Morgunblaðið - 23.11.2005, Blaðsíða 14

14 MIÐVIKUDAGUR 23. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
NEÐRI deild þýska þingsins kaus í gær með
miklum meirihluta Angelu Merkel í embætti
kanslara og er hún fyrst kvenna til að gegna
embættinu. Hún las upp hinn hefðbundna eið
um að vernda stjórnarskrána eftir bestu getu
en bætti síðan við ósk um hjálp Guðs í starf-
inu. Fyrstur til að óska henni til hamingju
var fráfarandi kanslari, jafnaðarmaðurinn
Gerhard Schröder, sem nú lætur af þing-
mennsku.
En verður nýja stjórnin sterk og langlíf?
Margir efast mjög um það og benda á að
vandamálin sem hún þarf að glíma við séu
svo mörg og risavaxin að kraftaverk þurfi til
að ekki skerist alvarlega í odda áður en kjör-
tímabilinu lýkur.
Jafnaðarmenn (SPD) fá helming ráðuneyt-
anna 16 og nokkur af valdamestu embætt-
unum í sinn hlut, þ. á m. embætti varakansl-
ara auk ráðuneyta utanríkismála og fjármála.
Franz Müntefering, fráfarandi formaður
SPD, verður mikill áhrifamaður sem varak-
anslari. Sama er að segja um arftaka hans í
flokknum, hinn alþýðlega Matthias Platzek,
sem er austanmaður eins og Merkel. Hann
situr að vísu ekki í stjórninni en á aðild að
sérstökum samráðshópi stjórnarflokkanna
sem mun hittast í hverjum mánuði.
„Eitthvað nýtt og ferskt“
Þýskaland er mesta efnahagsveldið í Evr-
ópusambandinu. Ljóst er að margir binda
vonir við að nýrri stjórn í Þýskalandi takist
að binda enda á efnahagsástand sem síðustu
árin hefur einkennst af atvinnuleysi, miklum
fjárlagahalla og litlum hagvexti. „Aðrar Evr-
ópuþjóðir vona að eitthvað nýtt og ferskt líti
dagsins ljós í Þýskalandi,“ sagði The Irish
Times nýverið. „Nú gengur ekki lengur [fyr-
ir þýska ráðamenn] að kenna andstæðingum
um pólitísk mistök vegna þess að andstæð-
ingarnir sitja hinum megin við ríkisstjórn-
arborðið.“
En Merkel hefur þurft að slaka mikið til
og athyglisvert er hve illa stjórnarsáttmál-
anum hefur verið tekið í Þýskalandi, þannig
hafa jafnt stéttarfélög sem vinnuveitendur
fundið honum flest til foráttu.
Merkel boðaði í kosningabaráttunni rót-
tækar aðgerðir, einkum aukið frelsi í við-
skiptum og á vinnumarkaði. Hún vildi losa
um þær skorður sem gera vinnumarkaðinn
ósveigjanlegan, gera auðveldara að reka
starfsmenn og almennt ýta undir markaðs-
hyggju þótt það þýddi að eitthvað yrði dregið
úr umsvifum velferðarkerfisins. Og stað-
bundin stéttarfélög áttu að fá að gera kjara-
samninga í stað þess að samið væri á lands-
vísu eins og lengi hefur tíðkast. Er sú
tilhögun oft talin reyra efnahagslífið í viðjar
sem losa þurfi um.
Ekki náði sú hugmynd fram að ganga, nið-
urstaðan varð sú að markaðshyggjan rót-
tæka var að mestu lögð til hliðar. Það sem
helst virðist standa eftir er að menn ætla að
minnka fjárlagahallann sem er geysilega
mikill, spáð að hann verði um 35 milljarðar
evra á árinu. Verður það aðallega gert með
aukinni skattlagningu, virðisaukaskattur
hækkar úr 16 í 19% en einnig verður lagður
á sérstakur hátekjuskattur að kröfu jafn-
aðarmanna. Virðisaukaskatturinn hækkar þó
ekki fyrr en 2007. Munu ráðamenn m.a. von-
ast til þess að neysla fram að hækkuninni
aukist, hagvöxtur eflist vegna þess að al-
menningur helli sér út í kaupæði áður en
verðlag hækki.
Breska tímaritið The Economist er fullt
efasemda og segir að Japanar hafi farið flatt
á slíkum aðferðum 1997. Niðurstaða skatta-
hækkana varð að afturkippur kom í efnahag
sem var farinn að rétta úr kútnum. Er bent á
að ýmis merki séu nú um að þýskur efna-
hagur sé loks á uppleið en rangar ákvarðanir
stjórnvalda gætu kæft þann bata.
Bætt samskipti við Bandaríkin
Ekki er búist við umtalsverðum breyt-
ingum á stjórnarstefnunni í utanríkismálum
en Merkel vill bæta samskiptin við Bandarík-
in. Áherslan verður áfram á náið Evrópu-
samstarf og samstöðu með Frökkum en stíll-
inn gagnvart Bandaríkjamönnum verður
annar, lögð meiri áhersla á að græða sárin
eftir deilurnar um Írakstríðið. Þjóðverjar
munu þó ekki senda herlið til Íraks til að
létta undir með bandaríska og breska liðinu.
Nánasti ráðgjafi Merkel verður hinn fimm-
tugi Christoph Heusgen, sem var yfirmaður
stefnumótunarráðs Evrópusambandsins frá
1999. Var aðalstarf hans að aðstoða Javier
Solana, aðaltalsmann ESB í utanríkismálum.
Heusgen þurfti að sögn International Herald
Tribune að verjast ýmsum aðgangshörðum
skriffinnum sambandsins sem óttuðust að
Solana og embætti hans fengi of mikið sjálf-
stæði. Mun Heusgen hafa sýnt mikla leikni í
þeim erfiða dansi í Brussel.
Samanlagt hafa stjórnarflokkarnir, annars
vegar kristilegu systurflokkarnir tveir, CDU
og CSU og hins vegar Jafnaðarmannaflokk-
urinn, 448 þingsæti af alls 614. Merkel hlaut
397 atkvæði í kanslarakjörinu, 12 sátu hjá en
202 voru á móti, þar af 51 úr röðum stjórn-
arliða. Þykir sumum þessi uppreisn stjórn-
arþingmanna nokkur váboði. Ef umtalsverð-
ur fjöldi stjórnarþingmanna er fyrirfram á
móti samstarfinu er hætt við að snúið geti
reynst að ná saman meirihluta um sársauka-
fullar aðgerðir sem verða óhjákvæmilegar
eigi Merkel að ná árangri. Sjálf hefur hún
sagt að markmið sitt sé að Þjóðverjar geti að
loknu kjörtímabilinu sagt að ástandið hafi
batnað.
Lægsti samnefnarinn?
Starf Merkel verður ef til vill ein samfelld
málamiðlun, leitin að lægsta samnefnaranum.
En The Economist segir að þótt horfurnar
séu ekki góðar ef menn einblíni á stjórn-
arsáttmálann sé ekki öll von úti. Aðstæður
geti knúið ráðamenn til að huga að nauðsyn-
legum breytingum sem Merkel boðaði í kosn-
ingabaráttunni. Minnir ritið á að Schröder
hafi eitt sinn stært sig af því að hafa aldrei
lesið stjórnarsáttmála jafnaðarmanna og
græningja.
Erfið stjórnarfæðing en
Merkel hvergi bangin
AP
Angela Merkel sver eið sem nýr kanslari Þýsklands í þinghúsinu í Berlín í gær.
Stjórnarsáttmála Angelu Mer-
kel, fyrstu konunnar á stóli
kanslara í sögu Þýskalands, hef-
ur verið misjafnlega tekið. Krist-
ján Jónsson kynnti sér málið.
’Munu ráðamenn m.a. vonasttil þess að neysla fram að
hækkuninni aukist, hagvöxtur
eflist vegna þess að almenn-
ingur helli sér út í kaupæði áð-
ur en verðlag hækki.‘
kjon@mbl.is
HELMUT Kohl, fyrrverandi Þýskalandskansl-
ari, kallaði hana „stelpuna“ sína þegar hún sat í
stjórn hans. En Angela Merkel er ekki lengur í
skugga læriföður síns og hefur komið mörgum
á óvart sem leiðtogi Kristilegra demókrata,
CDU, með festu sinni, kænsku og skarpskyggni.
Angela Merkel fæddist í Hamborg í Vestur-
Þýskalandi 17. júlí 1954. Faðir hennar, Horst
Kasner, var prestur og fjölskyldan fluttist bú-
ferlum til Austur-Þýskalands þremur árum síð-
ar. Merkel ólst upp í Templin, litlum bæ um 80
km norðan við Berlín.
Foreldrar Merkel sögðu henni að þar sem
hún væri dóttir prests þyrfti hún að standa sig
betur í námi en önnur börn til að eiga mögu-
leika á að komast í háskóla í kommúnistaríkinu.
Sem nemandi skaraði hún fram úr í stærðfræði,
raunvísindum, ensku og rússnesku. Hún lauk
doktorsnámi í eðlisfræði við Leipzig-háskóla og
stundaði rannsóknir við Vísindaakademíu A-
Þýskalands þegar Berlínarmúrinn hrundi árið
1989.
Merkel var um tíma í nýrri pólitískri hreyf-
ingu, Lýðræðislegri vakningu, áður en hún
gekk til liðs við CDU. Hún var kjörin á þýska
þingið með glæsibrag árið 1990 í austanverðu
Þýskalandi. Kohl gerði hana að ráðherra fjöl-
skyldumála og seinna umhverfismála.
Merkel sýndi þó sjálfstæði sitt gagnvart Kohl
síðar þegar hún gagnrýndi þátt hans í hneyksl-
ismáli, sem snerist um fjármögnun kosninga-
baráttu CDU og sú gagnrýni er sögð hafa hjálp-
að henni að komast til valda í flokknum.
Merkel er tvígift og barnlaus. Hún giftist
skólabróður sínum, Ulrich Merkel, 1977 en þau
skildu. Síðari eiginmaður hennar, Joachim
Sauer, er eðlisfræðiprófessor við Humboldt-
háskóla í Berlín.
Þegar Merkel varð leiðtogi Kristilegra demó-
krata í apríl 2000 litu margir á hana sem leið-
toga til bráðabirgða en hún hefur komið þeim á
óvart. Merkel hefur oft verið líkt við Margaret
Thatcher, einu konuna sem gegnt hefur emb-
ætti forsætisráðherra Bretlands. En einn af
samstarfsmönnum hennar þegar hún var að
feta sig upp valdastigann í CDU segir að Merkel
sé aðeins að hluta til Thatcher, hún sé einnig
þýskur Tony Blair. Þótt hún sé hægrisinnuð í
efnahagsmálum gegnir öðru um félagsleg efni,
hún er t.d. hlynnt auknum réttindum samkyn-
hneigðra.
„Stelpan“
tekur við
ANGELA Merkel bætist í fámennan hóp póli-
tískra leiðtoga úr röðum kvenna í heiminum.
Staða kanslara svarar til forsætisráðherraemb-
ættis og voru aðeins fjórar fyrir með þann titil.
Þær eru Helen Clark á Nýja Sjálandi, Begum
Khaleda Zia í Bangladesh, Luisa Diogo í Mósam-
bík og Maria do Carmo Silveira í smáríkinu Sao
Tome og Principe. Tvö síðastnefndu ríkin eru
bæði í Afríku.
Fleiri konur gegna forystuhlutverkum í lönd-
um sínum, oftast eru þær þó tiltölulega valdalitl-
ir þjóðhöfðingjar eins og Tarja Halonen, forseti
Finnlands, eða krýndir þjóðhöfðingjar sem hafa
erft stöðuna. En Gloria Arroyo á Filippseyjum
er álíka valdamikil þar og bandarískir forsetar
vestra. Allt bendir einnig til þess að Ellen John-
son-Sirleaf verði næsti forseti Líberíu og er
embættið hið valdamesta þar í landi.
Alls eru nú 193 sjálfstæð ríki í heiminum.
Fyrsta konan sem varð forsætisráðherra var
Sirimavo Bandaranaike sem tók við embætti á
Sri Lanka ári 1960 eftir að eiginmaðurinn, sem
gegndi embættinu á undan henni, hafði verið
myrtur. Þekktust kvenna í slíku embætti er án
vafa Margaret Thatcher, „Járnfrúin“ svonefnda,
sem var forsætisráðherra Bretlands 1979–1990.
Fáar valdakonur
SKOÐANAKANNANIR, sem birt-
ar voru í gær, benda til þess að
Ariel Sharon haldi embætti for-
sætisráðherra Ísraels í komandi
þingkosningum eftir að hann ákvað
að segja sig úr Likud og stofna
nýjan flokk.
Moshe Katsav, forseti Ísraels,
tilkynnti í gær að hann hefði orðið
við beiðni Sharons um að rjúfa
þing. Gert er ráð fyrir að kosið
verði til þings 28. mars.
Skoðanakannanir benda til þess
að Likud, sem Sharon átti þátt í að
stofna fyrir rúmum 30 árum, gjaldi
afhroð í kosningunum.
Flokki Sharons, Þjóðarábyrgð,
var spáð 30–33 þingsætum af 120
og Likud aðeins 12–15 sætum. Lik-
ud fékk 40 þingmenn kjörna í síð-
ustu kosningum en fjórtán þeirra
hafa sagt sig úr honum og ætla að
ganga í nýjan flokk Sharons.
Verkamannaflokknum, undir
forystu nýs leiðtoga, Amirs Peretz,
var spáð 26 þingsætum. Hann er
nú með átján þingsæti.
Sá kvittur kom upp að margir
þingmenn Verkamannaflokksins
hygðust ganga til liðs við Sharon
en orðrómurinn sjatnaði eftir fund
þingmanna flokksins í gær. Nokkr-
ir atkvæðamiklir þingmenn, sem
voru bendlaðir við Sharon, sögðust
ekki ætla að segja sig úr flokknum.
Shimon Peres, sem beið ósigur
fyrir Peretz í leiðtogakjöri flokks-
ins fyrr í mánuðinum, mætti ekki á
fund þingflokksins í gær. The Jer-
usalem Post hafði eftir Peres að
ástæðan væri sú að hann hefði tek-
ið sér „frí frá flokkspólitíkinni“.
„Frí er ekki það sama og skiln-
aður,“ sagði hann og gaf til kynna
að hann hygðist ekki ganga til liðs
við Sharon.
Leiðtogakjör Likud
hefst 19. desember
Sjö frammámenn í Likud ætla
að bjóða sig fram í leiðtogakjöri
flokksins, þeirra á meðal Benjamin
Netanyahu, fyrrverandi forsætis-
ráðherra, Shaul Mofaz varnar-
málaráðherra og Silvan Shalom ut-
anríkisráðherra. Ísraelska dag-
blaðið Yediot Aharonot birti í gær
skoðanakönnun sem bendir til þess
að um 50% félaga í Likud vilji að
Netanyahu verði leiðtogi flokksins.
Mofaz varnarmálaráðherra og Sha-
lom utanríkisráðherra mældust
báðir með 15% fylgi í flokknum.
Aðeins um 23% allra kjósend-
anna sögðust vilja að Netanyahu
yrði forsætisráðherra.
Leiðtogakjörið á að hefjast 19.
desember og fái enginn frambjóð-
endanna 40% atkvæða verður kos-
ið aftur þremur dögum síðar, að
sögn The Jerusalem Post.
Netanyahu gerði harða hríð að
Sharon í útvarpsviðtali í gær og
sagði að þeir sem gengju í nýja
flokkinn yrðu strengjabrúður for-
sætisráðherrans. „Sharon er ein-
ræðisherra. Hvaða máli skiptir það
að einræðisherra brosi og hafi
skopskyn ef hann leiðir yfir ykkur
einræði, spillingu og stofnar öryggi
ríkisins í hættu?“
Sharon kvaðst ekki hafa í
hyggju að leggja niður byggðir
gyðinga á Vesturbakkanum en léði
máls á að það yrði niðurstaða
samningaviðræðna við Palestínu-
menn. Hann sagði að nú gæfist
sögulegt tækifæri til að koma á
friði eftir brotthvarf Ísraela frá
Gaza-svæðinu fyrr á árinu. „Ég
ætla ekki að leyfa neinum að
glutra því.“
Flokki Sharons spáð sigri í kosningum
Eftir Boga Þór Arason
bogi@mbl.is