Morgunblaðið - 12.10.2005, Blaðsíða 34

34 MIÐVIKUDAGUR 12. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
✝ Benedikt ElíasSæmundsson
fæddist á Stokks-
eyri í Árnessýslu 7.
október 1907. Hann
lést á Dvalar- og
hjúkrunarheimilinu
Hlíð á Akureyri 3.
október síðastliðinn.
Foreldrar hans voru
Sæmundur Bene-
diktsson, sjómaður
og verkamaður í
Baldurshaga á
Stokkseyri og síðar
í Vestmannaeyjum,
f. í Vestra-Íragerði í Stokkseyr-
arhreppi, 6.12. 1879, d. 5. 9. 1955,
og Ástríður Helgadóttir húsmóð-
ir, f. á Tóftum í Stokkseyrar-
hreppi 28. 8. 1883 , d. 30.11. 1970.
Systkini sem náðu fullorðinsaldri
eru: Guðrún, f. 19.2. 1909, d. 24.4.
1993; Anna, f. 21.2. 1909, d. 26.3.
1998; Ástmundur, f. 23.10. 1910,
d. 28.7. 1985; Þorvaldur, f. 20.9.
1918; Helgi, f. 17.7. 1920, d. 18.2.
2004; Ástbjartur f. 7.2. 1926. Tvö
systkini, Ágúst og Þorgerður, dóu
í frumbernsku.
Benedikt Elías kvæntist 2. nóv.
1946 Rebekku Jónsdóttur, f. á
Rútsstöðum í Öngulsstaðahreppi í
Eyjafirði 30. mars 1914, d. 14. apr-
íl 2005. Foreldrar hennar voru
Jón Samsonarson, bóndi og síðar
húsasmíðameistari á Akureyri, f.
á Hvanneyri í Siglufirði 4. okt.
1870, d. 27. feb. 1962, og k. h. Val-
gerður Sigurðardóttir, f. á Sáms-
stöðum í Öngulsstaðahreppi 27.
sept. 1883, d. 8. júlí. 1932. Dóttir
þeirra er Valgerður, bankamaður
á Akureyri og Reykjavík, f. í Vest-
mannaeyjum 26. 5. 1947, maður
hennar var Þor-
steinn Friðriksson,
f. 9.9. 1945, d. 18.1.
1997. Börn þeirra
eru Arnar, f. 10.10.
1967, í sambúð með
Guðrúnu Helgu
Kristjánsdóttur, f.
31.1. 1960; og Guð-
rún Björk, f. 17.8.
1972, maki hennar
Hlynur Þór Svein-
björnsson, f. 12. 2.
1973, synir þeirra
Baldvin Snær, f.
15.12. 1997 og
Sindri Benedikt, f. 21.7. 2003.
Benedikt Elías lauk Barnaskóla
Stokkseyrar 1921, minna mótor-
vélstjóraprófi á Stokkseyri 1929,
meiraprófinu í Reykjavík 1940 og
vélstjóraprófi í Vélskólanum í
Reykjavík 1949. Hann var vél-
stjóri á mörgum fiskibátum fyrir
stríð (seinna) og sigldi til Eng-
lands öll stríðsárin og var 16 sum-
ur á síldveiðum við Norðurland;
var 1. vélstjóri á Minnie EA 523
hjá Ingvari Guðjónssyni 1934-40,
Gunnvöru SÍ 81 hjá sömu útgerð
1940-43, Fagrakletti GK 260 hjá
Jóni Gíslasyni 1944–49, 3./2. vél-
stjóri á bv. Svalbaki EA 2 hjá Út-
gerðarfélagi Akureyringa 1949–
52 og 1. vélstjóri á póstbátnum
Drangi hjá Steindóri Jónssyni á
Akureyri 1952–58. Hann vann síð-
an í hraðfrystihúsi ÚA á Akureyri
til 1992 þegar hann hætti störfum.
Hann hlaut heiðursmerki Sjó-
mannadagsráðs 1989.
Útför Benedikts Elíasar verður
gerð frá Höfðakapellu á Akureyri
í dag og hefst athöfnin klukkan
13.30.
Benedikt Elías var fæddur í byrj-
un seinustu aldar á Stokkseyri. For-
eldrar hans voru dæmigert alþýðu-
fólk þess tíma. Lífsbaráttan var
hörð og allir urðu að leggja sig fram
af fremsta megni til að fjölskyldan
bjargaðist af eigin rammleik. Eng-
inn með sjálfsvirðingu ætlaði sér
annað. Þannig hafði lífið verið flest-
um íbúum landsins allt frá fyrstu tíð.
Benedikt Elías varð strax að taka
þátt í þessari baráttu og ekki hvað
síst þar sem hann var elstur í
stórum systkinahópi. Á æskuheimili
hans byggðist afkoman fyrst og
fremst á sjósókn föðurins sem reri
fyrstu árin á árabátum frá hafn-
lausri strönd heimabyggðarinnar,
eins og verið hafði frá því menn sett-
ust að í upphafi byggðar þar. Einnig
var faðir hans um árabil á skútum
og síðar vélbátum. Því fylgdu miklar
fjarvistir hans frá heimilinu og varð
húsmóðirin að sjá um það með að-
stoð barnanna strax og þau höfðu
nokkurn þroska til. Þá var verið með
lítilsháttar búskap fyrir heimilið og
allt reynt til að hafa vinnu annars
staðar, sem frekast var unnt, til að
sjá fjölskyldunni farborða.
Strax í barnæsku kynntist Bene-
dikt Elías sveitastörfum barna og
unglinga, sem voru þrotlaus vinna,
en aðbúnaður og viðurgerningur
misjafn allt eftir heimilum. Lífið í
sveitinni var að eltast við skepnur
um mýrar og móa og síðan þetta
mikla heyskaparstríð sem stóð allt
sumarið í sveitunum sunnanlands.
Stöðugt voru yfirvofandi óþurrkar
og því ótryggt með heyöflunina sem
ekki mátti misfarast. Þetta var á
tímum gamla íslenska bændasam-
félagsins, sem var algerlega án
nokkurs tækjakosts, en þess í stað
kom vinnuharkan. Benedikt Elías
var í vist víða á Suðurlandi og
kynntist þá starfi og striti en slapp
frá því óskemmdur en reynslunni
ríkari. Á unglingsárunum reri hann
á vorvertíð á árabátum sem forfeður
hans kynslóð fram af kynslóð, en
tími þessa útvegs landsmanna var
reyndar senn á enda runninn. Þann-
ig kynntist hann lífsbaráttu þjóðar-
innar, eins og hún hafði verið fyrri
kynslóðum. Síðar, eftir að hann full-
orðnaðist, var hann sem kaupamað-
ur en þá var tilveran orðin viðráð-
anlegri og sveitastörfin gátu líka
verið skemmtileg þegar vel áraði.
Einnig stundaði Benedikt Elías,
sem ungur maður, hin margvísleg-
ustu störf og má þar nefna byggingu
Flóaáveitunnar. Það var mikið
mannvirki og unnið að miklu leyti
með frumstæðum handverkfærum.
Þar reyndist þurfa miklar spreng-
ingar fyrir skurðum, en þá var ekki
annað að hafa á borstálið en sleggj-
una og trúlega þættu bormönnum
nútímans það harla fornaldarleg
vinnubrögð. En það var framfara-
hugur með þjóðinni og menn settu
erfiðleikana ekki fyrir sig svo fram-
kvæmdirnar næðu fram að ganga.
Auk þessa fór Benedikt Elías á ver-
tíð, sem kallað var, og vikið verður
að frekar hér síðar. Þessi reynsla
uppvaxtarins varð til að stæla vilj-
ann til betri lífskjara. Strax kom í
ljós að veganestið úr foreldrahúsum
var haldgott. Þar gilti að ganga að
hverju verki af áhuga og dugnaði
svo ekki yrði að fundið og öll sam-
skipti við aðra skyldu vera af fullum
heilindum og sitt haft á hreinu. Allt
lífshlaup hans var markað þessu.
En hlutskipti íbúa landsins átti
eftir að breytast. Það bjarmaði af
degi nýrra tækifæra og skuggi fá-
tæktar og allsleysis almennings á
undanhaldi. Öld nýrrar tækni gekk í
garð og möguleikar til bættra efna
og afkomu opnuðust. Það var fyrst
og fremst með hinni miklu uppbygg-
ingu við sjávarsíðuna sem hófst með
útgerð vélbáta og togara. Þar buð-
ust öllum, sem dug höfðu, mögu-
leikar til nýrrar og gjörbreyttrar af-
komu. Ef ekki var tækifæri til slíks
á heimaslóðum var ekki tiltökumál
að sækja þau á öðrum stöðum. Úr
heimabyggð Benedikts Elíasar, eins
og annars staðar með hinni hafn-
lausu strönd Suðurlands, allt austan
frá Mýrdal vestur í Ölfus, blöstu
Vestmannaeyjar við hafsbrún og fór
miklum sögum af uppgangi og tæki-
færum þar til að komast áfram í líf-
inu. Benedikt Elías leitaði þangað á
3. áratug aldarinnar eins og fjöldi
ungra manna á þeim tíma og var
bæði sem landmaður, þ.e. starfaði í
landi m.a. við netagerð og síðar sem
sjómaður. Fljótt kom í ljós áhugi
hans á vélum og þóttu slíkir menn
sérstaklega eftirsóknarverðir til
starfa. Þar var um að ræða nýja
stétt manna sem höfðu mikilvægt
hlutverk á skipaflotanum, sem
stækkaði stöðugt og varð afkasta-
meiri og gerðist Benedikt Elías
„mótoristi“ þ. e. vélstjóri. Engum
gat dulist að við vélstjórn báta og
skipa varð að hafa hlutina í lagi. Hjá
honum gat ekkert annað gilt en fyr-
irhyggja og passasemi. Ef slíkt var
vanrækt gat það orðið dýrkeypt.
Mörg dæmi voru til þess að menn
lentu í vandræðum eða lífsháska við
bilanir þegar verst gegndi. Ekki
þurfti nema stutt vélarstopp til að
illa færi þegar siglt var við hættu-
lega ströndina eða í innsiglingum og
brotin nærri. Hann var á vertíðar-
bátum og einnig var farið til síld-
veiða fyrir Norðurlandi á sumrum.
Þetta var harðsótt vinna, sem krafð-
ist þreks og þols, en jafnframt mikið
ævintýri því uppgrip gátu orðið, ef
heppnin var með mönnum og vel
tókst til. Benedikt Elías var margar
slíkar vertíðir til sjós framan af ævi.
Mikill uppgangur var í útvegi
landsmanna og þjóðlífið allt í mikl-
um framgangi, þótt nokkur truflun
yrði um tíma af völdum heimskrepp-
unnar svokölluðu á 4. áratugnum.
Síðan komu til ennþá stórkostlegri
umskipti á öllum sviðum með breska
hernáminu vorið 1940. Þá hófst nýr
kapítuli í lífi þjóðarinnar og Bene-
dikts Elíasar þar með. Það var m.a.
með siglingu á ísfiski til Bretlands á
stríðstímum. Þótt áhættan við hefð-
bundna sjósókn hafi alltaf verið mik-
il, sérstaklega þar sem öryggisbún-
aður var lítill sem enginn, þá voru
óvenjulegar aðstæður. Lengi hafði
mátt, með aðgæslu í hvívetna, verj-
ast áföllum en komin var ný vá, sem
erfitt eða ógjörningur gat reynst að
stýra hjá. Mannskepnan sjálf var
þar á ferð í undirdjúpunum með illt í
huga og sætti færis að granda sjó-
farendum og enginn var óhultur.
Kafbátahernaður Þjóðverja var oft
vægðarlaus og kynntust Íslendingar
þar einni hlið stríðsreksturs þ.e.
þeir, sem í átökunum lentu á ein-
hvern hátt, en hinir sem heima voru
sluppu við hörmungarnar að mestu.
En þjóðin var óstöðvandi að leita sér
bjargar og þeir, sem í sjósókninni
stóðu og héldu lífi og limum hlutu
nokkra umbun erfiðis síns. Benedikt
Elías sigldi öll stríðsárin áfallalaust.
Þessi barátta í sjávarútvegi lands-
manna var uppspretta þess auðs
sem þjóðin hreppti loks. Sá þáttur
þjóðarsögunnar er mörgum ennþá
ljós þar sem orðið hafa gagngerust
umskipti á þjóðarhag, meir en
flestra annarra á svo skömmum
tíma. Má því segja að þjóðin hafi þá
slitið af sér hinn gamla álagaham fá-
tæktar og misréttis og væri óskandi
að hún léti ekki steypa honum yfir
sig aftur því svo mikið hafði hún fyr-
ir að koma honum af sér.
Þeir einstaklingar, sem voru í
fremstu víglínu í sjósókninni höfðu
óneitanlega tækifæri til góðra efna á
mælikvarða almennings en mönnum
hélst misjafnlega á þeim eins og
jafnan er. Hinn mikli fengur, sem
menn náðu stundum, þótt harðsótt-
ur væri, gekk mörgum skjótt úr
greipum. Hjá Benedikt Elíasi var
annar háttur hafður á. Hin traustu
gildi úr foreldrahúsum, heiðarleiki
og ráðdeild, voru leiðarljós hans.
Engin ævintýramennska í fjármál-
um komst þar að. Hin gömlu gildi,
nægjusemi og aðhald, skyldu gilda
áfram þótt aðstæður væru breyttar
og efnahagur stæði til bóta.
Þegar Benedikt Elías var um fer-
tugt söðlaði hann um og settist að
norðanlands, á Akureyri, en af þeim
slóðum var eiginkonan, og starfaði
m.a. á póstbátinum Drangi. Síðar
fór hann í land, eins og það er kallað,
og hóf störf hjá Útgerðarfélagi Ak-
ureyringa við vélstjórn í frystihús-
inu þar sem hann hélt áfram allt til
loka starfsævinnar. Störf hans þar
nyrðra hefur undirritaður ekkert
kynnt sér en til marks um hvernig
þar hefur gengið er að nefna að
mjög vildi teygjast á starfstímanum,
þrátt fyrir öra tækniþróun í grein-
inni. Þótt starfsferillinn hæfist strax
í bernsku stefndi hann ekki á að
hætta við fyrsta tækifæri og hélt
áfram allt til 84 ára aldurs án nokk-
urs bilbugs. Ekki verður annað sagt
en starfsdagurinn hafi verið orðinn
langur en starfið hafði alltaf verið
mesta áhuga- og metnaðarmál hans.
Á uppvaxtarárunum þótti sjálfsagt
að halda því áfram meðan kraftar
entust. Hann kynntist á ferli sínum
breytingum í helstu atvinnuvegum
landsmanna, eins og þær hafa orðið
nýliðna öld og fáa gat dreymt um í
upphafi hennar.
Benedikt Elías naut lítillar skóla-
göngu eins og var með flesta af kyn-
slóð hans. Hann hafði samt mikinn
áhuga á bóklestri og minni hans var
óvenjulega gott og hann vel fróður
um fyrri tíma. Þegar kom á efri ár
fór hann að fást við skriftir sér og
öðrum til gamans, en úr mörgu var
að moða frá langri og viðburðaríkri
ævi, sérstaklega framan af. Hugur
hans leitaði helst til þeirra sem brut-
ust áfram úr fátækt og allsleysi og
náðu árangri í lífinu. Þrátt fyrir lífs-
amstrið gat ekki farið hjá því að
hann liti einnig hinar skemmtilegri
hliðar tilverunnar sem fólust ekki
hvað síst í hinu sérkennilega í fari
mannanna og ýmsum óvæntum at-
vikum. Þau voru til að lífga upp á til-
veruna og efni til að minnast á og úr
gat orðið svolítið ævintýri sem hann
ef til vill sendi kunningjunum.
Undirritaður kynntist strax í
æsku sinni Benedikt Elíasi, en um
náinn skyldleika var að ræða þar
sem hann var föðurbróðir. Þá var
hann kominn á miðjan aldur, en ein-
hvern veginn breyttist hann ekki í
huga mér þrátt fyrir alla áratugina,
sem liðnir voru frá fyrstu kynnum.
Það var eins og tíminn ynni ekki á
honum. Svo lítið breyttist útlit hans
og fas með aldrinum og allar hinar
miklu breytingar tímans hrærðu lítt
upp í huga hans. Þetta gilti um sýn
hans á lífið og tilveruna, en tækni-
nýjungum tók hann hins vegar fagn-
andi. Í þeim sá hann fljótt mögu-
leika til bættra lífshátta sem hljóta
að hafa verið stórkostlegir þeim sem
kynntust af eigin raun vanbúnaði
fyrri kynslóða til lífsbjargar í land-
inu.
Það var jafnt að upplagi sem upp-
eldi að það var fjarri Benedikt Elíasi
að berast á og ekki kunni hann við
sig í hópi oflátunga. Hann fylgdist
samt með lífinu úr ranni sínum.
Fjölskyldu sína rækti hann af kost-
gæfni og einnig reyndist hann ætt-
mennum sínum sunnan heiða hinn
besti heim að sækja og var einkar
áhugasamur um hag þeirra. Hin
gömlu kynni kunni hann vel að meta
og tók jafnframt nýjum skyldmenn-
um af hlýhug.
Benedikt Elías var alla tíð grann-
ur og léttur á fæti og heilsuhraust-
ur, sem báru vitni hófsemi og hollu
líferni. Þótt ekki hafi verið mulið
undir hann í uppvextinum og hann
ekki dregið af sér á langri starfs-
ævinni kom það ekki að sök því hann
var þolgóður og þrautseigur til lík-
ama og sálar. Þrátt fyrir að við erf-
iðleika væri að etja gekk honum vel
að komast fram úr þeim með dugn-
aði og hyggindum. Einnig er að geta
þess að hann komst vel af við aðra í
öllum samskiptum því hann var ein-
staklega þægilegur í allri umgengni
og viðkynningu og manna ólíkleg-
astur að eiga í útistöðum við sam-
ferðamennina. Allt þetta stuðlaði að
því að hann náði háum aldri.
Ungur hlaut hann að leita úr
heimabyggðinni, sem bauð honum
lítinn kost veraldlegra gæða, á vit
framtíðarinnar annars staðar. Þess
ríkulegar bar hann með sér að heim-
an manndóm og manngæsku. Hug-
urinn leitaði oft á æskuslóðirnar en
hann dvaldist lengstum utan þeirra
og lauk lífsgöngu sinni á fjarlægri
ströndu. Ekki verður annað sagt en
hann hafi skilað miklu og vönduðu
ævistarfi. Eins er vafalaust að allir
sem kynntust honum minnist hans
með vinsemd og söknuði.
Baldur Þór Þorvaldsson.
Deyr fé,
deyja frændur,
deyr sjálfur ið sama;
en orðstír
deyr aldregi,
hveim er sér góðan getur.
(Úr Hávamálum.)
Nú þegar Benedikt Elías Sæ-
mundsson frændi minn hefur kvatt
okkur eftir næstum heila öld á þess-
ari jörðu finnst mér ég varla geta
orða bundist. Mig langar að kveðja
hann með greinarkorni. Meiri lífs-
kúnstnerar en hann og bræður hans
eru held ég vandfundnir. Ég þarf
ekki að leita lengra að fyrirmyndum
í lífinu. Hvaða rúmlega níræði mað-
ur myndi til dæmis skella sér upp á
þak og mála eins og ekkert sé sjálf-
sagðara? Jú, Benedikt Elías frændi.
Auðvitað, hvers vegna ekki? Hann
var með allra hressustu mönnum í
yfir níutíu ár og geri aðrir betur.
Síðustu árin var heilsunni þó farið
að hraka og ég efast ekki um að hon-
um líður betur þar sem hann er
núna. Það mætti reyndar segja mér
að hann fari hlaupandi allra sinna
ferða í nýju heimkynnunum og
hvers vegna ekki? Síðustu tvö árin
um það bil bjuggu þau hjónin á dval-
arheimilinu Hlíð þar sem vel var
hugsað um þau. Áður vildi frændi þó
yfirleitt sem minnst gera úr því þeg-
ar hann var spurður hvort hann ætl-
aði ekki að fara á elliheimili og þau
hjónin, en þá sagðist hann kannski
fara þegar hann yrði eldri. Svona
var frændi minn ungur í anda, já
BENEDIKT ELÍAS
SÆMUNDSSON
Eiginkona mín, móðir okkar, tengdamóðir, amma
og langamma,
MAGNA ÁGÚSTA RUNÓLFSDÓTTIR,
Árskógum 8,
andaðist á Landspítalanum í Fossvogi laugardaginn
1. október.
Jarðarförin hefur farið fram í kyrrþey að ósk
hinnar látnu.
Guðbergur Guðnason,
Branddís Benediktsdóttir, Valgarður Húnfjörð Bertelsson,
Rafn Benediktsson, Margrét Guðmundsdóttir,
Viðar Benediktsson, Brynja Valgeirsdóttir,
Ólafur Þór Benediktsson, Guðjóna Guðjónsdóttir,
Garðar Benediktsson, Unnur Guðbjartsdóttir,
Valgerður Benediktsdóttir, Vigfús Þór Gunnarsson,
Linda Benediktsdóttir, Hrólfur Einarsson,
Guðni Guðbergsson, Jóhanna Jónsdóttir,
Kristrún Guðbergsdóttir, Magnús Magnússon,
barnabörn og barnabarnabörn.
Elskulegur bróðir minn,
ERLENDUR GUÐBJÖRN ÁRNASON
Knarrarnesi,
andaðist mánudaginn 10. október á
Sjúkrahúsi Akraness.
Guðríður Jóna Árnadóttir.