Fréttablaðið - 29.06.2005, Blaðsíða 40

Í mars síðastliðnum birti Stand-
ard & Poor’s skýrslu um áhrif
öldrunar á hagkerfi fimm af hel-
stu iðnríkjum heims; Bandaríkj-
anna, Bretlands, Þýskalands,
Frakklands og Ítalíu. Skýrslan
var ekki spá heldur aðeins fram-
reikningur á núverandi þróun í
ríkisfjármálum. Samkvæmt hon-
um verða skuldir ríkisins í
Frakklandi, Þýskalandi og
Bandaríkjunum orðnar meira en
200% af landsframleiðslu um
miðja öldina. Ennfremur verða
ofannefnd ríki búin að missa
fjárfestingahæfismat sitt undir
lok fjórða áratugarins (orðin
speculative grade eða junk bonds
í stað investment grade). Með
óbreyttri þróun kann því að
lengjast í röð þeirra ríkja sem
fara fram á niðurfellingu skulda
eftir því sem líður á öldina.
Standard & Poor’s telja þetta
til marks um nauðsyn aðhalds af
hálfu ríkja en í síðasta mánuði
birtu þeir skýrslu yfir sveigjan-
leika í ríkisfjármálum. Norður-
löndin og það sem er í skýrslunni
kallað gamla Evrópa koma verst
út úr þeirri samantekt. Sem bet-
ur fer var Ísland ekki flokkað
sem Norðurland heldur með því
sem kallað er frjálslynda Evrópa.
Ísland er í þriðja sæti á eftir Ír-
landi og Sviss hvað varðar
sveigjanleika í ríkisfjármálum.
Því er gjarnan haldið fram í um-
ræðum hér á landi að flest það
sem gott getur talist og hent hef-
ur undanfarinn áratug eða svo sé
EES-samningnum að þakka. Sú
spurning hlýtur því að vakna
hvers vegna Evrópa heldur sig
ekki frekar við hann en stjórnar-
skrána sem kjósendur keppast
við að hafna um þessar mundir.
Um miðbik mánaðarins var
haldin ráðstefna hjá Viðskipta-
og hagfræðideild Háskóla Ís-
lands um áhrif öldrunar og
breyttrar aldurssamsetningar á
hagkerfi heimsins. Í fjölmiðlum
var varpað fram þeirri spurn-
ingu hvort við hefðum efni á ell-
inni? Svarið er vitanlega já!
Spurningin er miklu fremur
hvernig við sníðum okkur stakk
eftir vexti í framtíðinni.
Fæst ríki hafa stöndug lífeyr-
iskerfi eins og við Íslendingar. Í
Evrópu og Bandaríkjunum hafa
verið svokölluð gegnumstreym-
iskerfi þar sem innborganir eru
greiddar jafn harðan út úr lífeyr-
issjóðum í stað þess að fjárfest
hafi verið fyrir það sem greitt er
inn í kerfin, líkt og gert er hér á
landi. Þeir sem nú eru á vinnu-
markaði halda þannig uppi þeim
sem setjast í helgan stein. Þetta
gegnumstreymiskerfi gekk
ágætlega fyrir eftirstríðskyn-
slóðina á meðan barneignir voru
miklar og tiltölulega fátt fólk var
á eftirlaunaaldri. Hins vegar eru
nú að verða róttækar breytingar
á aldurssamsetningu þjóða eftir
því sem meðalaldur lengist og
barneignum fækkar.
Einn frummælanda á ráð-
stefnunni við HÍ, Laurence J.
Kotlikoff, hefur í bók sinni, The
Coming Generational Storm,
bent á að hlutfall þeirra sem fá
greitt úr lífeyriskerfinu á móti
þeim sem greiða í það muni
hækka úr 20,6% nú í 35,5% árið
2030. Þetta þýðir annað af tven-
nu; annað hvort hækka skattar
verulega frá því sem nú er, eða
greiðslur sjóðanna verða minnk-
aðar með lægri greiðslum og/eða
lengri vinnualdri.
Á Íslandi eru eignir lífeyris-
sjóða hins vegar um 100% af
landsframleiðslu og kerfið svo
gott sem að fullu fjármagnað. Til
samanburðar má nefna að Olíu-
sjóður Norðmanna er um 67% af
landsframleiðslu Noregs. Á ráð-
stefnunni kom fram í máli Agnar
Sandmo frá Viðskiptaháskóla
Noregs að Noregur væri með
gegnumstreymiskerfi. Saman-
borið við önnur lönd stöndum við
Íslendingar hlutfallslega vel, þó
ef til vill sé það vegna þess hver-
su illa aðrir standa.
Einungis hluti vandans er
nefnilega vegna lífeyrisskuld-
bindinga, heilbrigðismál eru
miklu stærri kostnaðarliður
vegna öldrunar. Kotlikoff er
frumherji í svokölluðum kyn-
slóðareikningum, en í þeim er
reynt að núvirða tekjur óbreytts
skattkerfis í framtíðinni og
draga frá núvirt gjöld óbreyttra
laga. Hann segir halla Bandaríkj-
anna í kynslóðareikningum
vegna heilbrigðismála um fjór-
um sinnum stærri en vegna líf-
eyriskerfisins. Það er málaflokk-
ur með óendanlega fjárþörf, en
fólk getur ekki komið sér saman
um reglur um hvað eigi að ráða
úthlutun.
ÆSKA GEGN ELLI
Þetta ástand hefur vitanlega leg-
ið ljóst fyrir í langan tíma og vek-
ur því furðu að ekki skuli verið
búið að bregðast við aðsteðjandi
vanda, eða hvað? Í flestum lönd-
um er kosningaþátttaka einna
mest á meðal eldri borgara og því
nauðsynlegt að halda stuðningi
þeirra til að ná kjöri. Stjórnmála-
menn hafa því forðast að ræða
vandann af ótta við að styggja
kjósendur. Kjörtímabil eru að
jafnaði til fjögurra ára en yfir-
vofandi þrot lífeyriskerfa er ekki
fyrr en eftir áratugi. Að því
marki sem stjórnmálamenn hafa
því kynnt sér vandann hafa þeir
ekki séð sér hag í að taka á hon-
um. Þvert á móti má nefna að
víða í Evrópu hafa stjórnmála-
menn aukið á vandann, löngu eft-
ir að þeim mátti vera hann ljós.
Má þar sérstaklega nefna stytt-
ingu vinnuviku og vinnualdurs.
Að hluta til hafa þessar aðgerðir
verið undir því yfirskini að minn-
ka atvinnuleysi, og er til marks
um yfirburðasigur stjórnmál-
anna á skynseminni, þ.e. að halda
að eftir að búið er að verðleggja
um tíunda hluta vinnufærra
manna út af markaðinum með
ósveigjanlegum vinnumarkaði,
liggi lausnin í að greiða þeim sem
enn vinna fyrir að hætta því.
Ríkin eru búin að lofa kjósend-
um sínum lífeyri og fólk hefur
gert ráð fyrir þessum lífeyri í
áætlunum sínum. Að undanförnu
höfum við séð hörð mótmæli víða
í Evrópu þegar ríkisstjórnir hafa
reynt að gera breytingar á lífeyr-
issjóðakerfum. Ástandið er e.t.v.
ekki svo frábrugðið óeirðum
vegna pýramídafyrirtækja í Al-
baníu fyrir nokkrum árum en í
báðum tilfellum telur fólk sig
eiga tilkall til innistæðulausra
tékka. Vandamálið er þó alvar-
legra í lífeyrismálum þar sem
það er ríkið sem hefur gefið lof-
orðið. Aðsteðjandi vandi ógnar
pólitískum stöðugleika ef ríkin
fara ekki að taka á honum.
VIÐ ERUM LANGT Á EFTIR ....
Ísland hefur enn forskot á önnur
lönd hvað varðar öldrun samfé-
lagsins. Við erum með öflugt líf-
eyriskerfi, þjóðin er tiltölulega
ung og ríkisfjármál eru sveigjan-
leg. Hins vegar er hætt við því að
sjálfvirk útgjaldaaukning hafi
sömu áhrif hér á landi og annars
staðar ef við lærum ekki af mis-
tökum annarra heldur öpum eftir
þeim vitleysuna. Vart líður sá
dagur að ekki heyrist viðkvæðið
frá einhverjum þrýstihópum „Í
ríkjunum sem við viljum helst
bera okkur saman við ...“. Eru
það einhver rök?
MIÐVIKUDAGUR 29. JÚNÍ 2005 MARKAÐURINN16
S K O Ð U N
Breyta þarf löggjöf um sparisjóði:
Sparisjóðir í kreppu
Hafliði Helgason
Heit umræða um stofnfjárhluti í Sparisjóði Hafnarfjarðar þarf
ekki að koma neinum á óvart. Vísasta leiðin til þess að skapa úlfúð
er að kerfisbreytingar búi til tækifæri til þess að einstaklingar
hagnist um tugi milljóna.
Sparisjóðirnir hafa verið mikilvæg fyrirtæki fyrir samfélög sín
í gegnum tíðina og mikilvægt að þeir fái að breytast í takt við al-
menna þróun á fjármálamarkaði. Fjárfestar virðast hafa trú á því
að fyrr eða síðar muni löggjafinn átta sig á því að núverandi
lagaumhverfi hamlar framþróun þeirra og getur leitt til þess að þá
dagi uppi á komandi misserum. Þess vegna eru menn tilbúnir að
greiða hátt verð fyrir stofnfjárhluti í sparisjóðum. Menn veðja á
breytt umhverfi og að sparisjóðir muni annað hvort sameinast inn-
byrðis eða öðrum fjármálafyrirtækjum.
Afkoma fjármálafyrirtækja hefur verið góð í því árferði sem
verið hefur á fjármálamörkuðum.
Gengishagnaður hefur sett svip sinn á
uppgjör sparisjóðanna og án hans
stendur harla lítið eftir. Hefðbundin
viðskiptabankastarfsemi skilar einfald-
lega of litlu til að þeir geti við það unað
til lengri tíma.
Við þetta bætist að sífellt eru gerðar
meiri kröfur til banka um dýr upplýs-
ingakerfi og innleiðing Basel II reglna
fyrir banka mun gera ríkari kröfur til
fjármálafyrirtækja en áður. Allt þetta
gerir samkeppnisstöðu lítilla spari-
sjóða við stærri fjármálafyrirtæki von-
lausa þegar til lengri tíma er litið.
Eins og staðan er núna hafa spari-
sjóðir einungis gefið út stofnfé á geng-
inu einum. Þetta þýðið að sjóðirnir
sjálfir geta ekki hagnast á útgáfu stofn-
fjár, meðan þeir sem fá hlutina gera
það, að minnsta kosti meðan núverandi
eftirspurn eftir stofnfé er á markaðn-
um.
Löggjöf kringum sparisjóðina hefur
einkennst af upphlaupi og varnarbar-
áttu fyrir sérhagsmuni, en ekki af leit
að leiðum til þess að leysa sparisjóðina
úr núverandi kringumstæðum. Kring-
umstæðum sem líklegast munu draga
úr þeim máttinn með tíð og tíma. Óttinn
við að einhverjir hagnist óverðskuldað
við það að sparisjóðirnir verði leystir úr ánauð ræður för og niður-
staðan getur vart orðið önnur en sú að samkeppnisaðilarnir hagnist
með því að sigra þá í samkeppni.
Fyrirtæki sigra í samkeppni með því að bjóða bestu kjörin og
þjónustuna. Sparisjóðirnir eru kaupmaðurinn á horninu í fjármála-
kerfinu og hafa hugsanlega möguleika á að lafa inni á markaðnum
með sérhæfðri þjónustu við hóp sem af einhverjum ástæðum vill
ekki skipta við stærri fjármálastofnanir. Viðskiptabankarnir þrír
geta fjármagnað útlán sín með miklu hagkvæmari hætti en spari-
sjóðirnir og vöruverð þeirra mun því verða lægra. Almennir við-
skiptavinir sparisjóðanna munu ekki sætta sig við að greiða hærra
verð fyrir lán og aðrar vörur sparisjóðanna. Að minnsta kosti ekki
þeir sem horfa stöku sinnum á niðurstöðu heimilisbókhaldsins. Al-
þingi verður að gefa sparisjóðunum tækifæri til þess að þróast með
fjármálakerfinu, ef ekki mun verndunarárátta stjórnmálamanna
kæfa þennan minnsta gróður á akri fjármálakerfisins.
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Hafliði Helgason RITSTJÓRN: Björgvin Guðmundsson, Dögg Hjaltalín, Eggert Þór Aðalsteinsson, Jón Skaftason, Þórlindur Kjartansson
AUGLÝSINGASTJÓRI: Jónína Pálsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@markadurinn.is og aug-
lysingar@markadurinn.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA: Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Markaðinum er dreift
ókeypis með Fréttablaðinu á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Markaðurinn áskilur sér rétt til að
birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Vilja leysa viðskiptadeilur
The Economist | The Economist fjallar um viðskipta-
stríðið sem snýst um flugvélarisana tvo, Airbus og
Boeing í leiðara. Horfur í flug-
iðnaði eru betri nú en þær hafa
verið um langt árabil og bæði
fyrirtækin keppast um að
framleiða nóg til þess að
standa skil á þeim pöntunum sem þau hafa fengið.
Nýjar vélar á borð við Airbus 380 og Boeing
„Dreamliner“-vélina hafa vakið mikla athygli og
áhuga. Þetta bendir að mati The Economist til þess
að nú sé lag til þess að leysa deilur fyrirtækjanna
og ríkisstjórna í Bandaríkjunum og Evrópu um
hvort fyrirtækin njóti ólöglegs stuðnings. The
Economist telur öruggt að ríkisstjórnir beggja
vegna Atlantshafsins séu sekar um að hygla sínum
fyrirtækjum en ef haldið verður áfram að fara leið
málaferla í deilunni kann það að hafa slæmar af-
leiðingar bæði fyrir fyrirtækin tvö og ekki síður
neytendur í hvoru landi.
Líflína fyrir afþreyingariðnaðinn
Financial Times | Leiðarahöfundur Financial Times
fjallar um úrskurð Hæstaréttar Bandaríkjanna í
máli sem snérist um það hvort unnt væri að lögsækja
höfunda forrita sem gera notendum kleift að skipast
ólöglega á höfundarréttarvörðu
efni. Financial Times segir að úr-
skurðurinn hafi komið á óvart,
sérstaklega í ljósi þess að rétturinn hafi hafnað kröf-
um um bann við vídeóspólunni á sínum tíma. Hins
vegar sé þetta mál ólíkt þar sem hægt hafi verið að
sýna fram á að forritin séu fyrst og fremst ætluð til
þess að stuðla að ólöglegri starfsemi. Þrátt fyrir úr-
skurðinn telur Financial Times að afþreyingariðnað-
urinn sjálfur þurfi að taka sér tak og vinna að því að
bjóða upp á löglegan valkost við skráarskiptiforritin.
Þar hefur tónlistariðnaðurinn náð ákveðnum áfanga,
sérstaklega með tilkomu iTunes verslun Apple, en
langt er í land hjá kvikmyndaiðnaðinum. Financial
Times segir að úrskurður Hæstaréttar muni ekki
skila iðnaðinum neinum ágóða til langs tíma nema
gripið verði til slíkra aðgerða.
U M V Í Ð A V E R Ö L D
Löggjöf kringum
sparisjóðina hefur
einkennst af upp-
hlaupi og varnarbar-
áttu fyrir sérhags-
muni, en ekki af leit
að leiðum til þess að
leysa sparisjóðina úr
núverandi kringum-
stæðum. Kringum-
stæðum sem líkleg-
ast munu draga úr
þeim máttinn með
tíð og tíma.
bjorgvin@markadurinn.is l dogg@markadurinn.is l eggert@markadurinn.is
haflidi@markadurinn.is l jsk@markaðurinn.is l thkjart@markadurinn.is
Þórður Pálsson
forstöðumaður
greiningardeildar
KB banka
O R Ð Í B E L G
Sögurnar... tölurnar... fólkið...
Lífeyrir án sjóða
Á Íslandi eru eignir lífeyrissjóða hins vegar um
100% af landsframleiðslu og kerfið svo gott sem að
fullu fjármagnað.