Tíminn - 08.04.1973, Síða 14

14
TtMINN
Sunnudagur 8. april 1973.
Þar hanga þcir á krókum uppi á v6gg I verksta&öi Steinbjörns, fullur tugur splunkunýrra hnakka. Vafalaust eiga þeir eftir aö sitja á baki gaeöings, flestir ef ekki altir.
Tímamynd. GE.
SÖÐLASMÍÐ var citt þaft handverk, sem mikift var stundaft f sveitum
landsins fyrr á árum. Þetta var cftlilegt, þvi aft hnakka, söftla og beizli
þurftu allir aft nota, en aftur á móti var ekki alltaf auftvelt aft verfta sér
úti um slíka vöru i kaupstaftnum. Þaft áttu ekki allir kaupstaftir á aft
skipa iðnaftarmönnum i þessari grein.
En nú er þ' ssi ágæta iftja á hröftu undanhaldi. Þeir munu vera orftn-
ir sárafáir, bændurnir, sem enn leggja stund á söftlasmift, og mér er
ekki grunlaust um, aft meira aft segja á öllu landinu séu þeir menn aft
verfta teljandi á fingrum sér, sem stunda þetta starf aft verulegu ráfti.
Söðlar voru að
hverfa
1 Hverageröi má þó linna
mann, sem stundað hefur söftla-
smift áratugum saman og gerir
þaft enn i talsveröum mæli, þrátt
fyrir háan aldur Þaft er Stein-
björn Jónsson, og skulum við nú
heyra, hvaft hann hefur aft segja.
— Lærftir þú söðlasmift
formlega sem iftngrein. Stein-
björn?
— Já þaö má alveg taka svo til
orfta. aft ég haíi lært söftlasmiftina
sem iftngrein. Ég vann hjá
Samúel heitnum Ólafssyni, söftla-
smiö i Reykjavik á hverjum vetri
frá 1926 til 1933.
— Voru þá einhver verkstæfti I
Reykjavik, sem eingöngu smift-
uftu reifttýgi?
— Ég man eftir fjórum efta
fimm verkstæftum, sem stunduftu
þetta. A hverju verkstæfti voru
tveir til þrir menn, sem unnu
meira efta minna aft söftlasmift
allt árift. Þaft var mikift smiftaft af
hnökkum, en eftir aft ég kom
þarna við sögu var litiö um söftla
smiö. Þeir voru aft hverfa úr
tizku, þvi aö konurnar voru farn-
ar aft rifta i hnökkum, flestar
hverjar. Fyrsta veturinn, sem ég
vann aft þessu i Reykjavik. smið-
afti verkstæftift þar sem ég vann,
tvo söðla. Þeir voru báðir óseldir,
þegar ég fór þaftan.
— Var annars dálitift stöftug og
jöfn sala i þessum hlutum?
— Vift unnum aft þessu á vet-
urna og smiðuftum á lager, eins
og þaö er kallaft.
Sumir færðu kærustunni
rciðtýgi
A þessum árum var mikift af
sveitamönnum vift sjóróöra i
veiftistöövunum á Reykjanesi.
Þegar þeir svo fóru heim á vorin,
höl'ftu þeir venjulega nokkur
peningaráft eftir vertiftina, og
keyptu þeir þá oft hnakka og ann-
an búnaft. Sumir færftu kærustum
sinum slika hluti, þegar þeir
komu heim úr verinu.
Þaft ber aft hafa i huga, aft á
þessum timum voru lika margir
söftlasmiftir i sveitum landsins.
Þaft þurfti svo gifurlega mikift af
reifttýgjum, þvi aft alis staftar var
mannmargt á bæjum og heita
mátti, aft hver maður ætti sinn
hnakk. Margir áttu lika sinn eigin
hest, og aft minnsta kosti var
hesturinn eina farartækift, svo
framarlega, sem ferftazt var á
landi. en ekki sjó.
Hélzt þú ekki áfram sjálf-
stæöri söftlasmíð, strax og þú
hafftir lokift námi.au?
— Ég vann áö þessu aft vetrin-
um, eitir aö ég var farinn aft búa,
en búskap byrjafti ég áriö 1934.
— Hvar var þaft?
— Þaft var á Syðri-Völlum á
Vatnsnesi i Vestur-Húnavatns-
sýslu,
— Bjóstu lengi þar?
— Á Syðri-Völlum bjó ég i 28 ár,
en haffti áftur búift á Reykjum i
Miftfirfti i tvö ár.
— Var ekki mikill markaftur
fyrir reifttýgi i þessari miklu
hrossasýslu?
— Þaft var alltaf nóg aft starfa i
þessu, þegar þaft var aðeins
stundaft helming ársins, eða rösk-
lega þaft, nefnilega aft vetrinum
til. En svo komu nú fjárpestirnar,
þær gerðu strik i reikninginn hjá
mörgum, fjárhagurinn þrengdist,
og þá dró verulega úr þessu, en þó
voru sölumöguleikarnir alltaf
nokkrir.
— Þú hefur þá alltaf stundaft
þetta samhlifta búskapnum?
— Nei, ekki var þaft nú alveg.
Þegar ég var búinn aft koma upp
bústofni aftur, eftir fjárpestirnar,
fór að verfta erfiftara aö fá fólk til
sveitastarfa og þá lagfti ég söðla-
smiöina alveg á hilluna um tiu
ára skeift. Þaft var ekki fyrr en ég
var hættur búskap og fluttur
suöur i Hveragerfti, aft ég byrjafti
á þessu aftur. En slöan ég kom
hingaft, hef ég unniö stöftugt aö
söftlasmiftinni.
— Er ennþá nægur markaftur
fyrir þessa vöru?
— Já, þaft vantar hvorki
markað né eftirspurn. Söftla-
smiftum hefur fækkaft mjög, en þó
lærði ungur og efnilegur maftur
söðlasmift fyrir nokkrum árum og
setti upp verkstæfti á Selfossi.
— Telur þú samt ekki, aft það
gæti veriö framtift i þessari
starfsgrein?
— Jú. Þaft gæti veriö nokkur
framtift i henni, en þó er eftir-
spurnin ekki svo mikil, aft margir
gætu þar unnið aft.
Ilnakkar handa
útlendingum
— Heldur þú, aft þaft væri hægt
aft selja hnakka til útlanda meft
þeim hestum, sem vift seljum úr
landi?
— Ofurlitift hefur verift gert aft
þvi, og þaft virftist vera vaxandi
áhugi hjá útlendingum fyrir þvi
aft fá islenzka hnakka á þá Is-
lenzku hesta, sem þeir kaupa.
Þeir virftast beinlinis trúa þvi aft
slikt sé nauðsynlegt, þó þaft sé
vitanlega hinn mesti misskilning-
ur. Islendingar hafa keypt enska
hnakka og notaft þá á sina hesta,
og sömuleiðis eru framleiddir
mjög góðir hnakkar i Þýzkalandi.
— Já, sjálfsagt er þaft nú
fremur tilfinningalegt vifthorf, en
hagrænt, ef menn trúa þvi, aft þaft
þurfi endilega islenzkan hnakk á
Islenzkan hest. En hefur þú nokk-
urn tima smiftaft hnakka fyrir út-
lendinga?
— Þaö hef ég gert afteins þrisv-
ar, en ég hef mjög oft verift spurft-
ur um hnakka fyrir útlendinga.
Ég hef þó fremur kosið aö full-
nægja þörfunum hér heima, eftir
þvi sem ég hef getaö, þar sem ég
vissi, aft þar var eftirspurnin
ærin.
— Hversu mikift myndi
hnakkur og beizli kosta núna —
ný, á ég viö?
— Verft á hnökkum er oröift
nokkuö hátt, miftaft vift þaft sem
var, þegar ég man fyrst eftir.
Hnakkurinn, sem ég fékk, þegar
ég fermdist, árift 1910, kostaöi35
krónur, en nú kostar hnakkur i
kringum tuttugu þúsund krónur.
Verft á beizlum er dálitift mis-
munandi, eftir þvi um hvaða gerft
er að ræfta, en sú fjárhæft, sem
ráö er fyrir gerandi, er þó aldrei
undir þrem til fjórum þúsundum,
efta jafnvel meira.
— Nú. Þaft eru þá svona um þaft
bil 25 þúsund krónur, sem þaft
kostar aö leggja á hest nú á
dögum.
— Já, ætli þaft sé ekki nálægt
þvi.
— Þaft var alþekkt fyir á tímum
aft skreyta reiötýgi meft ýmsu
móti. Fékkst þú aldrei við þaö?
— Nei. Sá siftur var fyrir löngu
um garö genginn, þegar ég fór aö
fást viö söftlasmifti. Aftur fyrr
voru til svokallaðir hellusöftlar.
Þaft voru dýrir og vandaftir grip-
ir, sem ekki var á færi annarra en
efnamanna aft eiga. Nú sjást
þessi djásn afteins á söfnum.
— En útflúr I leðrinu? Hefur þú
ekki fengizt vift þaft?
— Nei. Þaft hefur eiginlega
aldrei verift gert, ef undan er skil-
inn sá siftur að draga rósir á
söftullöf á meftan þeir tiðkuftust.
En á hnökkum held ég aft aldrei
hafi verift neitt skraut efta flúr i
leftri. En á meftan járnvirkja-
hnakkarnir voru smiftaftir, fyrir
svo sem þrem til fjórum ára-
tugum, þá voru dregnar rósir i
setuna á þeim.
— Nú er söftlasmift meira en
lefturverkift eitt. Þaft þarf lika aft
Steinbjörn Jónsson, söftlasmifturinn i Hveragerfti.
Rætt við
Steinbjörn Jónsson,
söðlasmið