Fréttablaðið - 19.11.2004, Síða 26

Jákvæður er sá sem játar, kveð-
ur já við, neikvæður sá sem neit-
ar, rífur niður fremur en byggir
upp, samkvæmt Íslenskri orða-
bók. Hlutleysi er hins vegar að
láta einhvern í friði, skipta sér
ekki af honum. Jákvæður frétta-
flutningur er þá fréttaflutningur
þar sem kveðið er já við þeim
eða því sem fjallað er um, nei-
kvæður sá sem rífur niður. En sé
fréttaflutningurinn hlutlaus er
það látið í friði sem fjallað er
um.
Skyldi vera ástæða til að
flokka fjölmiðla undir eitthvert
af þessum þremur hugtökum?
Það er skoðun margra, meðal
annars Júlíusar Hafstein, hátíða-
stjóra ríkisins. Eftir að hafa
staðið fyrir tæpra 60 milljóna
króna hátíðahöldum vegna aldar-
afmælis fullveldisins gaf hann út
skýrslu þar sem fjölmiðlum er
meðal annars gefin einkunn
fyrir það hvernig þeir „stóðu
sig“ í umfjöllun um hátíðahöldin,
það er í hve miklum mæli þeir
voru neikvæðir, jákvæðir eða
hlutlausir.
Niðurstaðan var sú að Morg-
unblaðið var „jákvæðast“ en DV
og Fréttablaðið „neikvæðust“.
Sagt var frá þessari skýrslu
veislustjórans í menningarþætt-
inum Víðsjá í síðustu viku, í
pistli þar sem annar umsjónar-
manna, Marteinn Breki Helga-
son, gerði grín að hátíðastjóran-
um með aðferð öfugmælanna. En
síðar í vikunni var sagt frá henni
í kvöldfréttum útvarpsins á afar
hlutlausan hátt, engin tilraun
gerð til að setja spurningamerki
við hugtakanotkunina, aðeins
komið á framfæri sjónarmiði há-
tíðastjórans, mest í formi talna.
Þar fannst mér fréttastofa Út-
varpsins bregðast skyldu sinni.
Nútíma blaða- og frétta-
mennska, sem þróaðist einkum í
Bandaríkjunum á fyrstu áratug-
um síðustu aldar, er hvorki já-
kvæð, neikvæð né hlutlaus. Hún
er óhlutdræg og ekki síður gagn-
rýnin, en það er orðið sem menn
eiga raunverulega við þegar þeir
nota orðið „neikvæðni“, og óhlut-
drægni á ekkert skylt við hlut-
leysi. Það er eitt helsta hlutverk
nútímafjölmiðla að gagnrýna
valdamenn og flokka þeirra og
veita þeim aðhald, fylgjast með
gerðum stjórnmálamanna, skoða
þær, rannsaka, túlka og birta nið-
urstöður sínar almenningi. Það
er ekki niðurrif. Því miður hefur
orðið bakslag í fjölmiðlun af
þessu tagi upp á síðkastið, ekki
síst í upprunalandinu, Banda-
ríkjunum. Þar í landi finnast þó
einstaka fjölmiðlar sem hafa
ekki brugðist og fjalla á gagn-
rýninn hátt um ýmsa stóra við-
burði, til að mynda Íraksstríðið.
En það er neikvæður frétta-
flutningur að mati ráðamanna og
sjálfur utanríkisráðherra þessa
lands nefndi það fjölmiðlafólk
sem helst stendur sig í stykkinu
um þessar mundir „meinfýsnis-
hlakkandi úrtölumenn“ og
kvaðst hafa áhyggjur af andúð
fjölmiðla og stjórnmálamanna á
Bandaríkjunum, sem hann líkti
við „glórulausa fordóma“. Og
harðir hægrimenn íslenskir hafa
gefið gagnrýnum fjölmiðlum þá
einkunn að þeir séu óáreiðanleg
og ómarktæk málgögn illgjarnra
vinstrimanna (ekki síst New
York Times).
Hátíðastjórinn og utanríkis-
ráðherrann vilja semsé að fjöl-
miðlar séu vinsamlegir í sinn
garð og vina sinna, fjalli vinsam-
lega um gjörðir þeirra, styðji þá
í einu og öllu. Ef bent er á það
sem aflaga fer fyrtast þeir og
tala um meinfýsi, andúð, for-
dóma og neikvæði. En þeir hafa
það sér til afbötunar að þeir eru
svo gjörsamlega vissir í sinni
sök að ekki er efi í þeirra huga:
Heimastjórnarafmælið var stór-
kostlegt og Bush er helsti forvíg-
ismaður mannréttinda og lýð-
ræðis í heiminum. Það er mynd-
in af heiminum sem þeir vilja að
allir hafi.
Hugmyndafræðin að baki
þeirrar gerðar fréttamennsku
sem ég gat um hér að ofan að
hefði fyrst tekið að þróast í
Bandaríkjunum snemma á síð-
ustu öld er kennd við þjóðfélags-
lega ábyrgð. Önnur hugmynda-
fræði tíðkaðist í árdaga dagblaða
á 17. öld og var kennd við ein-
veldi. Henni var einkum ætlað að
styðja stjórnvöld og þjóna ríkinu
en öll gagnrýni bönnuð. Hún var
aflögð víðast í hinum vestræna
heimi fyrir margt löngu en tíðk-
aðist þó lengi í mörgum löndum,
meðal annars Suður-Ameríku og
Sovétríkjunum meðan þau voru
og hétu, og einhvers staðar tíðk-
ast hún líklega enn. Viljum við
þess konar fjölmiðlun á Íslandi í
byrjun 21. aldar?
Annars er forvitnilegt að at-
huga hvað Íslensk orðabók segir
um orðið meinfýsi: Illgirni,
illska, fögnuður yfir óförum ann-
arra. Hvert beinist illgirni og
illska úrtölumannanna og yfir
óförum hverra hlakka þeir?
Bush? Almennings í Írak? Júlíus-
ar Hafstein? ■
19. nóvember 2004 FÖSTUDAGUR26
Um jákvæða og
neikvæða fjölmiðlun
Ef fjölmiðlar flytja margoft hæpn-
ar fullyrðingar frá valdastólum og
sérfróðum álitsgjöfum geta þær
orðið hluti þess sem kalla má opin-
bera skynsemi. Auðvitað er æski-
legt að sem minnst sé um villandi
fullyrðingar og forsendur í þjóð-
málaumræðunni. En því miður
blasa alltaf við dæmi um tvöfeldni
og tilhliðrun sannleikans í því sem
verið er að fjölmiðla til okkar. Eftir
að utanríkisráðherra brá sér með
fríðu fréttamannaliði til Bandaríkj-
anna var byrjað að slá upp enn og
aftur þeirri frétt að ríkisstjórnin sé
að tryggja Íslendingum varnir
gegn loftárásum með því að reyna
að fá Bandaríkjastjórn til að hafa
hér áfram orustuþotur. Er það satt?
Hvaða loftárásum? Hafa einhverj-
ar ríkisstjórnir látið gera loftárásir
síðan heimsstyrjöldinni síðari lauk
aðrar en sú bandaríska, ísraelska
og breska? Jú, og svo líka Atlants-
hafsbandalagið í Serbíu. Stendur
okkur ógn af þeim árásaraðilum?
Er ekki orðið tímabært að málsvar-
ar ríkisstjórnarinnar og Samfylk-
ingarinnar hætti að tala til þjóðar-
innar um viðbúnað gegn loftárás-
um eins og hún sé hugsunarlausir
hálfvitar? Frá valdastólunum fáum
við margendurtekin boð um skatta-
lækkanir vegna þess að myndast
hafi það sem kallað er „svigrúm til
skattalækkana“. Þetta byggist á
kosningaloforði sem spunameistar-
ar og auglýsingaráðgjafar telja nú
orðið ómissandi í kosningabaráttu.
Raunin varð hins vegar sú að eftir
kosningar var þrengt að þeim sem
síst skyldi, ungu fjölskyldufólki
með þungar byrðar húsnæðislána á
bakinu. Vaxtabætur voru skertar
um 10%. Þetta og það að láta per-
sónuafslátt standa í stað um langt
árabil þýðir í raun að ríkið er að
taka meira til sín. Allt tal um lækk-
un skatta er orðin tóm – og heldur
áfram að vera það þegar tekju-
skattsprósentan lækkar um 1% um
áramót. Margrætt „svigrúm til
skattalækkana“ er augljóslega
hreinn tilbúningur á tímum þegar
verið er að draga saman þjónustu
heilbrigðiskerfisins, grunnskólar
eru lokaðir vikum saman vegna
þess að hið opinbera hefur ekki
pening til að mæta kröfum kennara
um hærri laun og minni kennslu-
skyldu – og sveitarfélög safna
skuldum vegna þess að útsvarið
nægir ekki til þess að sinna aukn-
um verkefnum þeirra. Í október
var slegið upp frétt, sem berst ár-
lega að utan, um það að Ísland sé
meðal þeirra landa þar sem spilling
er minnst. Er ekki orðið tímabært
að minna rækilega á að mælikvarð-
inn, sem notaður hefur verið, er
takmarkaður við mútur? Það að
veita ættingjum og samherjum
eftirsótt embætti telst ekki með og
ekki ólöglegt samráð stórfyrir-
tækja um verð og tilboð. Og sú
vonda hefð á Alþingi og í sveitar-
stjórnum að meirihlutinn tekur svo
til ekkert tillit til minnihlutans get-
ur varla talist til fyrirmyndar þótt
ekki sé það beinlínis dæmi um
spillingu. Hvað er það annars kall-
að þegar stór ákvörðun um stuðn-
ing þjóðar við innrás er tekin af
tveimur ráðamönnum? Eftirþank-
ar: Væntanlega vitnar það um
barnaskap að eyða tíma í að skrifa
svona grein. Er hún ekki um það
sem allir vita? Líður okkur ekki vel
í lygavef? ■
Tvöfeldni í þjóðmálaumræðunni
HÖRÐUR BERGMANN
KENNARI OG RITHÖFUNDUR
UMRÆÐAN
LYGAVEFUR
ÞORGRÍMUR GESTSSON
BLAÐAMAÐUR OG RITHÖFUNDUR
UMRÆÐAN
FJÖLMIÐLAR
Hátíðastjórinn og
utanríkisráðherrann
vilja semsé að fjölmiðlar
séu vinsamlegir í sinn garð
og vina sinna, fjalli vinsam-
lega um gjörðir þeirra, styðji
þá í einu og öllu. Ef bent er
á það sem aflaga fer fyrtast
þeir og tala um meinfýsi,
andúð, fordóma og nei-
kvæði.
,,
ÆVINTÝRI GRIMS
26-39 umræða 18.11.2004 15:55 Page 2