Morgunblaðið - 17.12.2005, Blaðsíða 50

50 LAUGARDAGUR 17. DESEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Þ
að eru margþættar tilfinningar
sem fylgja því að þessi mál skuli
komast í opinbera umræðu,“
byrjar hann. „En ég vil taka
tvennt fram í upphafi þessa sam-
tals okkar: Öll fjölskylda Gunnars
Gunnarssonar er sammála um
það, að Halldór Kiljan Laxness hafi verið stór-
skáld og vel að Nóbelsverðlaununum kominn.
Þetta mál snýst ekki um hann. Í öðru lagi vorum
það ekki við, sem hleyptum þessari umræðu af
stað nú. En þegar bók Hannesar Hólmsteins Giss-
urarsonar, Laxness, er nú komin út og grein Hall-
dórs Guðmundssonar; Hefði Gunnar fengið Nób-
elinn, birtist í Lesbók Morgunblaðsins, er ekki
annað hægt en að segja söguna með okkar orð-
um.“
Gunnar Björn Gunnarsson er sonur Gunnars
Jónssonar Gunnarssonar og Franziscu Gunn-
arsdóttur, sonardóttur skáldsins, en hún ólst upp
hjá afa og ömmu, var trúnaðarmaður afa síns, fór
með höfundarréttarmál hans og var hans mál-
svari. Eftir að hún dó, 3ja marz í fyrra, hefur
Gunnar Björn í æ ríkari mæli talað fyrir mál-
efnum Gunnars Gunnarssonar. Hann situr í stjórn
Gunnarsstofnunar, tilnefndur af mennta-
málaráðherra.
„Þessi atburðarás í kringum nóbelsverðlaunin
1955 eyðilagði langafa minn á margan hátt og
hreint út sagt hefði verið hreinlegra að taka hann
af lífi. Hann var svikinn af sínum eigin tryggð-
arvinum og útgefanda. Á margan hátt finnst mér
langafi hafa lagt árar í bát eftir þessa atburði.
Hann gerði fátt annað en að koma bókum sínum
yfir á íslenzku og held ég að þar hafi ráðið sam-
vizkubit vegna umræðu um að hann hefði ekki
þýtt sjálfur bækur sínar á íslenzku.
Nafn langafa kom mörgum sinnum upp í sam-
bandi við nóbelsverðlaunin í bókmenntum. Hann
var tilnefndur 1918, 1921 og 1922 svo að þegar
kom að 1955 var hann orðinn vel sjóaður í því að
nafn hans kæmi upp í sambandi við þessi verð-
laun. Það var því ekki til í honum að hlaupa upp til
handa og fóta af því tilefni einu saman, enda vissi
hann manna bezt að margt gat gerzt frá tilnefn-
ingu til útnefningar. En atburðarásin 1955 var
með öðru sniði en áður og byrjaði honum betur
þótt á endanum væri gengið fram hjá honum.“
Ég fæ nóbelsverðlaunin
„Ég hef skipt þessari atburðarás niður í þrjá meg-
inþætti; 1) langafi átti að fá nóbelsverðlaunin einn,
2) vegna ásakana um nazisma biður nób-
elsverðlaunanefndin hann um að deila verðlaun-
unum með Halldóri Kiljan Laxness, 3) Halldór
Kiljan Laxness fær einn Nóbelsverðlaunin í bók-
menntum.
Allir vita um þátt þrjú og þáttur tvö hefur nú
verið leiddur í ljós. Um þátt eitt er þetta að segja;
fulltrúi sænsku nóbelsnefndarinnar hringdi í lang-
afa heim og spurði hann, hvort hann myndi ekki
alveg örugglega veita Nóbelsverðlaununum í bók-
menntum viðtöku. Honum var í kjölfarið tilkynnt
að nefndin hefði endanlega ákveðið að hann hefði
unnið til verðlaunanna, honum óskað innilega til
hamingju og hann beðinn um að senda nefndinni
upplýsingar um sig. Þetta var frágengið mál.
Langafi varð óskaplega glaður og deildi gleði sinni
með fjölskyldunni, sem var viðstödd. Það fór ekk-
ert á milli mála, að það var klár útnefning, sem
kætti hann svona. Hann sagði nokkrum trún-
l
m
h
þ
i
i
v
þ
m
v
h
v
h
u
h
l
m
f
þ
h
–
m
v
h
h
þ
þ
aðarvinum sínum utan fjölskyldunnar frá henni,
þar á meðal Matthíasi Johannessen. Ég fæ nób-
elsverðlaunin, sagði hann.
En aftur heim á Dyngjuveg. Daginn sem fjöl-
skyldan fagnaði nóbelsverðlaunum langafa, kem-
ur Ragnar í Smára í heimsókn, en hann var bæði
vinur langafa og útgefandi hans. Í gleði sinni gerir
langafi þau mistök að segja Ragnari tíðindin, sem
bregzt mjög furðulega við og fer að ganga um
gólf. Hann átti að vera í mat um kvöldið, en man
nú allt í einu eftir einhverjum fundi, sem hann
þarf að sækja og rýkur á dyr.
Það næsta sem við vitum er að Andrés Þormar,
frændi langafa og póst- og símamálastjóri, sýnir
honum símskeyti til sænsku nóbelsnefndarinnar
frá Ragnari í Smára, Sigurði Nordal, Jóni Helga-
syni og Peter Hallberg, þar sem segir að það væri
móðgun við hina íslenzku þjóð og íslenzku rík-
isstjórnina að veita bókmenntaverðlaunin manni
sem væri bendlaður við nazisma og væri ekki al-
vöru íslenzkur rithöfundur, þar sem hann skrifaði
á dönsku og hefði búið í Danmörku.
Andrés Þormar braut trúnað með því að sýna
langafa þetta skeyti, en hann taldi svik fjórmenn-
inganna ærna ástæðu til þess. Hann tók hinsvegar
loforð af langafa um að hann myndi ekki nefna
þetta við nokkurn mann meðan hann lifði. Og
langafi var maður orða sinna.
Þá er komið að þætti tvö: Aftur hringir fulltrúi
nóbelsnefndarinnar í langafa og fjölskyldan var
vitni að því samtali. Það var hið vandræðalegasta
fyrir nóbelsnefndina og fulltrúi hennar reyndi
hvað hann gat til þess að fá langafa til að skilja
nýja stöðu mála. Það var komið það babb í bátinn,
að áhrifamiklir Íslendingar höfðu komið því áleið-
is til nefndarinnar að útnefning Gunnars Gunn-
arssonar væri vanvirðing við íslenzku þjóðina og
ekki hægt að veita verðlaunin manni sem væri
tengdur við nazisma og skrifaði ekki á íslenzku. Í
ljósi þess var langafi spurður, hvort hann gæti
sætzt á þá lendingu málsins, sem væri líklegri til
þess að valda síður uppnámi í íslenzku þjóðfélagi;
að deila verðlaununum með Halldóri Kiljan Lax-
ness. Langafi var mikill skapmaður og sárindin og
skapið báru hann í þetta skiptið sem oftar ofurliði.
Hann sagðist hreinlega ekkert hafa meira við þá
að tala, þeir skyldu bara gera það sem þeir vildu
við sín blessuðu nóbelsverðlaun! Þar með fauk
vafalaust hvort tveggja út af borðinu; að langafi
fengi verðlaunin einn eða að hann deildi þeim með
Halldóri Laxness.“
Brútusarstunga af ljótustu gerð
„Þessi framkoma fjórmenninganna í garð langafa
er bæði óskiljanleg og ótrúleg. Vilji menn endilega
draga menn í dilka, þá hygg ég að langafi hafi ta-
lizt til hægri, eins og bæði Ragnar í Smára og Sig-
urður Nordal. Látum það liggja á milli hluta. En
þeir voru vinir hans og Ragnar í Smára var útgef-
andi hans. Þessi skeytasending þeirra var Brút-
usarstunga af ljótustu gerð, sem ég held að
langafi hafi aldrei náð sér almennilega af. Það má
nefna, að margir af þekktustu rithöfundum í heimi
hafa ekki fengið nóbelsverðlaunin og þau eru
Í skugga n
Það var búið að tilkynna
Gunnari Gunnarssyni að hann
fengi nóbelsverðlaunin í bók-
menntum 1955. En hann varð
að sjá af þeim vegna undir-
mála hér heima og í Svíþjóð,
sem varð honum slíkt reið-
arslag að hann náði sér aldrei
af því. Þetta segir barna-
barnabarn Gunnars, Gunnar
Björn Gunnarsson, í samtali
við Freystein Jóhannsson og
rekur hverjum augum fjöl-
skylda skáldsins lítur þetta
mál, sem hún hefur látið
liggja í þagnargildi í hartnær
hálfa öld.
Gunnar Björn Gunnarsson. Málverkið hægra megin
PYNTINGABANN OG ÁSETNINGUR BUSH
Bandaríkin hafa stigið skref í átt tilþess að bæta skaðann, sem unninn
hefur verið á ímynd þeirra sem boðbera
frelsis og mannréttinda. George W.
Bush forseti hefur náð samkomulagi við
öldungadeildarþingmanninn John
McCain um orðalag frumvarps þess síð-
arnefnda, sem bannar hvers kyns illa,
ómannúðlega eða niðurlægjandi með-
ferð eða refsingu fanga, sem eru í haldi
Bandaríkjamanna, hvar sem er í heim-
inum.
McCain sagði á blaðamannafundi,
sem hann hélt með forsetanum eftir að
þeir handsöluðu samkomulag sitt, að
Bandaríkin myndu koma eins fram við
alla, hversu vondir menn sem þeir
væru. „Við höfum sýnt heiminum að
Bandaríkjamenn eru ekki eins og
hryðjuverkamennirnir,“ sagði McCain.
Undir þetta tók George W. Bush og
sagði að Bandaríkin myndu ekki líða
pyntingar á föngum, hvorki heima fyrir
né erlendis. Það ætti ekki að koma nein-
um á óvart að forseti Bandaríkjanna
tæki þannig til orða. Vandi Bush er hins
vegar sá að það trúir honum ekki nokk-
ur maður eftir það sem á undan er
gengið. Í fimm mánuði hafa Bush og
stjórn hans reynt að stöðva frumvarp
McCains, m.a. með því að hóta að beita
neitunarvaldi. Því hefur verið haldið
fram að frumvarpið takmarkaði vald
forsetans og drægi úr getu leyniþjón-
ustunnar til að afla upplýsinga. Dick
Cheney varaforseti reyndi að fá fram
undanþágu frá lögunum fyrir leyni-
þjónustuna CIA.
Þingmenn – bæði repúblikanar og
demókratar – brugðust þannig við að
frumvarpið var samþykkt með 90 at-
kvæðum gegn 9 í öldungadeildinni og í
vikunni samþykkti fulltrúadeildin með
308 atkvæðum gegn 122 yfirlýsingu um
stuðning við frumvarpið. Bush átti því í
raun engan annan kost en að kyngja
frumvarpinu; hann hefði ekki getað
beitt neitunarvaldi sínu. Bæði hann og
Cheney biðu nánast algeran ósigur í
málinu. Það eina, sem stjórnin fékk
McCain til að fallast á, var að starfs-
menn CIA, sem kunna að verða dregnir
fyrir dóm vegna brota á reglum um
pyntingar, njóti sömu lagalegu verndar
og hermenn, sem sakaðir eru um sams
konar afbrot.
Í Washington hafa margir andstæð-
ingar pyntinga áhyggjur af því að
stjórn Bush skilji hugtakið ekki með
sama hætti og þingið; þannig er t.d. óút-
kljáð hvort bannið taki til þess að dýfa
höfði fanga í vatn þannig að þeir haldi
að þeir séu að drukkna, láta þá dveljast
í ísköldum klefum eða geyma í járnum í
óþægilegum stellingum. Þá vinnur
stjórnin að því að koma í gegnum þingið
öðrum ákvæðum, sem rýmka löggjöf
um beitingu harðneskjulegra yfir-
heyrsluaðferða og geta unnið gegn lög-
unum, sem McCain vill setja.
Þótt Bandaríkjaþing hafi þannig
stigið mikilvægt skref, mun það litlu
breyta nema ríkisstjórn Bush sýni
raunverulegan ásetning í því að banna
með öllu pyntingar og ómannúðlega
meðferð fanga og geri rækilega hreint
fyrir sínum dyrum. Það er næsta ótrú-
legt að leiðtogar Bandaríkjanna skuli
ekki skilja, hvílíkt tjón það hefur unnið
málstað þeirra í stríðinu gegn hryðju-
verkum að taka ekki einarða afstöðu
gegn þvílíkum mannréttindabrotum.
ÖFLUGASTA DAGBLAÐA-
ÚTGÁFA Á ÍSLANDI
Í gær voru undirritaðir samningarum kaup Árvakurs hf., útgáfu-félags Morgunblaðsins, á 50%
hlut í Ári og degi ehf., útgáfufélagi
Blaðsins, fríblaðs, sem hóf göngu sína
fyrr á þessu ári. Með þessu samstarfi
er til orðin öflugasta dagblaðaútgáfa á
Íslandi. Sameiginleg sala og dreifing
Morgunblaðsins og Blaðsins er um-
talsvert meiri en helztu keppinauta í
dagblaðaútgáfu.
Samstarf þessara tveggja blaða á
sér nokkurn aðdraganda. Blaðið hefur
frá upphafi verið prentað í prent-
smiðju Morgunblaðsins. Í haust var
útgáfudögum Blaðsins fjölgað um
einn. Á sama tíma hóf Morgunblaðið
aldreifingu að hluta, á mánudögum og
laugardögum og dreifir Blaðinu á
laugardögum. Gera má ráð fyrir að
uppbyggingu á víðtækara dreifikerfi
Morgunblaðsins verði haldið áfram á
næstu mánuðum.
Samlegðaráhrifin af samstarfi þess-
ara tveggja blaða eru augljóslega
mikil. Morgunblaðið býr yfir það öfl-
ugu framleiðslukerfi að tiltölulega
auðvelt er að sjá um framleiðslu á
Blaðinu í því kerfi.
En jafnframt er ljóst að á blöðunum
tveimur starfa áfram tvær sjálfstæðar
ritstjórnir og sölukerfi blaðanna
munu einnig starfa hvort með sínum
hætti.
Þetta er í fyrsta sinn, sem Árvakur
hf., útgáfufélag Morgunblaðsins, kem-
ur að útgáfu annars dagblaðs. Það er
eðlileg þróun í ljósi þeirra breytinga,
sem orðið hafa á fjölmiðlamarkaðnum
og í samræmi við stefnumörkun nýrr-
ar stjórnar Árvakurs hf. í kjölfar að-
komu nýrra hluthafa að útgáfufélag-
inu.
Í nálægum löndum er algengt að út-
gáfufélög áskriftarblaða eignist hluti í
fríblöðum, sem hafa náð að hasla sér
völl á dagblaðamarkaðnum með afger-
andi hætti. Þannig stendur Berl-
ingske Tidende að útgáfu fríblaðs í
Kaupmannahöfn og Helsingin Sano-
mat hefur eignazt annað af tveimur
fríblöðum, sem gefin eru út í Helsinki.
Fyrr á árum átti Árvakur hf. kost á
því að eignast síðdegisblað en þeim
tilboðum var hafnað á þeirri forsendu,
að ekki væri æskilegt að útgáfufélag
Morgunblaðsins réði yfir stærri hlut
af dagblaðamarkaðnum en þá var.
Nú eru breyttir tímar eins og allir
vita.
Þegar horft er til útbreiðslu þess-
ara tveggja blaða, Morgunblaðsins og
Blaðsins og víðtækrar notkunar fólks,
ekki sízt yngra fólks, á netútgáfu
Morgunblaðsins, mbl.is, er ljóst að
staða þessara þriggja fjölmiðla, sem
ýmist eru að öllu leyti í eigu Árvakurs
eða að hluta til, er gífurlega sterk.
Það er því ljóst að bæði eigendur og
starfsmenn þessara þriggja fjölmiðla
horfa með bjartsýni fram á veg og
stefna að aukinni uppbyggingu, sem
augljóslega mun að einhverju leyti
mótast af tengingu sjónvarps og nets.