Morgunblaðið - 23.11.2005, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 23. NÓVEMBER 2005 29
MINNINGAR
Þegar barnabörnin fóru að koma í
heiminn var yndislegt að fylgjast
með Þórhalli, þeirri barnslegu gleði
og hlýju sem hann sýndi hverju einu
þeirra. Afkomendur okkar systkina
nutu einnig umhyggju og athygli
þessa góða frænda.
Þórhallur var kominn fast að átt-
ræðu þegar hann greindist með Alz-
heimersjúkdóm og heilsu hans hrak-
aði stöðugt. Þetta voru erfið ár fyrir
hann og fjölskylduna. Börn Þórhalls
og Lillyar hafa sannarlega erft
mannkosti foreldranna. Því kom
ekki á óvart sú einstaka umhyggja
og natni, sem þau sýndu föður sínum
í veikindum hans. Og ekki brást Lilly
eiginmanni sínum. Hún er sannköll-
uð hetja.
Megi Guð styrkja ástvini Þórhalls
við brottför hans. En það eiga allir
sem kynntust Þórhalli miklu meira
að þakka en syrgja.
Blessuð sé minning Þórhalls.
Ásgeir og Sigurður G.
Thoroddsen.
Án efa þekkja flestir til starfa Þór-
halls Ásgeirssonar frá þeim áratug-
um sem hann var ráðuneytisstjóri
viðskiptaráðuneytisins. Ráðuneytið
gegndi þá enn viðameira hlutverki í
athafnalífi landsmanna og stjórn-
sýslu en nú á dögum viðskiptafrelsis.
Starfið var vandasamt en fáir emb-
ættismenn nutu jafn mikillar virð-
ingar og Þórhallur fyrir þekkingu
sína og vammlaust starf. Aðrir verða
án efa til að skrifa um margháttuð og
merk störf Þórhalls fyrir þjóðina og
á alþjóðavettvangi en við viljum
kveðja ástkæran frænda.
Þórhallur, Vala og móðir okkar
Björg voru samrýnd systkin. Þau
sáu til þess að stórfjölskyldan hittist
og héldi saman eftir að ömmu Dóru
og afa Ásgeirs naut ekki lengur við.
Við frændsystkinin vorum hreykin
af Þórhalli og nutum þess öll að eiga
slíka fyrirmynd sem hann var.
Við minnumst hans sem hins barn-
góða frænda sem unni sínum nán-
ustu og vildi þeim allt hið besta. Vel
getur verið að hinn nákvæmi, reglu-
sami og kurteisi ráðuneytisstjóri hafi
virkað á ýmsa sem fjarlægur. Hann
bar vissulega ekki sín persónulegu
mál á torg en var gleðigjafi í góðra
vina hópi. Það var sjónhverfingu lík-
ast að sjá Þórhall þegar hann gældi
við smábörnin eða hlustaði á ung-
lingana. Hjartahlýjan og gleðin
skein úr andliti hans og öllu fasi.
Hann var frábær pabbi, afi og
frændi.
Margar minningar sækja að og oft
eru það hinir litlu, hversdagslegu
hlutir sem koma upp í hugann. Þór-
hallur var t.d. tæknilega sinnaður og
langt á undan sínum tíma í ýmsu.
Hann var sá sem kynnti okkur sem
unglingum fyrir Bítlunum því hann
keypti alltaf nýjustu plöturnar þegar
hann skrapp til útlanda. Þórhallur
var líka sífellt að taka bæði ljós-
myndir og kvikmyndir. Sem börn
vorum við ekki hrifin af þessu áhuga-
máli hans en margoft síðan höfum
við glaðst innilega við að geta horft á
myndir frá uppvaxtarárum okkar.
Stórfjölskyldan hittist enn hver jól
og gaman er við slík tækifæri þegar
sýndar eru gamlar kvikmyndir Þór-
halls, m.a. frá jólum á Bessastöðum.
Myndirnar eru dýrmætur fjársjóður
fyrir alla fjölskylduna.
Í veikindum Þórhalls síðustu árin
kom vel fram einstök umhyggja
Lillyar og fjölskyldu þeirra. Fyrir
hönd okkar, afkomenda okkar og
Páls Ásgeirs föður okkar viljum við
kveðja Þórhall með þakklæti í huga
fyrir alla þá gleði og allan þann
stuðning sem Einimelsfjölskyldan
hefur veitt okkur gegnum árin og þá
ekki síst þegar móðir okkar Björg
stríddi við veikindi sín. Blessuð sé
minning Þórhalls Ásgeirssonar.
Dóra, Tryggvi, Herdís,
Ásgeir og Sólveig
Páls- og Bjargarbörn.
Kær vinur minn og skólabróðir,
Þórhallur Ásgeirsson, er látinn eftir
langvarandi veikindi. Við vorum
bekkjarsystkini alla okkar skóla-
göngu í Miðbæjarbarnaskólanum og
síðar í Menntaskólanum í Reykjavík
allt til stúdentsprófs 1937.
Ég minnist þess hve Þórhallur var
strax í barnaskóla sérstaklega kurt-
eis drengur og þessir eiginleikar
hans héldust alla tíð. Þórhallur var
einstakt prúðmenni og ljúflingur
mikill, sannkallaður heiðursmaður
með mikla persónutöfra.
Síðar styrktust tengsl okkar enn
frekar, þegar Gunnar bróðir minn
kvæntist Völu systur hans. Vala lést
einnig á þessu ári, aðeins fyrir sjö
mánuðum. Það var sama reisn yfir
þeim systkinum, hávöxnum og tígu-
legum, auk hinnar ljúfu framkomu.
Mikill sjónarsviptir er að þeim báð-
um. Við Einar og börnin okkar nut-
um þess mikið að hitta Þórhall og
Lilly í fjölskylduboðum hjá Gunnari
og Völu.
Um áramótin 1943-44 var ég
ásamt fleiri Íslendingum frá New
York í boði hjá Thor Thors, sendi-
herra í Washington. Þar hitti ég Þór-
hall, sem var orðinn sendiráðsritari,
ásamt sinni yndislegu og glæsilegu
konu Lilly, voru þau þá nýgift.
Þremur vikum síðar lagði ég af
stað með Goðafossi til Íslands í her-
skipafylgd og vorum við 30 daga á
leiðinni. Þetta var á stríðsárunum og
held ég að enginn úr fjölskyldu Þór-
halls hafi þá verið búinn að hitta
Lilly. Það þótti því mjög fréttnæmt
þegar ég kom heim að ég hefði ný-
verið hitt hana og var ég því mikið
spurð innan fjölskyldunnar.
Við samstúdentarnir frá 1937 höf-
um komið saman árlega, þó að hóp-
urinn sé farinn að þynnast mikið.
Vorum við aðeins fimm af 54, sem
treystum okkur til að mæta s.l. sum-
ar. Þórhallur var einn af frumkvöðl-
um að þessum vinafundum. Reyndar
hefur hann ekki getað verið með
okkur undanfarin ár og höfum við
saknað hans mikið. Okkur er sér-
staklega minnisstætt þegar Þórhall-
ur og Lilly opnuðu heimili sitt fyrir
okkur og buðu okkur öllum heim til
sín á 50 ára stúdentsafmælinu en þá
var hópurinn töluvert fjölmennari.
Að lokum vil ég fyrir hönd stúd-
enta 1937 færa Þórhalli innilegar
þakkir fyrir samfylgdina og veit ég
að hans verður sárt saknað þegar við
komum saman á næstu árum.
Hjartanlegar samúðarkveðjur
sendum við þér, elsku Lilly, og fjöl-
skyldu þinni.
Blessuð sé minning Þórhalls.
Margrét Thoroddsen.
Við Þórhallur Ásgeirsson kynnt-
umst fyrst í menntaskóla þar sem
hann var einu ári á undan mér, en
hittumst svo brátt aftur í Svíþjóð,
þar sem hann var við nám í stjórn-
málafræði og hagfræði. Um þetta
leyti voru íslenskir stúdentar í vax-
andi mæli að leita til náms í Svíþjóð
þar sem námstilhögun var mun
frjálslegri en á öðrum Norðurlönd-
um. Aðalkennari Þórhalls þau tvö ár
er hann dvaldi í Svíþjóð var Herbert
Tingsten, nafntogaður sem skarpur
fræðimaður og mælskur baráttu-
maður. Undir handleiðslu hans var
Þórhallur byrjaður á ritgerð um
sögu Framsóknarflokksins, sem
hann síðar lauk sem prófritgerð til
meistaragráðu vestur í Bandaríkjun-
um, þangað sem hann hvarf eftir að
styrjöldin braust út í Evrópu.
Næst lágu leiðir okkar Þórhalls
saman hér heima að styrjöldinni lok-
inni. Hann hafði þá hafið störf í utan-
ríkisráðuneytinu, en orðið ráðuneyt-
isstjóri í viðskiptaráðuneytinu þegar
Emil Jónsson varð viðskiptaráð-
herra í stjórn Stefáns Jóhanns Stef-
ánssonar. Viðskiptaráðuneytið var
lítið ráðuneyti sem hafði verið verk-
efnalítið allt frá því það var stofnað
árið 1939. Nú fékk það hins vegar í
hendurnar mikið og merkilegt hlut-
verk sem var þátttaka Íslands í
þeirri efnahagssamvinnu Evrópu-
landa sem var að hefjast með tilstyrk
Bandaríkjanna. Má heita að upp frá
þessu hafi ævistarf Þórhalls Ásgeirs-
sonar snúist um þessa samvinnu og
um þá alþjóðasamvinnu sem fram
fór á vegum Alþjóðagjaldeyrissjóðs-
ins og Alþjóðabankans í Wash-
ington. Frá þessu upphafi á árinu
1947 má rekja vaxandi þátttöku Ís-
lands í alþjóðlegu efnahagssamstarfi
og þá opnun landsins gagnvart um-
heiminum sem smátt og smátt, með
töfum og rykkjum, hefur miðað
áleiðis allt fram til aðildarinnar að
Evrópska efnahagssvæðinu á tíunda
áratug aldarinnar. Undir þetta ævi-
starf var Þórhallur vel búinn, annars
vegar vegna dvalar sinnar á Norð-
urlöndum og náinnar viðkynningar
við Bandaríkin, en hins vegar vegna
hæfileika sinna, lipurðar og lagni, til
að vinna með mönnum af ólíkri gerð
og með ólíkar skoðanir.
Á fyrstu árunum eftir 1947 voru
verkefni viðskiptaráðuneytisins að-
allega tengd Marshall-áætluninni og
þátttöku Íslands í Efnahagssam-
vinnustofnun Evrópu (OEEC), en
þessu skeiði hefur Þórhallur sjálfur
gert ítarleg skil í grein um Marshall-
áætlunina í Fjármálatíðindum árið
1956.
Annað og gjörólíkt verkefni kom
þó til sögunnar upp úr 1950, en það
voru tvíhliða viðskiptasamningar við
lönd Austur-Evrópu, sem tóku að
skipta miklu máli eftir að landhelg-
isdeilan leiddi til erfiðleika í viðskipt-
um við Vestur-Evrópu. Viðamiklir
samningar við Sovétríkin árið 1953
skiptu í þessu efni höfuðmáli. Það
kom því í hlut viðskiptaráðuneytisins
undir stjórn Þórhalls að fást annars
vegar við tengsl landsins við Vestur-
Evrópu og Bandaríkin, og sinna þar
á meðal upphafi samninga um frí-
verslunarsvæði í Evrópu, og hins
vegar að greiða fyrir tvíhliða við-
skiptum við austurhluta álfunnar.
Árið 1958 átti Ísland í fyrsta sinn
kost á að skipa sæti varafulltrúa
Norðurlanda í stjórn Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins í Washington til
tveggja ára og sæti aðalfulltrúa í tvö
ár í viðbót. Þórhallur hafði mikinn
áhuga á þessu starfi, og kom ekki
síst til sögunnar að faðir hans hafði
verið einn af þremur fulltrúum Ís-
lands á Brettan Woods-ráðstefnunni
1944 þar sem Alþjóðagjaldeyrissjóð-
urinn var stofnaður og nýrri skipan
peningamála heimsins komið á.
Raunar má fullyrða að Ásgeir Ás-
geirsson hafi á þeim tíma verið sá
eini meðal íslenskra stjórnmála-
manna sem áttaði sig á þessari ný-
skipan og skildi hvaða þýðingu hún
gæti haft hér á landi. Það var þó ekki
greitt aðgöngu fyrir Þórhall að fá að
taka við starfinu vegna þess við-
kvæma jafnvægis sem varð að gæta í
ríkjandi vinstri stjórn Hermanns
Jónassonar. Ráðuneytisstjóri við-
skiptaráðuneytisins þjónaði tveimur
herrum, annars vegar ráðherra Al-
þýðuflokksins að því er snerti efna-
hagssamvinnu Evrópu og samskipt-
in við alþjóðastofnanirnar í
Washington, en hins vegar ráðherra
Alþýðubandalagsins að því er snerti
austur-viðskiptin og önnur störf
ráðuneytisins. Báðir urðu þeir að
fallast á fjarveru Þórhalls og koma
sér saman um staðgengil hans. Það
leit ekki vænlega út í fyrstu, en Þór-
hallur var ráðagóður sem fyrri dag-
inn og kom því til leiðar að ráðherr-
arnir sættust á að ég tæki við
starfinu þau ár sem hann yrði fjar-
verandi. Þetta reyndist þegar til
kom hið gagnlegasta fyrirkomulag,
þar sem ég fékk góða aðstöðu til að
undirbúa og framkvæma þær um-
breytingar sem framundan voru og
síðar gengu undir nafni viðreisnar,
en Þórhallur gat í starfi sínu vestan
hafs lagt þessum sömu umbreyting-
um lið innan Alþjóðagjaldeyrissjóðs-
ins sem mestan hlut átti í fjárhags-
legum stuðningi við þær og ráðgjöf
um það hvernig þeim yrði hagað. Áð-
ur en Þórhallur hélt á brott innti ég
hann eftir góðum ráðum í því nýja
starfi sem ég hafði tekið að mér en
vissi lítil skil á. Svarið var stutt og
laggott: „Þú skalt bara tala við hann
Gunnlaug Briem,“ en Gunnlaugur
var Nestor ráðuneytisstjóranna,
sem þegar þetta var nutu óskoraðs
trausts ráðherra úr hvaða stjórn-
málaflokki sem var og enginn efaðist
um að þjónuðu öllum ráðherrum af
sömu trúmennskunni.
Þegar Þórhallur sneri aftur frá
Washington árið 1962 urðu við-
skiptamálin í Vestur-Evrópu aðal-
viðfangsefni hans, og þá umfram allt
undirbúningurinn að inngöngu Ís-
lands í Fríverslunarbandalag Evr-
ópu, EFTA, og sá samningur við
Sameiginlega markaðinn sem henni
fylgdi. Það verkefni var að líkindum
það mikilvægasta sem hann nokkru
sinni glímdi við, en það var um leið
framhald þess sem á undan var
gengið og upphaf þess sem nú er orð-
ið.
Ég á Þórhalli Ásgeirssyni fleira
gott upp að inna en flestum sam-
ferðamanna minna. Frá því við
kynntumst fyrst í skóla auðsýndi
hann mér velvild og vináttu. Hann
hikaði ekki við að beina til mín verk-
efnum og sýna mér traust í pólitísku
ölduróti fyrstu áranna eftir styrjöld-
ina, og hann valdi mig sem staðgeng-
il sinn þegar hann hvarf af landi
brott. Síðar störfuðum við saman að
því áhugamáli okkar beggja að efla
menningartengsl við Bandaríkin og
greiða götu íslenskra námsmanna
þar í landi. Lengi fram eftir ævi átt-
um við saman góðar og skemmtileg-
ar stundir ásamt eiginkonu hans,
Lillý, sem hann hafði verið svo hepp-
inn að kynnast þegar hann starfaði í
Washington á styrjaldarárunum. Til
hennar og barna þeirra fylgja hug-
heilar kveðjur með þessum orðum.
Jónas H. Haralz.
Það var mér til láns á lífsleiðinni
að við Þórhallur Ásgeirsson urðum
nágrannar og vinir á skólaárum mín-
um. Það er bjart yfir minningum
þess tíma að þau glæsilegu hjón,
Þórhallur og Lilly, og þeirra fallegu
börn urðu nágrannar okkar í Vest-
urbænum. Hann hafði þá tekið við
ráðuneytisstjórastarfi en Þórhallur
vildi hafa auga með mér þegar há-
skólanám tók við vestanhafs.
Á þeim árum bar Þórhallur meg-
inábyrgð sem embættismaður á
þátttöku Íslands í efnahagssamvinn-
unni í Vestur-Evrópu. Þeim málum
hafði ég kynnst í háskólanámi í Bost-
on og með fulltingi Þórhalls fékk ég
stöðu í Efnahagssamvinnustofnun
Evrópu í París. Þar með var hafinn
langur starfsferill en ég varð síðar
náinn samstarfsmaður Þórhalls. Tví-
vegis varð það um skeið í viðskipta-
ráðuneytinu en þó að ég væri lengst
af erlendis en hann heima var sam-
band okkar alltaf náið. Ég er því til
frásagnar um það mikla starfsfram-
lag sem Þórhallur lét eftir sig í Evr-
ópumálum sem var þó síður en svo
það eina sem hann tókst á við.
Eitt helsta stefnumál Viðreisnar-
stjórnarinnar var aðild að EFTA.
Það mál var erfitt í meðförum og
leystist ekki fyrr en í lok sjöunda
áratugarins. Það var loks 1968 að
samningar gátu hafist en þá hafði
málstaður okkar um langa hríð verið
kynntur og þar brast Þórhall hvorki
þolinmæði eða bjartsýni. Aðildar-
samningur við EFTA hafði það
aukna gildi að vera fyrirmynd frí-
verslunarsamnings við Efnahags-
bandalagið en þá voru aftur erfið-
leikatímar vegna fiskveiðideilna.
Enginn átti þar meiri þátt að málum
en Þórhallur.
Hér er þess minnst að Þórhallur
Ásgeirsson átti drjúgan þátt í því að
hornsteinar eru lagðir að því giftu-
ríka samstarfi sem þátttaka í Evr-
ópska efnahagssvæðinu felur í sér.
Sé Þórhalls minnst skal því ekki
gleymt að þar fór sérstakt prúð-
menni og sá góði drengur sem orðin
integer vitae scelerisque purus úr
menntaskólasöngnum eiga best við.
Við Elsa kveðjum þig nú, góði vinur,
og þökkum þér þína miklu vináttu og
tryggð. Lilly og fjölskyldunni flytj-
um við innilegustu samúðarkveðjur.
Einar Benediktsson.
Við fregnina um andlát Þórhalls
Ásgeirssonar rifjaðist upp í huga
mínum margt frá okkar góðu kynn-
um og margvíslegu samstarfi um
langt árabil.
Fundum okkar Þórhalls bar fyrst
saman árið 1964 þegar ég kom til
starfa í Efnahagsstofnun, nýkominn
heim til Íslands að loknu háskóla-
námi í Stokkhólmi. Ég var svo hepp-
inn á fyrstu misserunum sem ég var
þar við störf að hitta Þórhall á fund-
um með forstjóra Efnahagsstofnun-
ar, Jónasi H. Haralz, þar sem rædd
voru efnahagsáhrif hugsanlegrar að-
ildar Íslands að Fríverslunarsam-
tökum Evrópu (EFTA), en Þórhall-
ur var þá önnum kafinn við undir-
búning aðildarsamninga. Mér er enn
í minni hversu gott vald Þórhallur
hafði á þessu viðfangsefni með hóg-
værð sinni og hyggindum. Leiðir
okkar lágu víða saman upp frá því.
Við sátum saman í stjórn Nor-
ræna fjárfestingarbankans (NIB)
sem fulltrúar Íslands frá stofnun
bankans árið 1976 allt til ársins 1987.
Á þessum ellefu árum tókust með
okkur góð kynni og vinátta. Þórhall-
ur var vel kynntur og virtur í nor-
rænu samstarfi á sviði viðskipta- og
efnahagsmála og naut þess vel í far-
sælum störfum í stjórn NIB.
Með honum var gott að starfa. Það
var einkar ánægjulegt að sjá NIB –
sem við höfðum báðir tekið þátt í að
koma á fót allt frá undirbúningsstigi
árið 1975 – vaxa og dafna eins og
raun ber vitni allt til þessa dags. Þór-
hallur var sérstaklega áhugasamur
um það að Íslendingar hefðu sem
mest gagn af aðild sinni að NIB. Sú
hefur orðið raunin að bankinn hefur
átt drjúgan þátt í fjármögnun
margra þjóðþrifaframkvæmda hér á
landi á þeim þrjátíu árum sem liðin
eru frá stofnun hans.
Fyrir utan gott samstarf við verk-
efni stjórnar NIB var ekki síður gott
að eiga Þórhall að ferðafélaga. Hann
var jafnvandvirkur og stundvís á
ferðalögum sem í öðrum daglegum
störfum. Það var engin hætta á því
að hann eða þeir sem með honum
voru í för misstu af flugvélum í milli-
landaferðum fengi hann nokkru um
ráðið.
Samstarf okkar Þórhalls varð enn
nánara síðustu starfsár hans sem
ráðuneytisstjóri í viðskiptaráðuneyt-
inu. Þegar ég tók við starfi viðskipta-
ráðherra í júlí 1987 þótti mér gott að
vita að dagleg stjórn og rekstur
ráðuneytisins var í öruggum hönd-
um hans.
Hann hafði þá gegnt starfi ráðu-
neytisstjóra í fjóra áratugi ef frá eru
talin fjögur ár, 1958–1962, er hann
var fulltrúi Norðurlanda í stjórn Al-
þjóðagjaldeyrissjóðsins í Wash-
ington. Óvenjumikil starfsreynsla og
víðtæk þekking Þórhalls á íslenskum
og alþjóðlegum viðskiptamálum
gerðu hann að einstaklega öflugum
fulltrúa Íslands á alþjóðavettvangi.
Þetta kom ekki síst í ljós í samning-
unum um aðild Íslands að EFTA á
síðari helmingi sjöunda áratugarins
og síðar í starfinu innan Fríverslun-
arsamtakanna.
Þau fjörutíu ár sem Þórhallur var
ráðuneytisstjóri komu og fóru ekki
færri en 12 viðskiptaráðherrar í 16
ríkisstjórnum og stóðu sumir stutt
við. Hann varð þannig fulltrúi fyrir
samhengið í framvindu viðskipta-
mála á Íslandi eftir stríð. Þórhallur
var af þeirri kynslóð sem færði Ís-
land inn í nútímann að lokinni seinni
heimsstyrjöld. Honum fylgdi and-
blær nýrra tíma – nýrra sjónarmiða
– þegar hann tók við starfi sem ráðu-
neytisstjóri í viðskiptaráðuneytinu í
ársbyrjun 1948 eftir störf í utanrík-
isþjónustu hins unga lýðveldis og há-
skólanám í Svíþjóð og Bandaríkjun-
um. Hann skildi vel að Íslandi
vegnar best þegar það tekur virkan
þátt í alþjóðlegu samstarfi – að það
er einmitt slík þátttaka sem skil-
greinir sjálfstæðið, gerir þjóðina
gilda meðal þjóða.
Þórhallur var mikill mannkosta-
maður. Heilindi og heiðarleiki ein-
kenndi dagfar hans allt. Gætni hans
og hyggindi gerðu hann að fyrir-
myndarembættismanni. Það er mik-
ils virði að hafa kynnst og starfað
með slíkum drengskaparmanni.
Þórhallur var kvæntur hinni
ágætustu konu, Lillý Knudsen. Þau
hjón voru höfðingjar heim að sækja
og saman voru þau glæsilegir full-
trúar Íslands. Til Lillýjar og fjöl-
skyldunnar allrar leitar nú hugurinn
með innilegri samúð.
Guð blessi minningu Þórhalls Ás-
geirssonar.
Jón Sigurðsson.
Þórhallur Ásgeirsson var um
marga hluti yfirburðamaður sem
skilur eftir sig óvenju árangursríkt
ævistarf. Hann sótti sér háskóla-
menntun til Svíþjóðar og Bandaríkj-
anna og hóf að því loknu árið 1942
störf við nýstofnað sendiráð kon-
ungsríkisins Íslands í Washington.
Þar þurfti íslensk utanríkisþjónusta
að leysa úr fjölda erfiðra vandamála
sem upp komu í þeim ófriði sem þá
ríkti og tryggja stöðu lands og þjóð-
ar að honum loknum.
Hann flutti svo til starfa í utanrík-
isráðuneytinu í Reykjavík á árinu
SJÁ SÍÐU 30