Morgunblaðið - 23.11.2005, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 23. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÍSLENDINGAR eiga því láni að
fagna að hafa byggt upp lífeyriskerfi
sem á sér fáar hliðstæður meðal þjóða
heimsins. Sú fyrirhyggja hefur lagt
grunninn að lægra
skatthlutfalli á þá sem
vinnandi eru á næstu
áratugum hér á landi
en hjá þeim þjóðum
sem við berum okkur
gjarnan saman við. En
því má ekki gleyma að
uppbygging söfn-
unarlífeyriskerfis
byggist á iðgjalds-
greiðslum heillar
starfsævi. Því er ljóst
að útgreiðslur úr líf-
eyriskerfinu njóta sín
ekki að fullu í afkomu
lífeyrisþeganna fyrr en eftir tæpan
aldarfjórðung eða þegar kynslóðin
sem hóf sparnað á níunda áratug síð-
ustu aldar fer á eftirlaun. Þýðing-
armikill áfangi að núverandi lífeyr-
iskerfi voru kjarasamningarnir 1986
en þá var samið um að greiða iðgjöld í
áföngum af heildarlaunum í stað dag-
vinnulauna sem áður var.
Sá þjóðhagslegi sparnaður sem fer
vaxandi í lífeyriskerfinu skiptir nú
þegar verulegu máli í íslenskum þjóð-
arbúskap. Lífeyrissparnaðurinn
reiknast nú liðlega 110% af lands-
framleiðslu sem á sér fáar hliðstæður
meðal vestrænna þjóða og hins gríð-
arlega eftirlaunavanda sem þær þjóð-
ir standa frammi fyrir á næstu ára-
tugum mun ekki gæta hérlendis.
Stjórnmálamennirnir verða með
athöfnum sínum og ákvörðunum að
vera meðvitaðir um þá staðreynd, að
þeir sem nú þiggja eftirlaun og þeir
sem hefja töku eftirlauna á komandi
árum hafa ekki haft tækifæri til að
skapa sér full eftirlaunaréttindi frá
lífeyrissjóðunum. En þetta er engu að
síður kynslóðin sem lagði grunninn að
lífeyriskerfi Íslendinga sem flestir
ráðamenn vestrænna þjóða horfa með
öfund til.
Því er það grundvallaratriði að við
sköpum öldruðum hliðstætt eftir-
launaumhverfi og við sem erum á
vinnumarkaði í dag gerum ráð fyrir
að hafa við lok starfsævinnar. Þetta er
málefni sem ég tel að
ráðamenn eigi að hafa
ofarlega ef ekki efst á
forgangsmálefnalist-
anum.
En því miður sýnist
sem aðbúnaður og af-
koma aldraðra sé af-
gangsstærð í stjórn-
málum nútímans. Þannig
var ömurlegt að horfa á
Kastljósið fyrir stuttu
síðan þar sem gerð var
grein fyrir aðstæðum
aldraðra á Sólvangi í
Hafnarfirði. Hvernig í
ósköpunum getur þessi aðstaða sem
dvalarmönnum Sólvangs er þar búin
fengið uppáskrift stjórnvalda þvert á
lög og siðferðiskennd landsmanna?
Ekki er síður undrunarefni hvernig
tekjur einstaklinga sem komnir eru á
eftirlaunaaldur eru meðhöndlaðar í
samhengi við eftirlaunagreiðslur al-
mannatrygginga. Þeir sem safnað
hafa til eftirlaunaáranna með
greiðslum til lífeyrissjóðanna er refs-
að með lækkun greiðslna frá Trygg-
ingastofnun sem nemur 45 krónum af
hverjum 100 krónum sem koma frá
lífeyrissjóðnum þeirra umfram 48.182
kr. á mánuði. Þessi refsing í formi
rýrari greiðslna frá Tryggingastofn-
un er of harkaleg og hana þarf að
milda.
Ekki síður felst óréttlæti í því að
þeir sem höfðu aðstöðu til að leggja til
hliðar til eftirlaunaáranna með kaup-
um verðbréfa njóta skattalega mun
betri kjara en hinir sem lögðu til hlið-
ar með greiðslum til lífeyrissjóðanna.
Fjármagnstekjur þeirra sem keyptu
verðbréf eru skattlagðar í 10% skatt-
þrepi meðan tekjur þeirra sem njóta
eftirlauna frá lífeyrissjóðunum um-
fram skattleysismörk eru skattlagðar
upp á liðlega 37%. Þetta óréttlæti
meðal aldraðra verður að lagfæra.
Einföld leið og ekki svo kostnaðarsöm
til þess að lagfæra þetta misrétti er að
skattleggja eftirlaunagreiðslur lífeyr-
issjóðanna í eitthvað lægra skattþrepi
en almennar launatekjur.
Ég skora á stjórnmálamenn, hvar í
flokki sem þeir standa, til þjóðarátaks
um að bæta bæði aðbúnað aldraðra og
launakjör þeirra. Hlúa þarf vel að
þeim sem eru á dvalar- og hjúkr-
unarheimilum. Það eru sjálfsögð
mannréttindi í nútíma samfélagi að
þurfa ekki að deila herbergi með
ókunnu fólki á síðustu æviárunum.
Hér hef ég einungis tæpt á nokkr-
um þáttum í málefnum aldraðra. Fjöl-
margir aðrir þættir sem bæta þarf
hafa mikla þýðingu og af þeim vil ég
nefna þörf fyrir fjölgun hjúkrunar- og
dvalarheimila. Ennfremur þarf að
endurskoða fjárframlög til þeirra
stofnana sem nú starfa, þannig að
bæta megi aðbúnað aldraðra sem þar
dvelja. Draga má úr þörfinni fyrir
fjölgun dvalarrýma með aukinni
heimilisaðstoð við þá sem vilja búa á
heimilum sínum sem lengst. Með auk-
inni heimaþjónustu við aldraða má að
líkindum spara stórfé um leið og
sjálfsvirðingu aldraðra sem vilja búa
sem lengst í eigin húsnæði er skiln-
ingur sýndur.
Kjör og aðbúnaður aldraðra
Þorgeir Eyjólfsson fjallar um
málefni aldraðra ’Því er það grundvall-aratriði að við sköpum
öldruðum hliðstætt eft-
irlaunaumhverfi og við
sem erum á vinnumark-
aði í dag gerum ráð fyrir
að hafa við lok starfs-
ævinnar.‘
Þorgeir Eyjólfsson
Höfundur er forstjóri
Lífeyrissjóðs verzlunarmanna.
MIKIÐ hefur verið rætt um þessi
Baugsmál síðan lögreglan lagði hald
á bókhaldsgögn á skrifstofum Baugs
fyrir u.þ.b. þremur árum. Flestir
sem ég hef heyrt í um þetta mál trúa
því ekki að stjórnendur Baugs hafi
framið lögbrot af ráðn-
um hug, en telja hugs-
anlegt að þeir hafi gert
einhver mistök. Allir
gera einhvern tímann
einhvers konar mistök.
En öllum er ljós sú
kaupmáttaraukning
sem þeir hafa náð með
því að versla í Bónus.
Þetta er fólk úti á landi
sem aldrei gat keypt
þar vörur á sama verði
og í Reykjavík fyrr en
Bónus opnaði þar
verslun og Reykvík-
ingar sem muna eftir Hagkaupum
og Miklagarði á svipuðu verði og
verðmuninum þar og í Bónus 25-
35%. Ég hef heyrt marga segja að
tilkoma Bónusverslananna hafi hald-
ið lífi í fjölskyldum þeirra. Jóhannes
í Bónus sé þeirra bjargvættur.
Sumir tala um litla samkeppni, já
jafnvel einokun á matvælum í smá-
sölu. Ég tel samt að þar sé nú bara
veruleg samkeppni og met það út frá
heimsóknum í Nóatún, Samkaup,
Krónuna, Þína verslun og Nettó. Ég
tel líka að lágt vöruverð í Bónus hafi
stuðlað að lækkun vöruverðs í þess-
um verslunum.
Ég las ákærurnar í „Baugsmál-
inu“ í sumar. Átti erfitt með að finna
glæpinn í þeim flestum enda ólög-
fróður að mestu. Ósjálfrátt kom þá í
hugann atvik frá fyrstu búskaparár-
um okkar hjónanna þegar spara
þurfti hverja krónu og gera greiðslu-
áætlun. Matarpeningarnir voru þá í
byrjun hvers mánaðar settir í litla
Mackintosh-dollu og urðu að duga út
mánuðinn. Dag þennan var konan að
vinna til klukkan sex og ég átti að sjá
um matinn. Ég keypti um kíló af
ungkálfakjöti sem þá var lang-
ódýrasta kjötið og mér þótti afar
gott ofnsteikt en konunni ekki. Til
þess að reyna að draga úr óánægju
frúarinnar með kálfinn dró ég mér fé
eða stal úr Mackintosh-
dollunni fyrir hvítvíns-
flösku sem við drukk-
um með steikinni.
Glæpinn játaði ég svo í
lok máltíðar og var fyr-
irgefið á stundinni.
Mér fannst flestar
Baugsákærurnar
keimlíkar þessum glæp
mínum þó að upphæð-
irnar væru aðrar.
Nokkru síðar
dreymdi mig svo skrýt-
inn draum. Mér fannst
ég vera í gömlu kjall-
araíbúðinni í Miðtúninu er dyrabjöll-
unni var hringt. Fyrir dyrum var
hópur manna og fremstur var mynd-
arlegur, þybbinn maður í einkenn-
isbúningi skipstjóra. Gylltu borð-
arnir á ermunum voru þó miklu
breiðari en ég hafði áður séð á þeirri
stétt. Aftast í hópnum var maður
sem ég hafði orðið að reka úr skip-
rúmi fyrir löngu og glotti sá óg-
urlega. Óeinkennisklæddur maður
við hlið skipstjórans sagði hópinn
hafa heimild til húsleitar og rann-
sóknar vegna gruns um ólöglega
notkun matarpeninga heimilisins.
Ég sagðist hafa játað brotið fyrir
meðeiganda og verið fyrirgefið. Þeir
sögðu það engu skipta, brot væri
brot samkvæmt lögum. Þeir lögðu
svo hald á báðar möppurnar með
heimilisbókhaldinu frá byrjun, leit-
uðu að einhverju í bókum í bóka-
skápnum og töldu peningana í kon-
fektdollunni. Ég vaknaði svo í
svitabaði þegar þeir skelltu útidyra-
hurðinni, en létti mjög er ég sá að ég
var ekki í Miðtúninu.
Ég vonast nú fastlega til að sleppa
við ákæru þrátt fyrir þessa játningu
enda um 46 ár síðan brotið var fram-
ið. Eða hvað? Hverju getur maður
ekki átt von á þegar rannsókn-
arlögreglan notar 3 ár til að leita að
fleiri brotum en kærandi nefndi í
upphafi Baugsmáls? Brotin hafa að
minnsta kosti varla verið auðfinn-
anleg. Og meint brot sem fundust að
lokum voru svo óljós að saksóknari
gat ekki gert dómurum skiljanlegt
hver þau voru. Að undanskildum
upphaflega glæpnum sem framinn
var af sjálfum kærandanum en svo
er hann ekki ákærður!!!
Stjórnvöld minna okkur oft um
þessar mundir á aukinn kaupmátt
launa síðustu tíu árin. Getur ekki
verið að Bónusverslanirnar eigi stór-
an þátt í þeirri þróun? Ég held það.
Okkur sem njótum lága vöru-
verðsins í Bónus finnst þeir Bón-
usfeðgar hafa verið þjóðinni blessun
og þá gleymum við heldur ekki öll-
um þeim íþróttafélögum, líknar-
félögum, listamönnum og sjúkra-
stofnunum svo tæpt sé á nokkrum
tegundum félaga og fyrirtækja sem
þeir hafa styrkt með ýmsu móti.
Baugsmál
Þröstur Sigtryggsson
fjallar um Baugsmál ’Stjórnvöld minna okk-ur oft um þessar mundir
á aukinn kaupmátt
launa síðustu tíu árin.
Getur ekki verið að
Bónusverslanirnar eigi
stóran þátt í þeirri þró-
un?‘
Þröstur Sigtryggsson
Höfundur er fyrrverandi skipherra.
Í FJÁRHAGSÁÆTLUN Reykja-
víkurborgar fyrir þetta ár sem senn
er liðið, var meginstefnan sú að auka
hagræðingu í rekstri
og í greinargerð með
frumvarpi að fjárhags-
áætlun fyrir næsta ár
var því hampað að
skuldir borgarsjóðs
væru að lækka. Fjár-
hagsáætlunin var
kynnt í fjölmiðlum með
flennifyrirsögnum um
lækkun skulda borg-
arsjóðs en þegar að er
gáð er sú lækkun ein-
göngu á pappírunum
og ætlað að slá ryki í
augu borgarbúa.
Það er nefnilega
heildarafkoma sam-
stæðunnar svokölluðu
– borgarsjóðs og fyr-
irtækjanna – sem gild-
ir. Og hvernig er hún?
Heildarskuldir borg-
arinnar, þ.e. samstæð-
unnar (borgarsjóðs og
fyrirtækjanna) hækka
ár frá ári; voru 71 millj-
arður 2004, verða 76
milljarðar á þessu ári
skv. útkomuspá og eru
áætlaðar 85,5 millj-
arður skv. frumvarpinu
fyrir 2006.
Hreinar skuldir
borgarinnar, þ.e. sam-
stæðunnar (borg-
arsjóðs og fyrirtækj-
anna) – voru tæpir 58
milljarðar 2004, verða 63 milljarðar á
þessu ári skv. útkomuspá og 73 og
hálfur milljarður skv. frumvarpinu
fyrir næsta ár.1
Þarna vaxa skuldir ógnarhratt.
Vandanum velt yfir á
fyrirtæki í eigu borgarinnar
Þessi hækkun skulda samstæð-
unnar skýrist m.a. af því að fjárhags-
vanda borgarsjóðs hefur undanfarin
ár verið velt yfir á fyrirtæki borg-
arinnar. Og hvernig hefur það verið
gert? Hingað til hafa skuldir verið
millifærðar frá borgarsjóði yfir á
Orkuveituna og látnar safnast upp
þar. Núna er svipað uppi á ten-
ingnum þegar þeirri sjónhverfingu er
beitt í bókhaldinu, að Fráveitan (hol-
ræsakerfi borgarinnar), sem skuldaði
jafn mikið og eignum hennar nam,
eða tæpa 8 milljarða, er sameinuð
Orkuveitunni og síðan endurmetin
verulega hærra en áður til að hækka
eignastöðu Orkuveitunnar á móti.
Þessi sameining Fráveitunnar við
Orkuveituna lækkar
heildarskuldir borg-
arsjóðs um rúma 7 millj-
arða. Það munar um
minna, því sú lækkun
skulda borgarsjóðs sem
borgaryfirvöld stærðu
sig af liggur nær öll í
þessum gjörningi.
Þriggja ára áætlun
einskis nýtt plagg?
Þegar Steinunn Val-
dís Óskarsdóttir borg-
arstjóri kynnti fjárhags-
áætlun næsta árs í
borgarstjórn sagði hún
að unnið væri skv.
þriggja ára áætlun og að
það fyrirkomulag væri
til fyrirmyndar. En
samkvæmt þriggja ára
áætlun um rekstur,
framkvæmdir og fjár-
mál borgarinnar árin
2006-2008, sem sam-
þykkt var í borgarstjórn
í apríl, var gert ráð fyrir
að Fráveitan myndi
áfram tilheyra B-hluta
borgarsjóðs öll þrjú ár-
in, svo ákvörðunin um
sameiningu við Orku-
veituna kemur óneit-
anlega á óvart.
Það er greinilegt að
borgarstjórn hefur í of-
boði gripið til þess ráðs
að beita bókhaldsbrellu til að reyna –
á kosningaári – að telja borgarbúum
trú um að R-listinn hafi náð sér-
stökum árangri við lækkun skulda
borgarsjóðs.
Það bíður nýs meirihluta í borg-
arstjórn að gera átak til að bæta
vinnubrögð og ná tökum á fjármálum
borgarinnar. Það er forsenda þess að
við getum haldið áfram metn-
aðarfullri og jákvæðri uppbyggingu í
borginni okkar.
Heildarskuldir = skammtíma- og lang-
tímaskuldir. Hreinar skuldir = heild-
arskuldir að frádregnum peningalegum
eignum (veltifjármunum og lang-
tímakröfum)
Bókhaldsbrellan
Margrét Sverrisdóttir
fjallar um fjárhagsstöðu
Reykjavíkurborgar
Margrét Sverrisdóttir
’...borgarstjórnhefur í ofboði
gripið til þess
ráðs að beita
bókhaldsbrellu
til að reyna að
telja borgar-
búum trú um að
R-listinn hafi
náð sérstökum
árangri við
lækkun
skulda...‘
Höfundur er varaborgarfulltrúi
F-listans.
UM ÞESSAR mundir leggur rík-
isstjórnin fram frumvarp til laga um
réttindi samkyn-
hneigðra þar sem þeir
eiga að fá staðfesta
samvist sína skráða í
þjóðskrá. Um leið
munu þeir öðlast sömu
réttindi og um hjón
væri að ræða. Þetta er
tímanna tákn og sorg-
legt mjög. Samkvæmt
skýrum orðum Jesú
Krists og postula hans
er hjónaband milli
karls og konu en ekki
tveggja einstaklinga af
sama kyni. Vilji fólk lifa
að vilja Guðs og út frá kenningu krist-
innar trúar er sambúð tveggja ein-
staklinga af sama kyni óhugsandi.
Guðrún Ögmundsdóttir alþing-
iskona ætlar að leggja fram breyting-
artillögu við lagafrumvarpið þar sem
gert er ráð fyrir að prestar og for-
stöðumenn trúfélaga fái leyfi til að
gefa saman samkynhneigða ein-
staklinga af sama kyni. Þetta er mjög
alvarleg aðför að kristinni kirkju í
landinu, bæði þjóðkirkjunni og frí-
kirkjunum. Með þessu móti á að fara
aftan að kristnu trúfélögunum – gefa
þeim leyfi til einhvers sem þau vilja
ekki og er þeim algjörlega á móti
skapi, þ.e.a.s. ef þau
vilja hlýða Orði Drott-
ins. Verði þessi breyt-
ingartillaga við lögin
samþykkt mun það
valda spennu og tog-
streitu innan kristinna
safnaða og ryðja braut
siðleysi og miklu tjóni.
Hvet ég allt kristið
fólk til að halda vöku
sinni. Látum ekki berast
með þeirri miklu flóð-
bylgju fráfalls og af-
kristnunar sem nú ríður
yfir þjóð okkar. Hún ógnar starfi
kristinnar kirkju og mun leiða til mik-
illar ógæfu ef svo fer fram sem horfir.
Þjóðfélög sem hafa snúið frá hinum
góða grunni kristilegs siðgæðis hafa
uppskorið ógæfu, upplausn og mikla
þjáningu. Guð forði okkur frá því.
Biðjum þess að við fáum staðist og að
kristin kirkja láti ekki berast með
þessum vantrúar straumi. Biðjum
þess líka að þjóð okkar sjái að sér,
iðrist og snúi sér til Drottins með
bæn um fyrirgefningu og náð.
Viðvörun
Friðrik Schram fjallar um
frumvarp til laga um réttindi
samkynhneigðra
Friðrik Schram
’Þjóðfélög sem hafasnúið frá hinum góða
grunni kristilegs sið-
gæðis hafa uppskorið
ógæfu, upplausn og
mikla þjáningu.‘
Höfundur er guðfræðingur og
prestur Íslensku Kristskirkjunnar.