Tíminn - 21.12.1972, Blaðsíða 73

JOLABLAÐ 1972
TÍMINN
73
Kins og Arni Björnsson oröaöi
þaö, Jiffti cl'lir saml sem áftur
hin upprunalcga hátift,” of> nýja
nafnih hrcylti cngu um lorm og
framkv;cm(l hátiöahaldanna.
Ilcr á noröurhvcii jaröar lóru
mcnn ckki hcldur varhluta af
slikum hátiðahöldum. ,,Ein-
hverntima i skammdeginu, iöngu
lyrir kristnitöku, hafa menn á
Norðurlöndum eins og viða
annars staðar haldið hátið, og
nefndist hún jól." (15) Fluttu
landnámsmenn sið þennan með
scr til tslands og dýrkuðu menn
þá gjarnan Frey og héldu miklar
jólaveizlur. (16) „Ruma fyrstu
öld tslandsbyggðar hefur....nær
cinviirðungu verið um að ræða
hciðnar siðvenjur.” (17)
Allt bendir til þess, að jólahald
að heiðnum sið hér norður frá,
iiafi sizt verið kristilegra en i
Hóm og viðar. 1 fornum kvæðum
er talað um að ,,drekka jól”, sem
bendir til þess.a ð á jólum hafi öl
eða vin verið um hönd haft. (18)
Raunar segir Árni Björnsson:
,,Þann drykk skorti einmitt
sjaldnast á jólum.”
Undiráhrifum áfengis var
mönnum gjarnt að strengja heit
til „vigferla, landvinninga og
kvennafars.” (19)
Krislnilakan áriðlOOOer talin
mcrkur alburður i stjórnarfars-
siigu tslands. Engu að siður var
viðtaka kristninnar ..mestmegnis
á vI irhorðinu, en hvorki
hugsunarháttur almcnnings né
arltcknar siðvcnjur lóku ncinni
gcrhvllingu á þvi hcrrans ári
1000." (20) Hciðnar jólaveizlur
liðkuðusl hcr eftir sem áður ,,og
mun mála sannast, að á þeim hal'i
cnginn munur vcrið hvað snerti
truarlegl inntak, hddur liafi þær
vcrið hciðnar jalnl i anda scm at-
ferli." (21)
Allt Iram á 18. óld liðkuðust
vökumctur og jólagleði, en voru
þá mikið lil lagðar niður, vegna
þcss.að þ;er voru dæmdar af og
hannaöar mcð lögum. Gifulcgt
siðleysi tiðkast og má i þvi sam-
bandi nefna Jöfragieði. Eitt árið
er sagt, að 19 börn hafi komið
undir i gleði þessari og var hUn
dæmd af árið eftir. (22).
Ilvernig cr ástandið nU á
dögum? Vitaskuld haga mcnn sér
ckki allir þannig, en hvað mcð
jóhivcizlur fyrirta'kja? Er það
ckki svo. að i þeim varpa mcnn af
scr öllum siðferðishömlum og
hcgða sér ósköp svipað og mcnn
gcrðu i þessum lornu svall-
vciz.lum, scm gclið hclur verið
um ?
Sióvenjur jólanna.
Það er augljóst mál. að jólin
cru hciðin hátið. Ilvað þá um
ýmsar vinsælar siðvenjur, sem
fylgja jólunum? Hvaðan er upp
runnin sti vcnja, að hafa jólalré
cða að gcfa jólagjalir? Er sá
siður að kvcikja á kertum um jól
cinnig heiöinn?
Við leitum lil séra Hislops til
jicss að linna svarið. Hann segir:
Kcrli og hjöllur og grcnisvcigar eru meðal þess, sem þykir lieyra
jólunum til.
JÓLIN
Svanberg K. Jakobsson:
Um jólaleytið senda margir kunningjum sinum
og ástvinum kort eða gjafir og sýna þannig, að þeir
liugsa til þeirra. Mörgum milljónum króna er eytt i
jólagjafir um liver einustu jól.
Fjölmargir eiga fastlega von á þvi, að vinir
þeirra og skyldfólk sendi þeim jólagjafir. Fái þeir
liins vegar ekki gjafirnar, eru þeir oft og tiðum
særðir.
Margir tillitssamir menn vilja ekki móðga aðra
og leitast þvi við aö sýna það með þvi að senda
slikar gjafir. En livað skyldu þessir sömu menn
hugsa um Guð? Er það einnig ósk þeirra að móðga
hann ekki?
sinni .lól á islandi.”.... hafði um
nokkurt skeið verið haldin hátíð-
leg fæðing hinnar ósigrandi sólar,
,,dies natalis Solis invicti”...Þessi
siður átti sér eldri fyrirmyndir i
Austurlöndum, það er I Mithra-
trUnni...Þessi sóldýrkun var gerð
að rikisstrU á dögum Arelianusar
keisara (hann var keisari á
árunum 270-275 e.Kr.) .” (8)
NU lara jól i hönd og er þvi
hverjum og einum hollt að hug-
leiða, hvað felst i helgihaldi
jólanna. Gæti verið, að jólin séu
ekki bibliuleg hátið? Sagt er, að á
jólum sé verið að halda upp á
fæðingu JesU Krists. Hins vegar
segja sagnfræðingar eins og Ás-
geir Hjartarson ....og þess má
einnig minnast, að hinn 25.
desember var fæðingardagur sól-
guðsins Mithra, en ekki helgur
haldinn af kristnum mönnum fyrr
en á fjórðu öld." (1)
Gott er þvi að gera sér strax
Ijóst, að hvorki 24. né 25. desem-
ber er íæðingardagur Krists. í
bók sinni, The Tvo Babylons,
segir séra Alexander Hislop um
fæðingardag Krists:
..Ritningarnar segja ekki orö um
nákvæman fæðingardag hans eða
á hvaða árstima hann var
fæddur." (2) Á hinn bóginn veitir
frásaga Bibliunnar af fæðingu
hans vissa visbendingu. Þegar
engillinn boðaði fjárhirðunum i
Betlehem fæðingu JesU, gættu
þeir sauða sinna Uti i haga um
miðja nótt. Varðandi þetta atriði
segir séra Hislop: „Enda þótt
dagurinn geti verið allheitur, er
næturkuldinn i desember allt til
febrUar mjög nistandi.og það var
ckki venja fjárhirðanna i JUdeu
að gæta hjarða sinna i haga siðan
en um endaðan október.” (3)
t fyrstu voru íjölmargir dagar
nefndir sem fæðingardagar
Krists. Sá dagur sem i fyrstu.náði
hvað mestri Utbreiðslu, var 6.
janUar. (4) Enn i dag er það 6.
janUar, sem fæðingarhátið Krists
er haldin hátiðleg i Rússnesku
rétttrUnaðarkirkjunni. (5)
Kaupsýslan dafnar um jólin þvi að orðinn er fastur siður að gefa
dýrar gjafir. Kannskí er sá siöur meðfram al þvi sprottinn, að
vitringarnir þrir komu með reykelsi og inyrru að jötu frelsarans.
En þó ciga jólagjafir sér miklu dýpri rætur.
Frumkristnir menn, á hinn
bóginn, héldu ekki upp á fæðingu
Krists, ,,enda taldi kristna
kirkjan á þeim limum það lil
hinnar mestu hciðni að halda
hátiðlegt upphaf hins jarðneska,
holdlega lifs." (6) Fyrstu 380 árin
komsf kristna kirkjan prýðilega
al'. án þess að halda hið minnsta
upp á fæðingu JesU. Það var
raunar ekki fyrr en um árið 440,
að æðstu menn kirkjunnar á
heíztu höfuðstöðvum hennar
ákveða, að 25. desember skuli
haldinn hátiðlegur opinberlega
sem fæðingardagur.Jesu. (7)
Uppruni jólanna.
Þessi dagsetning jólanna á sér
mjög svo ákveðinn uppruna,
alveg eins og siðvenjur jólanna
yfirleitt. Þessi dagur hafði verið
haldinn hátiðlegur löngu áður en
kirkjan lögfesti hann sem
fa'ðingardag Krists. ,,Á þessum
degi." segir Arni Björnsson i bók
Jólalrén cru ckki sérlcga gömul i hettunni — það eru ekki nema svo
scm liundrað ár siðan þau urðu algeng i Norðurálfu.
Kristileg hátíð?
Það er þvi engum vafa undir-
orp'ið, að jólin eru af sama toga
spunnin og heiðnar hátiðir
fortiðarinnar. The Ameriean
l’coplcs Kncvclopcdia segir:
,,Sem liátið var (SatUrnalia)
hátiðin lik jólunum.” (9) Árni
Björnsson bendirá, hvernig hátið
þessi var gerð að fæðingarhátið
Krists: ..Kirkjan beitti nU með
aðstoð kcisaravaldsins sinni al-
kunnu aðferð, að klæða vinsæla
alþýðlega hluti i kristilegan
buning og gerði fæðingardag
sólarinnar með öllum hans fylgi-
liskum að fæðingarhátið Krists.”
(10) Nýtt nal'n á hátiðinni skipti
þó að sjálfsögðu engu máli,
áfram Jifði eftir sem áður hin
upprunalega hátið með hinum
ævafornu margslungnu siðum og
venjum." (11)
Hvernig voru nU þessir ,,marg-
slungnu siðir og venjur" gömlu
SatUrnalia-hátiðarinnar? Það,
sem hvað helzt einkenndi hátiðina,
var yfirgengilegur drykkju-
skapur og gróft siðleysi.
,, I)rvkkjuskap og slarki var
gefinn laus taumurinn, þrælar
iiðluðust timabundið frelsi og
leyfðu sér allt mögulegt gagnvarl
hUsb'ændum sinum.” (12) Svipaða
siigu er að segja, sé farið enn
lengra aftur i timanna, en frá
grárri lorneskju hafa frjálsar
áslir tiðkast á hátiðum þessum
dsamt alls kyns frjósemisdýrkun.
(13) Um slikt atferli segir i
bókinni Curisosities of Popular
Custoins:
..Þrátt lyrir fordæmingu hinna
vitru og skynsömu, endurtóku
jólin á þessum lyrstu timum oft
allar verstu svall veizlurnar,
ólilnað og ósiðsemi Bakkanila- og
SatUrnalia-hátiðanna. Klerkarnir
sjálfir soguðust inn i hringiðuna...
()g hvers mætti vænta af leik-
mönnum, ef heiðnar erfðavenjur
voru svona rótgrónar á meðal
prestanna? Taumlaust svall
jolanna i fornöld var nærri ótrU-
legt. ólifnaður, drykkjuskapur,
guðlast — ekkert vantaði. óhófið
náði hámarki taumleysis” (14)