem-
ur víða við sögu.
Ekki síður merki-
legt hvað trún-
aðarmönnum flokks-
ins er mikið í mun
af afmá fingraför sín
af þeim málum sem mestum
átökum hafa valdið í viðskiptalíf-
inu. Í fyrrnefndum greinarflokk
segir Agnes að hinir ,,óæskilegu
menn eða hópar að mati ráðandi
afla í stjórnmálum og við-
skiptum“ hafi dregið þann lær-
dóm af viðskiptastríði undanfar-
inna ára að þegar þeir ,,ætli sér
stóra hluti í íslensku viðskiptalífi
helgi tilgangurinn meðalið í
þeirri viðleitni að stöðva þá. Þá
þurfi orð ekki að standa eða
samningar að halda. Allt sé leyfi-
legt til þess að stöðva suma, sem
sé harðbannað, ósiðlegt og jafn-
vel ólöglegt gagnvart öðrum.“
Til að öllu sé til haga haldið er
rétt að taka það fram að nokkrir
einstaklingar sem tengjast
Framsóknarflokknum hafa reynt
að setja fótinn milli stafs og
hurðar og troða sér inn um þær
glufur sem þannig hafa myndast
– sjálfstæðismönnunum til mik-
illar skapraunar. Helm-
ingaskiptin við söluna á Lands-
bankanum og Búnaðarbankanum
eru þó til marks um að það lifir
enn í gömlum glæðum Sam-
bandsveldisins.
Hlutur ritstjóra
Morgunblaðsins
Í áratugi hafa efnahagsleg og
pólitísk völd í þessu landi verið
samofin í Sjálfstæðisflokknum.
Sjálfstæðismenn hafa stjórnað
öllum helstu fyrirtækjum og við-
skiptablokkum landsins. Á skrif-
stofum ráðamanna flokksins hef-
ur verið vélað um örlög þeirra
sem ætla sér einhvern hlut í ís-
lensku viðskiptalífi. Og þar hefur
fjandinn verið laus.
Þegar þetta er haft í huga er
með öllu óskiljanlegt hvernig rit-
stjóri Morgunblaðsins getur
leyft sér að skrifa með þeim
hætti sem hann hefur gert í leið-
urum og Reykjavíkurbréfum að
undanförnu. Í rit-
stjórnargrein 3.
október sl. hélt hann
því m.a. fram að
Samfylkingin væri
helsti Þrándur í
Götu þess að við-
skiptalífinu í landinu
væru settar starfs-
reglur og hún vildi
ekki setja þeim að-
ilum, sem starfa á
vettvangi viðskipta,
nein takmörk.
Klykkti svo út með
því að formaður
Samfylkingarinnar
væri ,,að verða einn helzti mál-
svari stóru fyrirtækjasamsteypn-
anna á Íslandi.“
Mér er ekki grunlaust um að
dómgreind ritstjóra Morg-
unblaðsins hafi eitthvað truflast í
allri uppákomunni í kringum hin
sk. Baugsmál. Það er erfitt að
taka svona skrif alvarlega en þó
verður að gera þá kröfu til
Morgunblaðsins að það tapi ekki
alveg áttum þó að Styrmir Gunn-
arsson ritstjóri hafi gerst póli-
tískur leikstjórnandi í aðdrag-
anda málaferlanna gegn
stjórnendum Baugs.
Viðskiptaráðherra, Valgerður
Sverrisdóttir, sagði í Kastljósi
nú nýverið að henni fyndist
margt sérkennilegt hafa komið í
ljós í hinu sk. Baugsmáli sem
hefði skýrt ýmislegt fyrir henni
sem hún ekki vissi áður. Ég held
ég verði að taka undir með ráð-
herranum. Þannig sé ég rit-
stjórnargreinar Morgunblaðsins
um ræðuna sem ég flutti í Borg-
arnesi 9. feb. 2003 í alveg nýju
ljósi. Ræðan kom greinilega við
kaunin á Styrmi Gunnarssyni,
ritstjóra Morgunblaðsins, sem
ákvað að bregðast hart við, grípa
til forvarnaraðgerða, eins og for-
sætisráðherrann þáverandi í sk.
bolludagsviðtali. Og ég sem vissi
ekki frekar en aðrir á þeim tíma
að honum væri málið skylt!
Leikreglur lýðræðisins
Í Borgarnesræðunni stillti ég
því sem ég kallaði frjálslynt lýð-
ræði andspænis því andrúmsloft
tortryggni og óvildar sem mér
fannst, og finnst enn, hafa fengið
að þrífast í samfélaginu í stjórn-
artíð Sjálfstæðisflokksins. Ég
gagnrýndi m.a. þá liðsskipan
sem viðgengst í viðskiptalífinu
og lagði áherslu á að hlutverk
stjórnmálamanna væri að setja
því reglur. Og einmitt vegna
þess að Samfylkingin tengdist
engum viðskiptablokkum, ætti
engra hagsmuna að gæta þá
hefði hún þarna sérstöku hlut-
verki að gegna.
Ég sagði m.a.: ,,Okkur kemur
ekkert við hvað þeir heita sem
stjórna fyrirtækjum landsins eða
hvaða flokki þeir fylgja að mál-
um. Gamlir peningar eru ekkert
betri en nýir. … Í atvinnu- og
efnahagslífinu eru það umferð-
arreglurnar sem gilda og þær
eiga að vera skynsamlegar og í
þágu alls almennings. Stjórn-
málamennirnir bera ábyrgð á
leikreglunum en leikendur bera
ábyrgð á því að fara eftir þeim.
Það má leiða að því rök að af-
skiptasemi stjórnmálamanna af
fyrirtækum landsins sé ein að-
almeinsemd íslensks efnahags-
og atvinnulífs.“
Um þetta hafði ég fleiri orð en
Styrmir Gunnarsson hafði engan
áhuga á þessum hluta ræðunnar
en lagði allt kapp á að snúa út úr
orðum mínum – reyna að gera
mig ótrúverðuga. Skipa mér í lið
með hinum ,,óæskilegu“. Eftir á
að hyggja átti hann mikinn þátt í
þeirri sérkennilegu umræðu sem
varð í kjölfar ræðunnar. Og enn
klappar hann sama steininn. En
mér má á sama standa. Þá höfðu
orð hans vigt, en ekki lengur.
Svo er honum sjálfum fyrir að
þakka eða um að kenna. Svona
getur hin eitraða blanda við-
skipta og stjórnmála farið með
mætustu menn.
Hin eitraða blanda
Eftir Ingibjörgu
Sólrúnu Gísladóttur ’Mér er ekki grunlaustum að dómgreind rit-
stjóra Morgunblaðsins
hafi eitthvað truflast í
allri uppákomunni í
kringum hin sk.
Baugsmál.‘
Ingibjörg
Sólrún Gísladóttir
Höfundur er formaður
Samfylkingarinnar.
Menntamálaráðuneytið tekur
þátt í verkefni Evrópuráðsins Evr-
ópuár um borgaravitund og lýðræði
í skólastarfi 2005. Yfirskrift verk-
efnisins er Að lifa og
læra í lýðræði. Mark-
mið verkefnisins er að
auka færni ungs fólks
til að vera virkir þátt-
takendur í lýðræð-
islegu samfélagi í
samræmi við réttindi
sín, skyldur og
ábyrgð. Í verkefninu
eru skólinn og ung-
menna- og æskulýðs-
félög í brennidepli en
hlutverk skóla er sam-
kvæmt lögum m.a. að
búa nemendur undir
líf og starf í lýðræð-
isþjóðfélagi í samvinnu við heimilin
og stuðla að alhliða þroska nemenda
svo þeir verði sem best búnir undir
að taka virkan þátt í samfélaginu.
Í tilefni af Evrópuárinu hefur
menntamálaráðuneytið beint þeim
tilmælum til leik-, grunn og fram-
haldsskóla að 12. október 2005 verði
helgaður borgaravitund og lýðræði í
skólastarfi með því að brydda upp á
verkefnum sem tengjast því að vera
virkur borgari í lýðræðissamfélagi.
Hefur Námsgagnastofnun unnið
námsefni á vef sem
ber heitið Borgaravit-
und og lýðræði, kenn-
urum á fyrrgreindum
skólastigum til stuðn-
ings.
Fyrr á þessu ári
efndi ráðuneytið til
málþings unga fólks-
ins um borgaravitund
og lýðræði í tilefni af
Evrópuárinu. Mál-
þingið var haldið í
Menntaskólanum við
Hamrahlíð mánudag-
inn 30. maí sl. Mál-
þingið var eingöngu
ætlað nemendum í efstu bekkjum
grunnskóla, í framhaldsskóla og frá
æskulýðs- og ungmennasamtökum.
Á málþinginu ræddi unga fólkið um
hugtakið borgaravitund og lýðræði
og leiðir til að efla gagnrýna hugs-
un, þátttöku, gagnkvæma virðingu,
samkennd og jafnrétti og hvernig
auka megi áhuga ungs fólks á
stjórnmálum. Um 40 ungmenni
víðsvegar að af landinu sóttu mál-
þingið. Þar kom m.a. fram að ým-
islegt bendi til minnkandi áhuga
ungs fólks á kosningaþátttöku.
Undirstrikað var mikilvægi þess að
ungt fólk sé meðvitað um hvað er að
gerast í samfélaginu og ófeimið við
að koma skoðunum sínum á fram-
færi. Rætt var um hvernig skólinn
geti stuðlað að aukinni lýðræð-
islegri færni nemenda strax í
grunnskóla með lýðræðislegum
vinnubrögðum og skólabrag.
Menntamálaráðherra stefnir að
því á þessu ári að leggja fram
breytingartillögu á 17. gr. laga um
grunnskóla nr. 66/1995 um að við
hvern grunnskóla skuli starfa nem-
endaráð í stað heimildarákvæðis í
núgildandi lögum. Markmið með
þessum tillögum er að styrkja enn
frekar lýðræðisleg vinnubrögð í
grunnskólum og virka þátttöku
nemenda. Nú stendur yfir endur-
skoðun á aðalnámskrám í grunn-
og framhaldsskóla vegna breyttrar
námskipunar til stúdentsprófs. Í
námskrá í lífsleikni liggja fyrir til-
lögur um að styrkja markmið sem
fallið geta undir kennslu í borg-
aravitund og lýðræði.
Það er von mín að Evrópuárið
2005 og 12. október veki fólk til um-
hugsunar um mikilvægi borg-
aravitundar og lýðræðis í skóla-
starfi og lýðræðislegs skólabrags í
framtíðinni.
Dagur borgaravitundar
og lýðræðis í skólastarfi
Eftir Þorgerði Katrínu
Gunnarsdóttur ’Það er von mín aðEvrópuárið 2005 og 12.
október veki fólk til
umhugsunar um mik-
ilvægi borgaravitundar
og lýðræðis í skóla-
starfi og lýðræðislegs
skólabrags í framtíð-
inni. ‘
Þorgerður Katrín
Gunnarsdóttir
Höfundur er menntamálaráðherra.
rætt við
ænt-
á starfi
r sem
mstaða.
ég held
gna, til
betur
eitthvað
laðinu
eftir
að setja
miðla,
ölmiðlar
ynd“.
að hægt
yggi slíkt
ga trú á
að það
æði getur
ræða, og
ar á því.
það sé
tryggi
drei upp
hægt sé
ð aldrei
á Al-
fi einfald-
mi í þessu
vera
þeirra
að sú
sé sem
hjálpað
a til
r að
afi verið
rkunum á
fjölmiðla-
sé mik-
dreifðri
ekki
tarfi
um sín-
meinuð
a
kilvægt
g styrkja
ati Hall-
að þau
er ekki
tilbúinn að taka þátt í því á næst-
unni að menn fari að setja ein-
hverja löggjöf sem þvingi sveit-
arfélögin.“ Hann sagði að nú væri
rætt um að auka lýðræði og jafn-
vel nýta meira þjóðaratkvæða-
greiðslur, og lítið lýðræði í því að
skylda sveitarfélög til sameiningar
þegar íbúar hafi þegar hafnað því.
„Ég vil hvetja áfram til samein-
ingar sveitarfélaga, en þá verður
[…] fólkið að ákveða það sjálft. Ég
minni á að í kjölfar sameining-
arkosninga 1993 var fjöldinn allur
af sveitarfélögum sameinaður í
framhaldinu með frjálsum og eðli-
legum hætti. Ég held að það sé
langbest að þetta gangi þannig
áfram, engar þvinganir.“
Fundur með ASÍ í næstu viku
Halldór sagði að hann hafi und-
anfarið átt óformleg samtöl við að-
ila vinnumarkaðarins, sem þurfi á
næstunni að taka ákvarðanir um
kjarasamninga. „Alþýðusamband
Íslands hefur óskað eftir fundi
með ríkisstjórninni ásamt for-
mönnum allra landssamtaka, og sá
fundur hefur verið boðaður næst-
komandi þriðjudag. Þá munum við
fara yfir þessa stöðu og ræða við
þessa aðila um þau mál.“
Ekki er ástæða fyrir ríkisstjórn-
ina að grípa til aðgerða vegna erf-
iðleika útflutningsgreina og sterks
gengis krónunnar, að mati Hall-
dórs. „Við erum að ganga í gegn-
um efnahagssveiflu sem við viss-
um að myndi koma, og það gengur
mjög vel í íslensku efnahagslífi.“
Halldór sagðist gera sér grein
fyrir því að útflutningsatvinnuveg-
irnir eigi við vanda að stríða. „En
allar spár benda til þess að upp-
gangurinn, eða hagvöxturinn á
næstu árum verði borinn uppi af
útflutningstekjunum, því sem við
erum að byggja upp í dag. Það má
segja að hagvöxturinn sé að
nokkru leyti borinn uppi núna af
innflutningi, en þetta mun snúast
við, og til þess að það snúist við
þurfa menn að byggja upp nýjar
atvinnugreinar.“
í gær að dómur Hæsta-
yfir ákæruvaldinu
rningar
dómsins
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
ga meðan á þingi stendur í vetur með fjölmiðla-
nni hverju sinni.
brjann@mbl.is