Morgunblaðið - 23.11.2005, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 23. NÓVEMBER 2005 25
ka og frá þeim
Það mun síðar
rofinu, að mati
nina í Höfn í Horna-
áhrif landsigs og
ullinn stækkaði
in varð verri og
andrisi verði hún
ávargangi. Hann
af Hálsaskerjum í
r útræði á öldum
600 og góð ára-
dingar komu m.a.
í Suðursveit. Þeg-
lu ísöldinni seig
öfnin við Hálsasker
arð að lokum hræði-
órust tugir sjó-
i af því lagðist út-
tað. Við landris
fn risið aftur úr
a og þrýstiléttirinn
korpuna og það
a áhrif á bráðna
Helgi segir ýmsa
klegt að eldvirkni
þess að jöklar
st í lok síðustu ís-
aldar, fyrir 10 þúsund árum. Þegar
jökullinn fór af landinu óx eldvirknin
og margar dyngjur urðu til.
„Virkasta gosbelti landsins er undir
Vatnajökli vestanverðum. Það gengur
frá Vestmannaeyjum, undir Mýrdals-
jökul og síðan undir Vatnajökul,“ seg-
ir Helgi. „Menn eiga ekki síst von á að
gosvirkni aukist í Grímsvötnum og
jafnvel í Bárðarbungu. Það má vel
vera að rýrnun jökla örvi einnig
Öræfajökul.“
Vatnajökull gæti horfið
Veðurathugunarstöðvar hafa verið
starfræktar á ýmsum stöðum á Vatna-
jökli til að kanna tengsl veðurfars og
afkomu jökuls frá degi til dags og
samhengi loftslags og jöklabreytinga.
Helgi segir að nú liggi fyrir fróðleg
gögn um veðurathuganir á jöklinum.
„Við þekkjum núverandi botn og yf-
irborð jökulsins og getum þá metið, að
gefnum forsendum um loftslagsbreyt-
ingar, hvernig hann muni bregðast við
og rýrna við hlýnandi loftslag sem bú-
ist er við á næstu áratugum. Á þess-
um gögnum okkar eru byggðar spár
um framtíð alls Vatnajökuls. Ef lofts-
lag helst svipað og það hefur verið síð-
ustu tíu árin bendir allt til þess að
Vatnajökull verði orðinn mjög ræf-
ilslegur eftir 200 ár og nær horfinn
eftir 300 ár. Reyndar eru til spár um
að þetta geti gerst mun hraðar. Hann
mun fyrst greinast upp í smærri jökla.
Það gæti setið eftir jökull á vest-
urhlutanum, á Bárðarbungu og eins í
Kverkfjöllum. Á þessum fjallstoppum
hefur hann væntanlega orðið til í upp-
hafi og síðan hafa smájöklarnir vaxið
saman í einn Vatnajökul,“ segir Helgi.
Minntur á forna heitið Klofajökull á
Vatnajökli segist Helgi trúa Eggert
Ólafssyni og Sveini Pálssyni sem hafi
talið nafnið lýsa klofum inn í jökulinn.
Sú hugmynd að hann hafi verið klof-
inn í tvennt sé ekki nema 60–70 ára
gömul. „Ég tel að þótt jökullinn hafi
vaxið mikið frá landnámi hafi hann
verið orðinn ein heild þegar land
byggðist,“ sagði Helgi.
Fortíðin í nýju ljósi
Rannsóknir á jöklinum fletta einnig
hulu af fortíðinni, auka skilning á sögu
okkar.
„Breiðamerkursandurinn er nær-
tækt dæmi, en hann var gróið land um
landnám,“ segir Helgi. „Þar var
Breiðamörk og allt gróið eins og sögur
greina frá. Þar voru landnámsjarðir,
bæði Breiðá og Fjall, sem fóru undir
jökul um árið 1700. Þótt þetta land sé
nú undir jökli höfum við flett honum
af og skyggnst undir ísfeldinn og
þekkjum nú landið þarna undir, skilj-
um því aðstæður allt frá landnámstíð.“
Helgi telur sama gilda um Hoffells-
jökul og Breiðamerkurjökul. Þar fyrir
framan hafi einnig verið rennisléttir
og allgrónir sandar. „Við þekkjum vel
að undan þessum jöklum kemur stöð-
ugt töluverður mór og eins vænir trjá-
lurkar sem menn sjá þegar þeir ganga
um sandana. Einu sinni var því vel
gróið land þar sem jökullinn lagðist
yfir þegar Vatnajökull varð til fyrir
2.000–3.000 árum.“
Gamli ísaldarjökullinn, sem lá yfir
öllu landinu og langt út á landgrunnið,
var í hámarki fyrir um 20 þúsund ár-
um. Hann var búin að grafa sig alveg
niður á fast og víða djúpt niður í berg-
grunninn, sem er undir öllu þessu
svæði á um 200 m dýpi. Svo hörfaði ís-
aldarjökullinn og framburður bar
fram sand sem myndar 200 m djúpt
sandlag ofan á þessu fasta bergi.
Í lok ísaldar, fyrir um 10 þúsund ár-
um, var landið að mestu hulið jöklum
sem hurfu mjög fljótt þegar ísöld lauk.
Þá mynduðust hinir miklu rennisléttu
jökulsandar við framburð jökulánna
og jöklar urðu loks miklu minni en
þeir eru nú. Þeir kunna jafnvel að
hafa horfið fyrir 6.000–7.000 árum, en
þá varð svo hlýtt að menn telja að lítið
hafi verið um jökla hér á landi.
Helgi telur að jöklarnir hafi verið
miklu minni þegar land var numið en
nú. Við vöxtinn á litlu ísöldinni, á ára-
bilinu 1300–1900, hafi jöklarnir ruðst
fram og farið að grafa sig niður fyrir
sjávarmál, niður í sandana sem mynd-
ast höfðu eftir að ísaldarjökullinn
hvarf. Rennurnar sem nú koma í ljós
undir sporðum jökla í Austur-
Skaftafellssýslu séu því að mestu
grafnar eftir landnám.
Helgi segir að sér kæmi ekki á
óvart ef Breiðamerkurjökull væri nú
kominn nokkurn veginn niður á fast
þar sem hann nær dýpst í miðri renn-
unni; þangað niður sem ísaldarjökull-
inn náði að grafa. „Þegar þeir fara að
hopa þá sest framburðurinn í lónin og
þegar þau hafa fyllst verða þar renni-
sléttir sandar sem vonandi fá að gróa
upp og verða svipaðir Breiðumörk við
landnám. Þannig endurtekst sagan að
nokkru leyti.“
Gríðarleg orka í jöklunum
Auðséð er að Helgi og félagar hafa all-
ar klær úti til þess að kanna Vatna-
jökul nánar. Eftir að hafa áratugum
saman gegnumlýst jökulinn með íssjá
hafa þeir nú hafið rannsóknir á ís-
skriði jöklanna með gervitunglum sem
sveima um jörðu. Jarðvísindastofnun
Háskóla Íslands hefur undanfarin tvö
ár átt samstarf við Frakka um gervi-
tunglarannsóknir með hjálp SPOT-
gervihnattarins. Verkefnið hefur notið
styrks Rannís og Rannsóknasjóðs Há-
skólans.
Niðurstöður sýna greinilega þá óg-
urlegu krafta sem búa í skriðjökl-
unum. Í Breiðamerkurjökli mætast
tveir ísstraumar. Sá austari er hrað-
skreiðari og á fullri ferð meðan hinn
vestari skríður um 100–150 metra á
ári. Breiðamerkurjökull er hvað hrað-
skreiðastur þar sem hann er dýpstur.
Hann fer fram 400 metra á ári, eða
meira en einn metra á sólarhring.
Þessi jökulmassi er engin smásmíði,
800 metra þykkur, fimm km breiður
og 20 km langur. Ísmagnið sem fer
fram á hverjum sólarhring mælist í
milljónum rúmmetra. Niður Hoffells-
jökul kemur mestur ísstraumurinn úr
norðvestri ofan úr Breiðubungu. Hann
þrýstist milli Gæsaheiðar og Múla
með tæplega 500 metra hraða á ári.
Þar er hann 500 metra djúpur og er
að skríða niður fyrir sjávarmál.
gir skriðjöklanna
2

2
 


 
 



 


 




  
   !"#
$%& 
 
 
 

    




'(
 

 ')*
      ! " # #

 




 


  
       
 
  

 



    

 

  
 
  



 %&* 
 & 




 
   
'(


    
 
   


         
 


 

      
Morgunblaðið/RAX
on jöklafræðingur
dið undir jöklum
fur rannsakað
ga í mörg ár og kom-
tu, m.a. því að djúp-
skriðjöklunum.
r halda áfram
og þeir hafa
arna öld, telur
jökullón eða
yndist fyrir
n jökulsporð-
ðrum sunnan
‘
gudni@mbl.is
MORGUNBLAÐINU hefur borist eftirfar-
andi athugasemd frá forseta Íslands, Ólafi
Ragnari Grímssyni.
„Í Morgunblaðinu þriðjudaginn 22. nóv-
ember er bent á að vandlega þurfi að meta
hvaða málum forseti Íslands ákveður að sinna
og spurt hvers vegna hann hafi sótt embætt-
istöku furstans í Mónakó. Kjarninn í hinum
nafnlausu skrifum er að draga í efa að forset-
inn hafi átt að fara til Mónakó og hann beð-
inn að upplýsa um ástæður þess að boðið var
þegið.
Í alþjóðatengslum Íslendinga eru margir
strengir. Meðal þeirra eru tengslin við Norð-
urlönd, Bandaríkin og Evrópusambandið svo
að dæmi séu nefnd. Annar strengur, einnig
mikilvægur, eru tengslin við smáríki, einkum
smáríkin í Evrópu, og hafa Íslendingar á
undanförnum árum lagt aukna áherslu á að
styrkja þau á margvíslegan hátt.
Fyrir nokkru var stofnað hérlendis Rann-
sóknasetur um smáríki og stóðu Háskóli Ís-
lands, utanríkisráðuneytið, Samtök iðnaðar-
ins og Samtök atvinnulífsins að þeirri
stofnun. Hefur þar einkum verið lögð áhersla
á að fjalla um smáríki í Evrópu. Forseti Ís-
lands hefur stutt þessa starfsemi og flutti
m.a. ávarp á opnunarhátíð rannsóknaseturs-
ins.
Smáþjóðaleikarnir eru mikilvægur þáttur í
alþjóðastarfi íslensku íþróttahreyfingarinnar
og hafa Ísland og Mónakó átt farsælt sam-
starf á þeim vettvangi. Albert fursti sótti
Smáþjóðaleikana sem haldnir voru á Íslandi
árið 1997 og hefur á ýmsan hátt beitt áhrifum
sínum til að efla þennan samstarfsvettvang
evrópskra smáríkja á sviði íþrótta. Þá situr
furstinn sem kunnugt er í stjórn Alþjóðaól-
ympíusambandsins. Íslenskt íþróttafólk hefur
metið mikils þátttökuna í Smáþjóðaleikunum
og þjóðin ávallt fagnað þegar Íslendingar
hafa náð þar glæsilegum árangri. Næstu
Smáþjóðaleikar verða einmitt haldnir í Móna-
kó árið 2007.
Albert fursti hefur auk þess verið mikill
áhugamaður um málefni norðurslóða og
hvaða áhrif loftslagsbreytingar kunni að hafa
á lífshætti og náttúru í norðurhluta heims.
Hann fór til dæmis nýlega til Svalbarða
ásamt hópi vísindamanna og skipuleggur nú
leiðangur til norðurskautsins. Forseti Íslands
og Albert fursti ræddu í Mónakó um þátttöku
furstans í Rannsóknarþingi norðursins en Ís-
lendingar áttu frumkvæði að stofnun þess
fyrir nokkrum árum og er aðalskrifstofa
Rannsóknarþingsins við Háskólann á Akur-
eyri. Einnig ræddi forsetinn um þátttöku
furstans í Alþjóðaþingi um loftslagsbreyting-
ar (Global Roundtable on Climate Change)
sem forseti Íslands átti ásamt hagfræðingn-
um Jeffrey Sachs, sérstökum fulltrúa Kofi
Annan, framkvæmdastjóra Sameinuðu þjóð-
anna, þátt í að stofna fyrr á þessu ári en
næsti fundur Alþjóðaþingsins verður á Ís-
landi í vor.
Það er mikill fengur fyrir umræður um
málefni norðurslóða að Albert fursti með fjöl-
þætt tengsl sín í Suður-Evrópu skuli reiðubú-
inn að gerast virkur þátttakandi í samstarfi á
þessum vettvangi.
Í tilefni embættistökunnar lagði furstinn
sérstaka áherslu á að bjóða fulltrúum smá-
ríkja í Evrópu til hennar og vildi hann á þann
hátt sýna vilja sinn til að styrkja samstarf
þeirra enn frekar í framtíðinni. Þess vegna
var fulltrúum Íslands, Lúxemborgar, Liech-
tenstein, Andorra, Kýpur og San Marínó boð-
ið að vera við embættistökuna, en þessi ríki
mynda íþróttasamband Smáþjóðaleikanna. Þá
má þess geta, að við embættistökuna voru
fjölmargir áhrifamenn frá Bandaríkjunum og
Evrópu, einkum á vettvangi viðskipta og
menningar, og gáfust margvísleg tækifæri í
Mónakó til að vekja athygli þessa fólks á ár-
angri Íslendinga og möguleikum sem sam-
vinna á þessum sviðum gæti skapað.
Það þjónar fjölþættum hagsmunum Íslend-
inga að leggja sérstaka rækt við að efla sam-
starf smáríkja, einkum smáríkja í Evrópu, og
mikilvægt að Íslendingar kappkosti að sýna
öðrum smáríkjum fullan sóma og ræði um
þau af virðingu. Orðalagið sem notað var í
Morgunblaðinu um Mónakó er ekki við hæfi,
einkum þegar í hlut eiga ríki og fursta-
fjölskylda sem ávallt hafa sýnt Íslendingum
vináttu.
Bessastöðum
22. nóvember 2005.“
Athugasemd frá Ólafi Ragnari
Grímssyni, forseta Íslands
Samstarf smá-
ríkja og emb-
ættistaka furst-
ans í Mónakó