Morgunblaðið - 23.11.2005, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 23. NÓVEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
M
eginhluti Vatnajökuls
var mældur með íssjá á
árunum 1976 til 1997.
Helgi Björnsson segir
að þá hafi verið eftir að
kanna landið undir skriðjöklunum sem
ganga suður úr Vatnajökli, allt frá
Hornafirði að Öræfajökli.
„Að vísu höfðum við skoðað Breiða-
merkurjökul 1991,“ segir Helgi. „Það
tengdist vandamálum með þjóðveginn
yfir Breiðamerkursand framan við
Jökulsárlón þar sem sjórinn nálgast
stöðugt veginn vegna mikils land-
brots. Það kom í ljós að austurhluti
Breiðamerkurjökuls, upp af Jökuls-
árlóninu, er 200–300 metra undir sjáv-
armáli rúmlega 20 km leið til norðurs.
Það er því engin von um að jökullinn
dragi sig í bráð upp úr lóninu svo að
þar verði vegarstæði milli jökuls og
lóns.“
Íssjárrannsóknirnar lágu að mestu
niðri um tíma þar til stuðningur fjár-
laganefndar Alþingis fékkst hvert ár
frá 2001 til að ljúka könnun Vatnajök-
uls. Helgi bendir á að íbúar Austur-
Skaftafellssýslu búi á örmjórri land-
ræmu milli hafs og jökuls. Nábýlið við
jökulinn móti allt mannlíf á svæðinu.
Jökulfljót falla frá jöklunum og hafa
flæmst um sandana og herjað á
byggð, gróið land og vegi.
„Menn hafa staðið í eilífri baráttu
við að hemja jökulfljótin með varn-
argörðum svo þau fari ekki yfir rækt-
að land og eyðileggi bújarðirnar,“
sagði Helgi „Á því verður ekkert lát á
komandi árum. Það skiptir því miklu
fyrir byggðina að þekkja jökulinn sem
best og það er ástæðan fyrir því að
fjárveitingavaldið hefur sýnt því
áhuga að kanna þetta og Landgræðsla
ríkisins bent á mikilvægi þess.“
Erfiðar vinnuaðstæður
Skriðjöklarnir eru erfiðari yfirferðar
en á hájöklinum þar sem er hægt að
draga íssjána yfir hjarnið með jökla-
jeppa eða vélsleða eftir fyrirfram
ákveðnum mælilínum. Þegar skrið-
jöklar og sprungnir jökulsporðar voru
mældir með íssjánni þurftu menn hins
vegar að klöngrast með allan tækja-
búnaðinn á bakinu milli mælistaða.
Margar óvæntar niðurstöður um land
okkar hafa komið í ljós í þessu loka-
átaki við að kanna botn undir Vatna-
jökli.
Byrjað var á að kanna Hoffellsjökul
upp af Hornafirði. Þar kom í ljós að
land undir jöklinum var langt undir
sjávarmáli, álíka djúpt og undir
Breiðamerkurjökli en Hoffellsjökull
hafði ekki grafið sig jafn langt inn í
land. Farvegur Hoffellsjökuls nær
rúma 200 metra niður fyrir sjávarmál
og nær farvegurinn undir sjávarmáli
um átta km inn undir jökulinn.
„Við héldum svo í vesturátt og
könnuðum hvern jökulsporðinn af öðr-
um,“ segir Helgi. „Upp af Mýrunum
eru einnig jöklar sem hafa grafið sig
niður fyrir sjávarmál. Fláajökull,
Heinabergsjökull og Skálafellsjökull
fara allt að 100 metra niður fyrir sjáv-
arborð. Ef farið er enn vestar, að
skriðjöklunum sem ganga niður úr
Öræfajökli, reynist land undir þeim
einnig vera undir sjávarmáli. Kvíár-
jökull, Svínafellsjökull og Skaftafells-
jökull skríða sums staðar allt að því
100 metra niður fyrir sjó. Við höfðum
áður séð að Skeiðarárjökull fer langt
niður fyrir sjávarmál. Landslagi undir
honum svipar til þess sem er undir
Breiðamerkurjökli. Undir Skeið-
arárjökli er einnig 20 km löng renna
undir sjávarborði.“
Helgi segir að það hafi komið vís-
indamönnum mjög á óvart að svo
margir jöklar skuli ná svo langt niður
fyrir sjávarmál. Einnig að það skuli
ekki aðeins eiga við um hina kraft-
miklu Skeiðarárjökul og Breiðamerk-
urjökul heldur einnig smærri jökla.
Þegar komið er vestur að Öræfa-
jökli beinist athyglin ekki síst að
mögulegum farvegum jökulhlaupa við
eldgos undir jöklinum. Öræfajökull
hefur tvisvar gosið eftir að land
byggðist. Hið fyrra varð 1362 og það
síðara 1727. Nálægar byggðir urðu
fyrir miklum skakkaföllum í báðum
eldgosunum. Með íssjánni má sjá far-
vegi jökulhlaupanna út úr öskjunni og
nú er unnið að því að kortleggja þessa
farvegi undir Öræfajökli.
Helgi segir að enn sé eftir að mæla
þrjú svæði á sunnanverðum jöklinum
með íssjánni. Þau eru Viðborðsjökull í
Hornafirði, svæði upp af Morsárjökli
og efstu drög Skaftafellsjökuls, einnig
Hrútárjökull og Fjallsárjökull sem
falla austur úr Öræfajökli.
Jöklarnir móta
strandlengjuna
Ef jöklarnir halda áfram að hopa, líkt
og þeir hafa gert undanfarna öld, tel-
ur Helgi víst að jökullón eða stöðuvötn
myndist fyrir framan hvern jök-
ulsporðinn á fætur öðrum sunnan
Vatnajökuls. Þessi lón verða vænt-
anlega svipuð Jökulsárlóni á Breiða-
merkursandi og hafa svipuð áhrif og
Jökulsárlónið hefur haft. Framburð-
urinn undan jöklunum sest í lónin í
stað þess að berast fram til sjávar og
styrkja ströndina. Þetta mun vænt-
anlega hafa áhrif á strandlengjuna á
löngum kafla.
Mikið sjávarrof hefur verið á
ströndinni framan við Jökulsárlón á
Breiðamerkursandi, um átta metrar á
ári að meðaltali í nokkra áratugi. Nú
eru ekki eftir nema 300 metrar frá
sjávarborðinu að brúnni og þjóðveg-
inum. Helgi segir ástæðuna þá að áð-
ur fyrr barst stöðugt framburður und-
an jöklinum með Jökulsá til sjávar og
bætti upp það sem sjórinn rauf. Eftir
að Jökulsárlónið fór að koma í ljós á
árunum 1933–34 hefur framburðurinn
að mestu sest í lónið. Ef svo fer fram
sem horfir, að jöklarnir haldi áfram að
hopa, má vænta þess að sjávar-
ströndin breytist mikið í Austur-
Skaftafellssýslu á komandi áratugum.
Þessi þróun hefur einnig sína kosti.
Árnar sem falla úr lónunum verða
tærari en áður og falla til sjávar í
stöðugum vatnsrásum, í stað þess að
flæmast um alla sanda eftir því sem
þær hlaða undir sig með aurburði.
Gögnin úr íssjármælingunum nýtast
til þess að meta hvernig farginu muni
létta af landinu ef jöklar rýrna og
hvernig landið muni rísa í kjölfar þess.
Ef jöklarnir halda áfram að hopa mun
land rísa þegar jökulfargið, sem þrýsti
því niður um aldaskeið, minnkar.
Helgi segir einungis spurningu um
hversu hratt landrisið verður. Þegar
landið seig undan vaxandi jökli á
kuldaskeiði frá um 1400–1900 varð
landræman sunnan Vatnajökuls stöð-
ugt votlendari, vegna nálægðar við
jökulinn, en mun nú þorna þegar land
rís á ný.
„Landlyftingin er þegar byrjuð og
hefur þegar mælst. Við erum að tala
um landris sem er nú þegar um einn
sentimetri á ári við þjóðveginn og
gæti fjórfaldast fyrir lok aldarinnar.
Verkfræðingar, sem vinna að vega-
gerð og öðrum mannvirkjum, taka
þessa vitneskju þegar með í sína
reikninga. Það munar um það að land
rísi um einn metra niðri við þjóðveg
og enn meira inn við jökuljaðarinn.“
Landrisið sem verður við hjöðnun jök-
ulsins lyftir á löngum tíma upp botni
lónanna við jökuljaðarinn og flýtir fyr-
ir því að þau grynnk
berst aur til sjávar.
vega á móti sjávarr
Helga.
Helgi nefnir höfn
firði sem dæmi um
landriss. Þegar jöku
seig landið og höfni
verri. Með auknu la
betur varin fyrir sjá
tekur einnig dæmi a
Suðursveit. Þar var
áður allt fram um 1
skipahöfn. Norðlend
yfir jökulinn í verið
ar jökullinn óx á litl
landið og árabátahö
varð ótrygg. Þar va
legt sjóslys þegar fó
manna. Í framhaldi
gerð af á þessum st
gæti þessi forna höf
hafi.
Rýrnun jöklanna
hefur áhrif á jarðsk
kann einnig að hafa
kviku undir henni. H
sérfræðinga telja lík
geti aukist í kjölfar
rýrni. Það hafi gers
Djúpir farveg
Íssjármælingar dr. Helga Björnssonar jöklafræð-
ings og samstarfsmanna hans við Jarðvísindastofn-
un Háskólans hafa leitt í ljós að margir skriðjökl-
anna, sem ganga suður úr Vatnajökli, hafa grafið
sig langt niður fyrir sjávarmál. Dýpst ná þessir far-
vegir um 300 metra undir sjávarmál og eru allt að
20 km langir. Guðni Einarsson ræddi við Helga.


 
$%
Dr. Helgi Björnsso
hefur kannað land
landsins. Hann hef
Vatnajökul ítarleg
ist að mörgu óvæn
ir dalir eru undir s
’Ef jöklarnirað hopa, líkt o
gert undanfa
Helgi víst að
stöðuvötn my
framan hvern
inn á fætur öð
Vatnajökuls.‘
BREYTINGAR HJÁ ÁRVAKRI
Í gær voru til lykta leiddartöluvert miklar breytingar áeignarhaldi að Árvakri hf.,
útgáfufélagi Morgunblaðsins, sem
hófust fyrr á þessu ári. Þá seldu
tveir aðilar, sem átt höfðu umtals-
verða hluti í útgáfufélaginu í ára-
tugi, hlutabréf sín, annars vegar
Haraldur Sveinsson og fjölskylda
hans og hins vegar Johnson hf.
Samtals áttu þessir tveir aðilar
liðlega fjórðung í útgáfufélaginu.
Nokkru síðar seldu Björn Bjarna-
son dómsmálaráðherra og fleiri
meðlimir í fjölskyldu hans lítinn
hlut, sem þau áttu í blaðinu.
Nokkrir af þeim eigendum, sem
áttu fyrir hluti í útgáfufélaginu
festu kaup á þeim hlutabréfum,
sem til sölu voru með það í huga
að selja þau nýjum hluthöfum. Í
sumar og haust hefur verið unnið
að því að finna nýja samstarfs-
aðila. Jafnframt tók stærsti hlut-
hafinn í félaginu, Valtýr hf., sem
er í eigu erfingja Valtýs Stefáns-
sonar, ritstjóra Morgunblaðsins
um fjögurra ára tuga skeið fram
yfir miðja 20. öldina, ákvörðun um
að minnka hlut sinn nokkuð og
einn af dóttursonum Valtýs, Björn
Thors, tók jafnframt ákvörðun um
að selja sinn hlut.
Í síðustu viku var tilkynnt að
Straumur fjárfestingarbanki hefði
fest kaup á helming þess hluta-
fjár, sem til sölu var eða um 16,7%
og jafnframt að Ólafur Jóhann
Ólafsson, rithöfundur og einn af
æðstu stjórnendum Time Warner,
eins stærsta fjölmiðlafyrirtækis
heims, hefði keypt hinn helming-
inn af því, sem var til sölu.
Í gær var svo kjörin ný stjórn í
útgáfufélaginu og komu tveir nýir
fulltrúar í stjórn, þau Ragnhildur
Geirsdóttir, fyrrum forstjóri FL
Group, og Skúli Valberg Ólafsson,
einn af æðstu stjórnendum
Straums. Bæði eru þau ung að ár-
um, hafa komið mjög við sögu í
viðskiptalífinu seinni árin og flytja
með sér bæði ferskleika og kraft.
Þar með hafa mestu breytingar
á eignarhaldi að Árvakri hf., út-
gáfufélagi Morgunblaðsins frá
stofnun þess upp úr 1920, verið
farsællega til lykta leiddar. Að
baki þessum breytingum er mikil
vinna, sem hvílt hefur á herðum
Stefáns Péturs Eggertssonar,
stjórnarformanns Árvakurs hf.,
Kristins Björnssonar, varafor-
manns stjórnar, og Hallgríms B.
Geirssonar, framkvæmdastjóra
blaðsins. Bakhjarlar þeirra, sem
sitja áfram í stjórn og varastjórn
félagsins hafa verið þeir Halldór
Þór Halldórsson og Leifur Sveins-
son.
Aðkoma hinna nýju hluthafa
mun verða útgáfufélagi Morgun-
blaðsins til eflingar. Straumur
fjárfestingarbanki er gífurlega
öflugt fjármálafyrirtæki og Ólafur
Jóhann Ólafsson býr yfir yfir-
gripsmikilli þekkingu á fjölmiðlum
vegna starfa sinna í Bandaríkj-
unum. Hann þekkir sennilega bet-
ur hina nýju fjölmiðlun, sem er að
ryðja sér til rúms, en nokkur ann-
ar Íslendingur.
Sérþekking Straums á svo-
nefndum umbreytingaverkefnum í
atvinnulífinu mun koma Árvakri
hf. til góða en Straumur hefur
tekið að sér að leiða slíkar breyt-
ingar í rekstri og starfi félagsins.
Auk útgáfu Morgunblaðsins hef-
ur Árvakur hf. síðustu árin lagt
mikla áherzlu á að byggja upp um-
fangsmikinn netmiðil, mbl.is, sem
er mest notaði netmiðill landsins.
Ólafur Jóhann Ólafsson hefur víð-
tæka þekkingu á því sviði og mun
hún koma Árvakri til góða í enn
frekari uppbyggingu á því sviði og
í þróun nýrra fjölmiðla að öðru
leyti. Jafnframt er ljóst að Ólafur
Jóhann mun leggja sitt lóð á vog-
arskálarnar til þess að Morgun-
blaðið geti staðið undir því menn-
ingarlega hlutverki, sem blaðið
hefur sinnt í sívaxandi mæli á
mörgum undanförnum áratugum.
Samkeppnin á fjölmiðlamark-
aðnum hefur stóraukizt. Morgun-
blaðið hefur fagnað þeirri sam-
keppni og mikil vinna hefur verið
lögð í það innan blaðsins að laga
rekstur þess og blaðið sjálft að
henni. Það hefur annars vegar
verið gert með því að auka aðhald
og sparnað og þar með hag-
kvæmni í rekstri og hins vegar
með því að endurskipuleggja sölu-
og markaðsstarfsemi blaðsins.
Auk þess, sem eðlilegri þróun og
endurnýjun blaðsins ritstjórnar-
lega hefur verið haldið áfram.
Stærstu skrefin, sem stigin hafa
verið í þeim efnum er útgáfa
blaðsins á mánudögum og fjölgun
útgáfudaga um stórhátíðir auk
þess, sem hafin hefur verið útgáfa
á Tímariti Morgunblaðsins á
sunnudögum.
Það hefur yfirleitt verið stíll
Morgunblaðsins að láta verkin
tala en láta aðra um hávaðann á
fjölmiðlamarkaðnum, sem hefur
gefizt blaðinu vel í áranna rás.
Stundum hefur verið sagt um
fjölmiðlafyrirtæki að verðmætasta
„eign“ þeirra sé starfsfólkið. Það
er rétt. Hús og tækjabúnaður
koma fyrir lítið í rekstri fjölmiðla
ef þeir hafa ekki yfir að ráða hæfu
starfsfólki. Morgunblaðið hefur
verið heppið með eigendur sína en
blaðið hefur ekki síður verið far-
sælt í ráðningu starfsmanna. Á
Morgunblaðinu er nú og hefur
verið um langt skeið samhentur
hópur starfsmanna, sem kann að
gefa út dagblað og hefur byggt
upp reynslu og þekkingu á net-
miðlum. Í starfsfólkinu er að finna
mestu „eign“ Morgunblaðsins.
Ef tekið er mið af fréttatilkynn-
ingu Árvakurs hf. á dögunum,
þegar tilkynnt var um nýja hlut-
hafa, er ljóst að nú verður blásið
til nýrrar sóknar á öllum sviðum
fjölmiðlunar. Það eru því spenn-
andi tímar fram undan fyrir út-
gáfufyrirtækið, starfsmenn þess
og viðskiptavini.